του
Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Καθηγητής φιλοσοφίας και γαλλικών, μέλος του Συμβουλίου Κοινωνικής Ανάλυσης και σύμβουλος στην ένωση «Πρόοδος του Μάνατζμεντ», ο Gilles Lipovetsky, 70 ετών, πρωτοέγινε γνωστός το 1983 με το βιβλίο του «Η Εποχή του Κενού». Ένα βιβλίο στο οποίο ο συγγραφέας ανέλυε την «μετα-νεωτερική» κοινωνία, η οποία κατά την γνώμη του χαρακτηριζόταν από την αποδυνάμωση της δημόσιας σφαίρας και από μία «ανοικτή» κουλτούρα στην βάση «cool» ρυθμίσεων των ανθρώπινων σχέσεων. Στην κοινωνία αυτή, πίστευε ο συγγραφέας, επικρατούσε ένας «νεο-ατομισμός» ναρκισσιστικού τύπου, ο οποίος και συνιστούσε την «δεύτερη επανάσταση της ατομικότητας».
Σήμερα, ο Γάλλος καθηγητής πιστεύει ότι οι φιλελεύθερες κοινωνίες βιώνουν την εποχή της «υπερ-νεωτερικότητας», που είναι το αποτέλεσμα μιας υπερτροφικής διαδικασίας εκσυγχρονισμού αυτής της ίδιας της νεωτερικότητας. Έτσι, οι κοινωνίες τείνουν προς περισσότερο ανταγωνισμό, περισσότερη εμπορευματοποίηση, αυξανόμενη κινητικότητα και μεγαλύτερη ευκαμψία. Υπό αυτές τις συνθήκες, η «υπερ-νεωτερικότητα» παρουσιάζεται με το ένδυμα της υπερβολής και της ανόδου των άκρων στα πιο διαφορετικά επίπεδα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι start-ups είναι μία πρωτόγνωρη μορφή νεωτερικού καπιταλισμό, στους κόλπους του οποίου το χρήμα δεν έχει καθόλου την έννοια που είχε στο παρελθόν. Όπως αναφέρει στο τελευταίο βιβλίο του ο Γάλλος καθηγητής, πρόκειται για την εποχή της Παράδοξης Ευτυχίας (εκδόσεις Gallimard). «Στην εποχή μας το χρήμα έχει αλλάξει αξία, κυκλοφορεί όλο και πιο γρήγορα και δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς που εξυπηρετούσε στο παρελθόν» μάς λέει ο Gilles Lipovetsky.
«Παραδοσιακά, στις αγροτικές κοινωνίες το χρήμα ήταν το μέσον επιβίωσης. Στη συνέχεια, στις αστικές κοινωνίες, έγινε το σήμα της κοινωνικής ανέλιξης: εκθέταμε τον πλούτο μας για να δείξουμε ποιοι είμαστε. Και στις δύο περιπτώσεις, το έχειν έπαιζε κεντρικό ρόλο. Όμως, από τα τέλη της δεκαετίας τού 1960 κυριάρχησε το είναι. Κύριο μέλημά μας δεν ήταν η επίδειξη πλούτου, αλλά η αναζήτηση της προσωπικής ολοκλήρωσης. Προτεραιότητα είχε η αναζήτηση της ευτυχίας. Ήταν η περίοδος που αποκαλώ μετα-υλιστική. Σήμερα, στην ψηφιακή εποχή μας, το χρήμα δεν εξυπηρετεί ούτε το έχειν ούτε το είναι, αλλά προωθεί το πράττειν. Με το Διαδίκτυο περνάμε από έναν ατομισμό επικεντρωμένο στον καταναλωτισμό σε έναν άλλο που έχει σημαία του την δράση. Πρόκειται για απαίτηση που προκρίνει τον μετασχηματισμό και όχι την απόλαυση. Έτσι, εικοσάρηδες νέοι, αντί να αναζητούν ευτυχία, αγάπη και διακοπές, επιδίδονται στην δημιουργία start-up και 24 ώρες το 24ωρο κάθονται μπροστά στην οθόνη τους με στόχο την επιτυχία του σχεδίου τους», προσθέτει ο Γάλλος καθηγητής.
