«ΕΛΛΗΝΟΠΑΘΕΙΑ»: ΕΙΝΑΙ ΑΣΘΕΝΗΣ Η ΧΩΡΑ;

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Μπορεί η ελληνική πραγματικότητα να αναλυθεί με ιατρικούς όρους; Ο Γιώργος Σταμάτης, ένας σοβαρός και υπεύθυνος σύμβουλος ανάπτυξης επιχειρήσεων και συγγραφέας, απαντά θετικά. Όπως ο ίδιος αναφέρει, η οικονομία μας, το πολιτικό μας σύστημα και η κοινωνία μας ασθενούν, άρα η προβληματική της αντιμετωπίσεως της κρίσης δεν μπορεί παρά να στηρίζεται στην ιατρική. Ευθύς εξ αρχής δε, ο συγγραφέας της «Ελληνοπάθειας» επισημαίνει ότι το μικρόβιο που προκαλεί τη ίωση του κοινωνικού σώματος δεν είναι άλλο από αυτό το ίδιο το πολιτικό σύστημα. Συνεπώς, τονίζει, αν το εγχώριο πολιτικό σύστημα δεν εξυπηρετηθεί μέσα από μία ευρεία αλλά και βαθειά μεταρρύθμιση των θεσμών, η πορεία της ελληνικής κοινωνίας, ανεξαρτήτως της εξόδου της από την οικονομική κρίση, ποτέ δεν θα αποκτήσει την απαραίτητη υγεία για την περαιτέρω ανάπτυξή της.

Για να βάλει και το δικό του λιθαράκι στην προσπάθεια αυτή, ο Γιώργος Σταμάτης προτείνει στο βιβλίο του νέους δρόμους και θέτει θέματα για προβληματισμό, προκειμένου να λειτουργήσουμε ως χώρα με μάτια, μυαλό, αυτιά και καρδιά. Στο πλαίσιο αυτής της φιλόδοξης προσπάθειάς του, ο συγγραφέας πραγματοποιεί ένα εντυπωσιακό μακροβούτι στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, αφ’ ενός, και στη παγκόσμια οικονομία, αφ’ ετέρου, και, αποδεικνύοντας το πόσο ο ίδιος αγαπά την γνώση και τους καρπούς της, προσφέρει στον αναγνώστη πλήθος πληροφοριών και στοιχείων. Με άλλα λόγια, ο αναγνώστης της «Ελληνοπάθειας» έχει στην διάθεσή του υπεράφθονο υλικό, χρήσιμο για την τροφοδοσία και ανάπτυξη της κριτικής σκέψεως και άρα ιδιαιτέρως χρήσιμο για όλους αυτούς που θέλουν να έλθουν όσο γίνεται πιο κοντά στην πραγματικότητα και τις παραμέτρους που την συνθέτουν.

Το ερώτημα όμως παραμένει: Μπορούμε να πούμε ότι η χώρα είναι ασθενής; Αν ναι, τότε ποια μορφή έχει αυτή η ελληνική ασθένεια και σε ποιον βαθμό μπορεί να τύχει θεραπείας;

Κατά την προσωπική μας άποψη, το ερώτημα που θέτει ο Γιώργος Σταμάτης θα το θέταμε διαφορετικά: αν όντως υπάρχει ελληνική ασθένεια, ως προς τί αυτή προσδιορίζεται; Η Ελλάδα είναι σήμερα υπερχρεωμένη, αλλά δεν είναι η μόνη στον κόσμο. Τα επίπεδα διαφθοράς της είναι μεν υψηλά, αλλά δεν είναι τα μοναδικά παγκοσμίως. Το πολιτικό της σύστημα είναι φεουδαρχικό και πελατειακό, αλλά ούτε και αυτό κατέχει την μοναδικότητα. Υπάρχουν στον κόσμο άλλες 40-50 χώρες που έχουν προβλήματα παρεμφερή με τα ελληνικά και ίσως να βρίσκονται σε δεινότερη θέση απ’ ό,τι η χώρα μας σήμερα.

Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική ασθένεια έχει εκδηλωθεί σε σχέση με τον γεωπολιτικό και γεωγραφικό χώρο στον οποίο ανήκει και βρίσκεται η Ελλάδα. Με πιο απλά λόγια, η ελληνική ασθένεια εντοπίζεται στις διαφορές και τις αποκλίσεις που παρουσιάζει η χώρα σε συνάρτηση με την συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην Ατλαντική Συμμαχία και γενικά σε κορυφαίους δυτικούς θεσμούς. Αν δεχθούμε την εκδοχή αυτή, τότε το ελληνικό πρόβλημα ή η ελληνική ασθένεια αποκτούν διαστάσεις που παραπέμπουν, αφ’ ενός, στα βάθη της Ιστορίας και, αφ’ ετέρου, στην ιστορική εξέλιξη στην χώρα μας ιδεών, συμπεριφορών, νοοτροπιών, ηθών, εθίμων και άλλων τινων, που δημιουργούν την κοινωνική πραγματικότητα.

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Γιώργος Σταμάτης, στο βιβλίο του, θεωρώντας την «ελληνοπάθεια» ως απότοκο του πολιτικού συστήματος και της υφής του, στην ουσία θέτει ένα τεράστιο θέμα. Αυτό του κατά πόσον το εγχώριο πολιτικό σύστημα υπήρξε ποτέ πραγματικά δημοκρατικό –υπό την σύγχρονη, βέβαια, εκδοχή της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, η οποία μόνον κατ’ όνομα πηγάζει από την αρχαία Ελλάδα. Προϊόν του Διαφωτισμού, της Γαλλικής Επαναστάσεως και της Αμερικανικής Δημοκρατίας, τα δυτικού τύπου δημοκρατικά καθεστώτα –σε αντίθεση προς τον υψηλό ιδανισμό της Αθηναϊκής Δημοκρατίας– στηρίζονται στην έννοια του «κοινωνικού συμβολαίου», αποσκοπούν δε σε μία ορθολογική κατανομή των ρόλων, ικανή να εξασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, οι κοινωνικές σχέσεις των προσώπων αντικαθίστανται από τους απρόσωπους θεσμούς και η συμμετοχή, που κάποτε ίσχυε στην Αρχαία Αθήνα, από την αντιπροσώπευση. Προσαρμοσμένο στην ελληνική μετα-οθωμανική πραγματικότητα, αυτό το δυτικό αντιπροσωπευτικό σύστημα στην Ελλάδα μεταλλάχθηκε σε φαυλοκρατία.

Έτσι, ο πολίτης-ψηφοφόρος της Δύσεως, στην καθ’ ημάς πραγματικότητα μετετράπη σε πολίτη-πελάτη, επιτρέποντας την ανάπτυξη πολιτικών ολιγαρχιών οι οποίες, μέσω του κρατισμού, απέκτησαν και τεράστια οικονομική ισχύ, την οποία όμως διαχειρίστηκαν με ολέθριο τρόπο. Το πολύ σοβαρό πρόβλημα για την χώρα, λοιπόν, δεν είναι η έξοδός της από την κρίση χρέους που πλήττει την οικονομία της, αλλά η θεσμική προσαρμογή της σε ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο επέλεξε να κινείται –χωρίς όμως ποτέ να σεβαστεί τις υποχρεώσεις που συνεπαγόταν αυτή η επιλογή.

Συνεπώς, κορυφαίες μεταρρυθμίσεις για την Ελλάδα θα ήταν, για παράδειγμα, η προσαρμογή –έστω και τριάντα χρόνια μετά το κοινοτικό κεκτημένο. Απλό, αλλά πολύ δύσκολο για έναν λαό που δεν έχει συνηθίσει να βλέπει πιο μακρυά από την μύτη του. Και ευτυχώς που συγγραφείς όπως ο Γιώργος Σταμάτης μάς θυμίζουν αυτή την πραγματικότητα.