Το bitcoin και η άνοδος των «κρυπτονομισμάτων»

του Κώστα Χρήστου

Τα «κρυπτονομίσματα» είναι κρυπτογραφικώς κωδικοποιημένα ψηφιακά νομίσματα που χρησιμοποιούνται για την άμεση, ανέπαφη συναλλαγή μεταξύ ομότιμων χρηστών, παρακάμπτοντας οιοδήποτε ενδιάμεσο μέρος (κράτος, τράπεζες, αρχές).  Οι συναλλαγές στηρίζονται σε ένα αποκεντρωμένο παγκόσμιο δίκτυο χρηστών P2P που καθορίζει την αξία του νομίσματος βάσει προσφοράς και ζήτησης.

Το πρώτο ανοιχτό λογισμικό παραγωγής «κρυπτονομίσματος» δημιουργήθηκε το 2009 από κάποιον (ή κάποιους) υπό το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto και ονομάστηκε Bitcoin. Όταν γράφεται με κεφαλαίο γράμμα όπως εδώ, αναφέρεται στο λογισμικό και στο δίκτυο P2P που χρησιμοποιείται για να παράγει και να διακινεί χρήμα μέσω κρυπτογραφίας.

Αντίθετα, τα bitcoins αναφέρονται στα ίδια τα νομίσματα που χρησιμοποιούνται για να επεξεργάζονται πληροφορίες από το λογισμικό. Τα νομίσματα παράγονται μέσω μιας διαδικασίας που αποκαλείται mining (εξόρυξη) και στην οποία οι συμμετέχοντες  πιστοποιούν και καταγράφουν τις συναλλαγές με αντάλλαγμα προμήθειες συναλλαγών ή και καινούρια bitcoins.  

Η επιτυχία του bitcoin είναι αδιαμφισβήτητη και ως εκ τούτου έχει ακολουθήσει μια σειρά κρυπτονομισμάτων με κυριότερα τα litecoins, namecoins και peercoins. Τον τελευταίο χρόνο ο συναλλακτικός όγκος των bitcoins έχει αυξηθεί από $150 εκατομμύρια σε $1δις. Επιφανειακά, το ποσό αυτό αποτελεί ένα απειροελάχιστο ποσοστό στην παγκόσμια οικονομία. Βαθύτερα όμως, φανερώνει μια τάση, η οποία σε συνδυασμό με την ανάπτυξη  νέων τεχνολογιών και εναλλακτικών τρόπων πληρωμής, δύναται να ανταγωνιστεί το υπάρχον τραπεζικό σύστημα. Έτσι, μόνο το 2013, δημιουργήθηκαν ακόμη τρία κρυπτονομίσματα (ripple, dogecoin, primecoin). Μάλιστα, αυτή την στιγμή μια ομάδα ερευνητών του πανεπιστημίου Johns Hopkins προσπαθεί να φτιάξει ένα μοναδικό ψηφιακό νόμισμα ονόματι zerocoin, που θα παρέχει την ίδια ανωνυμία με το χάρτινο χρήμα.

Σε έναν μεγάλο βαθμό, οι υποστηρικτές και οι πολέμιοι των ψηφιακών νομισμάτων αντανακλούν παραδοσιακές οικονομικές θεωρίες. Οι υποστηρικτές βλέπουν στο «bitcoin» ένα ανεκτίμητο εργαλείο στην παράκαμψη κεντρικών και εμπορικών τραπεζών που επιβάλλουν μονοπωλιακά συμφέροντα. Στο bitcoin οι αποφάσεις, λαμβάνονται από μια διευρυμένη διαδικτυακή κοινότητα σε πραγματικό χρόνο και χωρίς την μεσολάβηση μεσαζόντων. Έτσι, μειώνεται δραματικά το κόστος συναλλαγών και επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η ανωνυμία. 

Τα bitcoins μπορούν να αποθηκευτούν σε εύχρηστα ηλεκτρονικά πορτοφόλια, σε έτερα μέσα ηλεκτρονικής αποθήκευσης ή ακόμη και να αποκτήσουν φυσική μορφή (hardware wallets) μέσω μετάλλου, χαρτιού ή και πλαστικού. Η νομισματική σταθερότητα ενισχύεται  από την περιορισμένη διάθεση του bitcoin, η οποία στηρίζεται σε αυστηρό χρονοδιάγραμμα. Αυτή την στιγμή, δημιουργούνται περίπου 25bitcoins/10 λεπτά, ενώ το 2140 το bitcoin θα φτάσει τα 21 εκατομμύρια μονάδες. Τέλος, η υποδιαιρεσιμότητα φτάνει τα 8 δεκαδικά ψηφία (0,00000001), επιτρέποντας συναλλαγές που είναι αδύνατες με συμβατικά νομίσματα.