Στο επίπεδο αυτό, στο ερώτημά μας ποιες είναι οι διαφορές στις αντιλήψεις του παραδοσιακού επιχειρηματία και του αντίστοιχου της ψηφιακής εποχής, αυτής των start-ups, ο Gilles Lipovetsky μάς είπε: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επιχείρηση είναι ένα αιωνόβιο φαινόμενο. Πολυδιάστατο και σημαντικό. Μέχρι σήμερα στήναμε μία επιχείρηση για να αναρριχηθούμε στην κοινωνική ιεραρχία. Επρόκειτο για τον φιλόδοξο κόσμο του Μπαλζάκ, του Ροκφέλερ και του Citizen Kane. Ήταν ένα είδος αξιοκρατίας. Στις μέρες μας, οι δημιουργοί των start-ups –με εξαιρέσεις, βέβαια, που όμως επιβεβαιώνουν τον κανόνα– εμπνέονται από μια «βούληση ισχύος», η οποία έχει νιτσεϊκό περιεχόμενο. Δεν επιθυμούν τόσο την κυριαρχία επί των άλλων, όσο αυτήν πάνω στον εαυτό τους. Θέλουν να επιδείξουν ότι οι ίδιοι κάτι είναι, ανεξαρτήτως του πλούτου. Από την άποψη αυτή, το Διαδίκτυο προσφέρεται σε αμέτρητους νέους που θέλουν κάτι να καταφέρουν για τους εαυτούς τους. Το γεγονός ότι λανσάρουν κάτι χωρίς να γνωρίζουν το αποτέλεσμα τούς τονώνει, τούς ερεθίζει, τούς επιβεβαιώνει. Για τους νέους που σήμερα επιχειρούν, η ανάληψη κινδύνου, το ρίσκο δηλαδή, αποτελεί αξία –πράγμα αδιανόητο πριν 30 χρόνια…».
Μέσα στο νέο αυτό περιβάλλον, ο Γάλλος καθηγητής θεωρεί ότι το επιχειρείν είναι μία νέα μορφή παιχνιδιού, στο οποίο η ανάδειξη του προσώπου έχει μεγαλύτερη σημασία από το κέρδος.
Παράλληλα, ο Gilles Lipovetsky τονίζει, πολύ σωστά κατά την γνώμη μας, ότι οι start-ups εκδημοκρατίζουν το επιχειρείν, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό στην εποχή μας. «Οι start-ups», μάς λέει, «είναι μία πρωτόγνωρη μορφή επιχειρηματικής δημοκρατίας. Οποιοσδήποτε μπορεί να δημιουργήσει, αρκεί να έχει την θέληση να το κάνει, ανεξαρτήτως οικογενειακών καταβολών και συμμετοχής σε δίκτυα. Στο Διαδίκτυο ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει τα δικά του δίκτυα και να τα αναπτύξει όπως αυτός θέλει. Με πιο απλά λόγια, το Διαδίκτυο ως μέσο αυτόνομης ανάπτυξης είναι και η πηγή μιας νέας ατομικότητας. Πλην όμως, στο πλαίσιο αυτής της κατάστασης, υπάρχει ένας σοβαρός κίνδυνος βαθύτατου κοινωνικού ρήγματος. Αυτού της διαίρεσης της κοινωνίας σε μία κινητική και δημιουργική τάξη και στην αντίστοιχη ακίνητη. Ο κίνδυνος αυτός είναι ήδη έντονα ορατός στην Γαλλία και απ’ ό,τι γνωρίζω πρέπει να υπάρχει και στην Ελλάδα. Σαφώς δε, εξ αυτού του λόγου θα παρατηρηθούν και νέες ανισότητες που θα οξύνονται όσο συνεχίζεται η κρίση…».
Ωστόσο, κατά τον Γάλλο καθηγητή, το πρόβλημα αυτό μπορεί να αντιμετωπισθεί αν οι αρχές της νέας ψηφιακής οικονομίας αρχίσουν εδώ και τώρα να διδάσκονται στο σχολείο, το οποίο έτσι μπορεί να γίνει φορέας αυτής της νέας αντίληψης για το επιχειρείν και κυρίως για τις αναλήψεις κινδύνων. Από την άλλη μεριά, στο πλαίσιο των νέων ατομικοτήτων, ο Gilles Lipovetsky πιστεύει ότι το σχολείο έχει κάθε δυνατότητα να γίνει χώρος για την ανάπτυξη νέων μορφών αλληλεγγύης, πέρα από τις γνωστές μαυρόασπρες θεωρήσεις του κόσμου και των κοινωνιών μας.
Κατά πόσον τώρα τέτοιοι προβληματισμοί υπάρχουν στην χώρα μας, είναι μια άλλη διάσταση του θέματος –με τα όσα προηγούνται, πάντως, να αποτελούν τροφή για σκέψη.
