Ο ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Ενώ πολύς λόγος γίνεται εσχάτως στη χώρα μας για την επιχειρηματικότητα, ίσως θα ήταν σκόπιμο να προσεγγίσει κανείς το θέμα και από την φιλοσοφική, κατά κάποιον τρόπο, πλευρά του.

Είναι αποδεδειγμένο ότι η θεμελιακή διαφορά του ανθρώπου από το ζώο έγκειται στην ιδιότητα που έχει κάθε ανθρώπινο ον να λογίζεται. Επίσης, όπως αναγνωρίζουν πολλοί κορυφαίοι μελετητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ο λογισμός είναι μία τεράστια και πολύπλοκη διαδικασία εξακριβώσεως και ενσωματώσεως γνώσεων από τον ανθρώπινο νου, την οποία, όπως μας διδάσκει η ιστορία, μόνον το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να φέρει εις πέρας. Αν δεχθούμε, λοιπόν, αυτή την αλήθεια –η οποία, μέχρι στιγμής, δεν έχει αμφισβητηθεί με σοβαρά ανθρωπολογικά επιχειρήματα– μπορούμε να διατυπώσουμε την άποψη ότι ο άνθρωπος σκέπτεται ατομικά.

Συνεπώς, όπως υπογράμμιζε και η Αμερικανίδα φιλόσοφος και θεωρητική του αντικειμενισμού (objectivism), Ayn Rand, δεν υπάρχει, ούτε μπορεί να υπάρξει συλλογικός νους. Κατά την Αμερικανίδα φιλόσοφο –τις απόψεις της οποίας συμμεριζόμαστε σε μεγάλο βαθμό– οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν ο ένας από τον άλλον, αλλά η μάθηση απαιτεί μία διαδικασία λογισμού από πλευράς κάθε ατόμου που θέλει να μελετά. Οι άνθρωποι μπορούν να συνεργάζονται για την ανακάλυψη νέας γνώσης, η συνεργασία αυτή, όμως, απαιτεί από κάθε επιστήμονα και ερευνητή την ανεξάρτητη άσκηση των ορθολογικών του δυνατοτήτων και ικανοτήτων.

Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζων είδος που μπορεί να μεταδίδει και να επεκτείνει τα αποθέματα των γνώσεών του από γενιά σε γενιά. Και αυτή είναι μία σημαντική διάσταση της ιστορικότητας του ανθρώπου και της εξελικτικής του πορείας. Ωστόσο, η διαδικασία μεταδόσεως από την πλευρά των ατόμων που είναι αποδέκτες, απαιτεί μία διαδικασία λογισμού, συναφή μόνον με την ανθρώπινη ζωή και την εξέλιξή της.

Κάθε ζωντανός οργανισμός, για να στηρίξει την ζωή του ακολουθεί ορισμένο δρόμο δράσεως, ο οποίος υπαγορεύεται από την φύση του. Η δράσις που απαιτείται για να στηριχθεί η ανθρώπινη ζωή είναι, πριν απ΄ όλα, διανοητική. Κάθε πράγμα που χρειάζεται ο άνθρωπος, πρώτα το ανακαλύπτει με τον λογισμό του και, στην συνέχεια, το παράγει με την προσπάθειά του. Μπορούμε, έτσι, να πούμε ότι η παραγωγή είναι η εφαρμογή του λογισμού στο πρόβλημα της επιβιώσεως.

Στο πλαίσιο αυτών των διαδικασιών, συνεπώς, οι άνθρωποι που δεν θέλουν να σκέπτονται μπορούν να επιβιώνουν μόνον μιμούμενοι και επαναλαμβάνοντας μία εργασία ρουτίνας την οποίαν άλλοι ανεκάλυψαν. Όμως, αν αυτοί οι άλλοι δεν είχαν κάνει την συγκεκριμένη ανακάλυψη, κανείς δεν θα μπορούσε να επιβιώσει. Αν μερικοί άνθρωποι επιλέξουν την οδό της μη εργασίας και του μη λογισμού, μπορούν να επιβιώσουν πρόσκαιρα, λεηλατώντας τα αγαθά τα οποία άλλοι παράγουν. Αν όμως η παραγωγή των άλλων σταματήσει, τότε θα εκλείψουν και οι απαραίτητες για την επιβίωση συνθήκες. Θα εκλείψει, έτσι, και το αντικείμενο της λεηλασίας, η οποία δεν θα έχει πλέον νόημα.

Συνεπώς, ανεξαρτήτως των επιλογών που γίνονται προς την κατεύθυνση αυτή από οποιονδήποτε άνθρωπο ή οποιαδήποτε ομάδα ανθρώπων, ανεξαρτήτως της ανορθολογικής, τυφλής και καταστροφικής πορείας που ορισμένοι άνθρωποι θέλουν να ακολουθήσουν, υπάρχει ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός: ο λογισμός αποτελεί καίριο παράγοντα για την ανθρώπινη επιβίωση και οι άνθρωποι ευημερούν ή αποτυγχάνουν, επιβιώνουν ή εκλείπουν, ανάλογα με τον βαθμό της ορθολογικότητάς τους. Είναι, λοιπόν, προφανές, ότι η ανθρώπιν ζωή υπακούει σε ορθολογικά κριτήρια και όχι σε μεταφυσικές παρορμήσεις. «Αν η ανθρωπότητα στηριζόταν στην ουτοπία», έγραφε παλαιότερα ο Έλλην φιλόσοφος Κώστας Παπαϊωάννου, «ποτέ δεν θα είχαμε ξεπεράσει το στάδιο της πρώτης γενιάς ανθρώπων».

Ο πλούτος των εθνών, υποστήριζε ο Άνταμ Σμιθ, είναι το προϊόν της ορθολογικής σκέψεως και δράσεως και όχι της αφηρημένης διανοητικής κατασκευής. Έτσι, δεν χωρά καμμία αμφιβολία ότι ο λογισμός και η ανθρώπινη πρόοδος είναι φαινόμενα αλληλένδετα και ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν επιχειρήσει αυτό που η σκέψις του έχει επεξεργασθεί.

Ακόμα περισσότερο, από τότε που η γνώσις, ο λογισμός και η ορθολογική δράσις είναι ιδιότητες του ατόμου και από τότε που η επιλογή να ασκήσει κανείς τις ορθολογικές του ιδιότητες εξαρτάται από το άτομο, η ανθρώπινη προσπάθεια για επιβίωση υπακούει σε μία θεμελιακή απαίτηση: να είναι ελεύθεροι οι άνθρωποι που λογίζονται σε σχέση με αυτούς που αρνούνται τον λογισμό. Επίσης, από τότε που οι άνθρωποι δεν είναι ούτε πανεπιστήμονες, αλλά ούτε και άτρωτοι, πρέπει να είναι ελεύθεροι να συμφωνούν ή να διαφωνούν, να συνεργάζονται ή να ακολουθούν ανεξάρτητους δρόμους, ο καθείς σύμφωνα με τις δικές του ορθολογικές κρίσεις.

Γίνεται, συνεπώς, σαφές ότι η ελευθερία είναι θεμελιακή απαίτησις του ανθρωπίνου πνεύματος, όταν βεβαίως αυτό λειτουργεί, ή θέλει να λειτουργήσει. Μόνον υπό αυτές τις συνθήκες μπορεί να αναπτυχθεί και το πνεύμα του επιχειρείν, κυρίως δε αυτό του εύ επιχειρείν.