ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ: Ο ΑΞΙΟΘΡΗΝΗΤΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

του Ζακ Γκιγιώ *

Και όμως. Η χώρα που βρίσκεται πάνω από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου του κόσμου, δεν μπορεί να εξασφαλίσει στους κατοίκους της στοιχειώδη είδη πρώτης ανάγκης. Οι κάτοικοί της πρέπει να μπουν στην ουρά για να αγοράσουν χαρτί υγείας. Όλα αυτά αντιφάσκουν με την επίσημη κυβερνητική ρητορική και την εικονική πραγματικότητα που συνήθως περιγράφει.
Ανάμεσα στις λίγες δεκάδες κράτη με τέτοια αφθονία φυσικών πόρων, η Βενεζουέλα έχει καταντήσει ένα αξιοθρήνητο παράδειγμα τού τί δεν πρέπει να κάνει κανείς όταν έχει πλούσιο υπέδαφος. Αν και βρίσκεται πάνω στα πλουσιότερα πετρελαϊκά κοιτάσματα του κόσμου, η οικονομία της κατακρημνίζεται ταχύτατα. Τα είδη πρώτης ανάγκης σπανίζουν, ο πληθωρισμός έχει ξεφύγει, οι συσκοτίσεις είναι συνηθισμένες. Οι ουρές των ανθρώπων που βγάζουν βίζα για να μεταναστεύσουν γίνονται όλο και μακρύτερες.

Αντί να αλλάξει ρου και να επενδύσει τα πετροδολλάρια του έθνους του για την μέρα που το πετρέλαιο θα στερέψει, ο πρόεδρος Νικολάς Μαδούρο προτιμά να μιμείται τα κόλπα του τεθνεώτα προκατόχου του Ούγκο Τσάβες. Επινόησε έναν εχθρό για να αποπροσανατολίσει την προσοχή της κοινής γνώμης από την κυβερνητική διαφθορά και την κακοδιαχείριση. Στις 2/10 απέλασε τρεις Αμερικανούς διπλωμάτες που δήθεν συνωμοτούσαν για να σαμποτάρουν την οικονομία της χώρας.

Όμως, ένας από τους λόγους που οδηγούν ολοένα και περισσότερους Βενεζουελιανούς να βλέπουν πέραν των προπαγανδιστικών ταχυδακτυλουργιών της κυβέρνησης είναι η διαπίστωση πως πολλά κράτη του κόσμου καταφέρνουν τελικά να βρίσκουν τρόπους να γλυτώνουν από αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «κατάρα των φυσικών πόρων». Έτσι ονομάζεται η κακοδιαχείριση του πλούτου που φέρνει αίφνης η ανακάλυψη πετρελαίου ή άλλων ανάλογων φυσικών πόρων, που θυμίζει πολύ το σύνηθες φαινόμενο όσων κερδίζουν τον πρώτο λαχνό του λαχείου αλλά τελικά χρεοκοπούν!

Ωστόσο, όπως φαίνεται, η «κατάρα» πιάνει μόνον αν το επιλέξει η συγκεκριμένη χώρα. Κράτη και περιοχές όπως η Νορβηγία η Μποτσουάνα, η Αλάσκα, η Χιλή και ο Καναδάς έχουν υιοθετήσει ορισμένους βασικούς κανόνες που τους επιτρέπουν να αξιοποιούν σε μέγιστο βαθμό τα οφέλη του φυσικού τους πλούτου. Πρώτον, υπάρχει διαφάνεια όσον αφορά στο πού κατευθύνονται τα χρήματα –πράγμα που απαιτεί έναν βαθμό δημοκρατίας. Δεύτερον, ο πλούτος κατανέμεται δίκαια, ιδίως στις μέλλουσες γενιές –αντί να σπαταλιέται διοχετευόμενος κρυφά προς μία διαπλεκόμενη ελίτ. Και, τρίτον, ο παραγόμενος πλούτος πολλαπλασιάζεται επενδυόμενες σε επιχειρήσεις, παιδεία και υποδομές.

«Όπως ακριβώς αυτή η κατάρα έχει ένα ξεκίνημα, μπορεί να έχει και ένα τέλος», λέει ο Μάϊκλ Ρος, συγγραφέας του βιβλίου Η Κατάρα του Πετρελαίου: πώς ο πλούτος του πετρελαίου αλλάζει την εξέλιξη των εθνών. Ενώ πολλά έθνη πασχίζουν να αξιοποιήσουν κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, ιδίως σε σχιστολιθικούς σχηματισμούς, μαθαίνουν επίσης πώς να αξιοποιούν κατά τον καλύτερο τρόπο τα κέρδη από τον φυσικό τους πλούτο. Ιδιώτες, ακτιβιστικές ομάδες και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προσφέρουν συχνά πολύτιμες συμβουλές.

Ένα από τα προσφιλέστερα παραδείγματα του πώς να αντιμετωπιστεί αυτή η «κατάρα» είναι η Νορβηγία. Όταν την δεκαετία του 1970 άρχισε να εξάγει πετρέλαιο, δημιούργησε ένα κρατικό Ταμείο (που σήμερα διαθέτει 500 δισεκατ. ευρώ) επενδύοντας σε ξένα χρηματιστήρια, ομόλογα και ακίνητα. Το κράτος επιτρέπεται να δαπανήσει μόνον τις αποδόσεις αυτών των επενδύσεων, αξιοποιώντας τις για να αναπτύξει την ιδιωτική παραγωγική οικονομία και να ενθαρρύνει την απασχόληση των γυναικών μέσω μιας ρωμαλέας πολιτικής προστασίας της μητρότητας.

Στην Αλάσκα, ένα τμήμα των εισπράξεων από τις πωλήσεις πετρελαίου διανέμεται απευθείας στους πολίτες με την μορφή ετήσιων επιταγών. Με τον τρόπο αυτόν είναι οι ίδιοι οι πολίτες που αποφασίζουν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να αναπτυχθεί η οικονομία τους.

Τα περισσότερα κράτη με υπέρογκους φυσικούς πόρους, ιδίως στην Μέση Ανατολή, δεν είναι δημοκρατικά. Οι οικονομολόγοι διαφωνούν αν αυτό οφείλεται στην ιστορία της κάθε χώρας ή σε αυτό καθαυτό το πετρέλαιο. Στην Ρωσία ο πλούτος του πετρελαίου λειτούργησε διαβρωτικά για την δημοκρατία. Στο Μεξικό και στη Νιγηρία μεταρρυθμιστές ηγέτες προσπαθούν να ξεπεράσουν τις μόνιμες βλαβερές συνέπειες που είχαν τα έσοδα του πετρελαίου στις δημοκρατίες τους.

Δεν είναι υποχρεωτικό ο πλούτος να έχει αρνητικές επιπτώσεις για τις διάφορες χώρες. Αρκεί αυτές να υιοθετούν ορισμένες βασικές πρακτικές, όπως είναι η διαφάνεια, η λελογισμένη αποταμίευση και η πολιτική ελευθερία. Η Βενεζουέλα καλά θα κάνει να πάψει να κραδαίνει το σκιάχτρο των ΗΠΑ κα να αρχίσει να σκέπτεται μήπως είναι η ίδια υπεύθυνη για την «κατάρα του πετρελαίου».
(σ.σ. Στην Ελλάδα, αυτή την «κατάρα» των φυσικών πόρων ο καθηγητής κ. Γιάννης Σπράος στις αρχές της δεκαετίας του 1990 την είχε αποκαλέσει «ολλανδική ασθένεια»)

* Βέλγος δημοσιογράφος, ειδικός σε θέματα της Λατινικής Αμερικής