Αντιθέτως, οι πολέμιοι των «κρυπτονομισμάτων» θεωρούν ότι η απουσία ενός ουσιαστικού κεντρικού ελέγχου μπορεί να οδηγήσει σε χάος και ανελέητη κερδοσκοπία. Επίσης, ένα ηλεκτρονικό νόμισμα είναι ευάλωτο σε κακόβουλες ενέργειες, όπως έχουν δείξει και οι περιπτώσεις επιτυχών επιθέσεων τόσο σε μεμονωμένους χρήστες, όσο και σε εταιρείες διαπραγμάτευσης του «bitcoin» που οδηγήθηκαν στην χρεωκοπία (MyBitcoin, Bitcoinica, Bitfloor, Instawallet). Πρόσφατα, μια κινέζικη πλατφόρμα ανταλλαγής  bitcoins, ονόματι GBL και με έδρα το Χονγκ Κονγκ, έκλεισε μετά από 5 μήνες, υπεξαιρώντας $4.5εκ από τους πελάτες του.

Εκ προοιμίου, οι συναλλαγές με bitcoin είναι αμετάκλητες, ενώ παραμονεύει πάντοτε και ο κίνδυνος της ηλεκτρονικής παραχάραξης. Ενδεικτικά, το μεγαλύτερο ανταλλακτήριο bitcoins στον κόσμο, που έχει έδρα την Ιαπωνία και ονομάζεται Mt.Gox, μαστίζεται από κενά ασφαλείας και προβλήματα συναλλαγών που έχουν οδηγήσει σε μεγάλες καθυστερήσεις και απώλειες χρημάτων. Άλλωστε, αν κάποιος χάσει την πιστωτική του κάρτα μπορεί να την ακυρώσει και να την αντικαταστήσει με άλλη. Στην περίπτωση του bitcoin κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Βρετανού J.Howells που έχασε 7.5 εκατομμύρια δολάρια σε bitcoins όταν πέταξε κατά λάθος τον σκληρό δίσκο που τα περιείχε. Γι’ αυτό και η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA) προειδοποιεί ότι τα ψηφιακά νομίσματα στερούνται ουσιαστικών μέτρων προστασίας του καταναλωτή.

Επιπλέον, το μεγαλύτερο ποσοστό (50-90%) των χρηστών του «bitcoin» εκτιμάται ότι είναι κερδοσκόποι, καθιστώντας έτσι το «νόμισμα» επισφαλές για εταιρικές συναλλαγές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τρεις ημέρες μετά το ιστορικό υψηλό των $1237.9 (4/12/2013), το «bitcoin» κατακρημνίσθηκε στα $697, έπειτα από την απαγόρευση επισήμων συναλλαγών από την κινέζικη κυβέρνηση. Την ίδια στιγμή που οι διακυμάνσεις του «bitcoin» λυγίζουν κάθε οικονομική λογική, οι οπαδοί του υποστηρίζουν ότι η αποκεντρωμένη φύση του και η διαφάνεια συναλλαγών αποτρέπουν την κερδοσκοπία.

Το χειρότερο, όμως, όλων είναι η σύνδεση του «νομίσματος» με το οργανωμένο έγκλημα. Η ανωνυμία του «bitcoin» το κάνει το ιδανικό «όχημα συναλλαγής» του λεγόμενου darknet (παράνομο εμπόριο όπλων, ναρκωτικών, λευκής σάρκας, παιδικής πορνογραφίας κοκ).   Ενδεικτικά, ο Ιανουάριος του 2014 έκλεισε με την σύλληψη του  Shrem, προέδρου του «BitInstant» και αντιπρόεδρου του ιδρύματος «Bitcoin», για ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Συγκεκριμένα, ο Shrem χρησιμοποιούσε τον πλέον κατασχεμένο από το FBI ιστότοπο του darknet, «silkroad», για να πουλήσει bitcoins σε υποψήφιους αγοραστές και πωλητές ναρκωτικών. Και εδώ τίθεται σε ερώτημα η πολυδιαφημιζόμενη ανωνυμία του bitcoin: αν πιάστηκε ένας guru του είδους, τότε τι γίνεται με τους απλούς χρήστες;  Ήδη τα περισσότερα ανταλλακτήρια bitcoins πλέον ζητούν ταυτοποίηση των λογαριασμών από τους πελάτες τους. 

 

Σε κάθε περίπτωση, το νομικό καθεστώς των ψηφιακών νομισμάτων είναι ασαφές. Φυσικά, υπάρχουν κράτη όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Φινλανδία που επιτρέπουν την συναλλαγή και την φορολογία τους, ενώ ο πρωθυπουργός του Βελγίου δήλωσε ότι δεν βλέπει κανένα πρόβλημα με το νόμισμα, το ίδιο και η κεντρική τράπεζα.  Παρά τις προειδοποιήσεις της Bundesbank, η Γερμανία αντιγράφοντας τον νομοθετικό πλαίσιο της Σιγκαπούρης αναγνωρίζει το bitcoin ως ιδιωτικό νόμισμα. Η Βρετανία, αρχικώς, προσανατολιζόταν στο να φορολογήσει τα bitcoins με ΦΠΑ σαν να πρόκειται για κουπόνια, ενώ πια διαφαίνεται ότι θα ακολουθήσει και αυτή τον δρόμο της Σιγκαπούρης.  Εντύπωση προκαλεί και η στάση της Νορβηγίας, που τα αντιμετωπίζει ως περιουσιακά στοιχεία και τα φορολογεί αντίστοιχα. 

Στην Κύπρο παρά τις αντιδράσεις της Κεντρικής Τράπεζας, το Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας έγινε το πρώτο ίδρυμα παγκοσμίως που αποδέχεται bitcoins (ελέω και της Κυπριακής έδρας της Neo&Bee, μιας εκ των μεγαλύτερων εταιρειών ανάπτυξης του bitcoin).

Αντιθέτως, η Ισλανδία λόγω των περιορισμών διακίνησης κεφαλαίου κατατάσσει την αγορά και διακίνηση των bitcoins ως εκροή κεφαλαίου. Η άλλη χώρα που απαγορεύει το νόμισμα είναι η Ταϋλάνδη, ενώ ακόμη και στην Κίνα η συναλλαγή bitcoins μεταξύ ιδιωτών επιτρέπεται. Μάλιστα, σε χώρες όπως η Αργεντινή, το bitcoin θεωρείται μια ασφαλής εναλλακτική έναντι του τοπικού νομίσματος.

Ίσως, όμως, η χώρα που αντικατοπτρίζει καλύτερα το ζήτημα του bitcoin είναι οι ΗΠΑ, όπου  επιτρέπονται ελεύθερα οι συναλλαγές του νομίσματος, αλλά οι Αρχές εμφανίζονται ανέτοιμες να το ρυθμίσουν ή και να το φορολογήσουν. Μάλιστα, το ψήφισμα της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εκλογών (FEC) για την αποδοχή ή μη των bitcoins, στην πολιτική χρηματοδότηση των υποψηφίων, κατέληξε σε αδιέξοδο. Πάρα ταύτα, η λίστα των αμερικάνων πολιτικών που αποδέχονται το «νόμισμα» μεγαλώνει και υπάρχουν σχέδια ακόμη και για ATMs με bitcoins, αλλά με πολύ αυστηρές προϋποθέσεις.  

Σε κάθε περίπτωση, το «Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο» (IIF), έχει επισημάνει τον κίνδυνο παράκαμψης των τραπεζών στην διαδικασία χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Αυτό επικεντρώνεται κυρίως στην κατακόρυφη άνοδο των ανέπαφων συναλλαγών μέσω διαδικτύου με ελάχιστες ή μηδενικές προμήθειες για τον τελικό αποδέκτη των υπηρεσιών. Επομένως, ο διαμεσολαβητικός ρόλος των τραπεζών στην διανομή του χρήματος ολοένα και μειώνεται. Ήδη, το «paypal» θεωρείται για πολλούς ο πλέον αξιόπιστος τρόπος πληρωμής, ενώ το «Amazon payments» έχει κάνει δυναμικό ξεκίνημα με «προίκα» τους 215 εκατομμύρια ενεργούς λογαριασμούς του. Σκεφτείτε τι θα μπορούσε να γίνει αν εταιρείες, όπως οι Google, Amazon και eBay (paypal) προωθούσαν τα δικά τους νομίσματα. 

Πώς αντιδρά όμως ο παραδοσιακός τραπεζικός τομέας; Από το 1999 κιόλας, η JP Morgan είχε φτιάξει ένα πρωτότυπο τρόπο ηλεκτρονικών πληρωμών που για πολλούς έμοιαζε με το «bitcoin» (αν και πρακτικά υπήρχαν ελάχιστες ομοιότητες). Τον Δεκέμβριο του 2013, η τράπεζα αναγκάστηκε να ανανεώσει την ξεχασμένη πατέντα της, προσβλέποντας στο μέλλον των ηλεκτρονικών νομισμάτων. Αν και οι τράπεζες έχουν ήδη αναπτύξει κάποιο προσωποποιημένο σύστημα πληρωμών, τα εύσημα εξακολουθούν να ανήκουν σε «καθαρόαιμες» διαδικτυακές εταιρείες. 

Αργά η γρήγορα,  οι κυβερνήσεις θα κατασκευάσουν τα δικά τους ηλεκτρονικά νομίσματα με την αγαστή συνεργασία κολοσσών της πληροφορικής και της τραπεζικής. Βέβαια, ο κυρίαρχος ρόλος ανήκει στο «mobile payment» που μεσοπρόθεσμα θα κυριαρχήσει παντού, οδηγώντας συνδυαστικά στην δημιουργία διεθνώς αποδεκτών ηλεκτρονικών νομισματικών μονάδων. Στο μεσοδιάστημα, τα διάφορα «κρυπτονομίσματα»  θα  έχουν εμπλουτίσει τους τρόπους ξεπλύματος μαύρου χρήματος, γεμίζοντας παράλληλα τις τσέπες  επίδοξων κερδοσκόπων και φοροφυγάδων.