Ο αρπακτικός κρατισμός

του Κώστα Χριστίδη

Η παγίδα αυτή οφείλεται στην ύπαρξη "οικονομικών θεσμών εκμετάλλευσης" (extractive institutions), όπως: απουσία σταθερού νομικού πλαισίου, επισφαλή δικαιώματα ιδιοκτησίας, προβληματική λειτουργία αγορών με υψηλά εμπόδια εισόδου και άνισο ανταγωνισμό εξαρτώμενο εν πολλοίς από την δυνατότητα πρόσβασης και επηρεασμού των πολιτικών ηγεσιών που κανονίζουν (εποπτεύουν, παρεμβαίνουν, ‘’ρυθμίζουν’’) την λειτουργία της οικονομίας. Σύμφωνα με τον ίδιο καθηγητή, ο τρόπος με τον οποίο εξελίχθηκαν οι οικονομίες της Νότιας Ευρώπης επί πολλές δεκαετίες δημιούργησε πλήθος εξαρτημένων ομάδων, η καθεμία των οποίων φοβάται τις μεταρρυθμίσεις. Οι προνομιούχοι του σημερινού καθεστώτος  αντιλαμβάνονται τις μεταρρυθμίσεις και, ιδιαίτερα, την τόνωση του ανταγωνισμού ως απειλή δυνάμενη να πλήξει την υπάρχουσα ευημερία τους. Είναι αναμενόμενο, επομένως, ότι θα αγωνισθούν σκληρά για να διατηρήσουν το προνόμιά τους, χρησιμοποιώντας προς τούτο όλη την πολιτική επιρροή τους και κάθε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο.

          

Η κατάσταση αυτή δημιουργείται όχι μόνο προς εξυπηρέτηση των οικονομικά αλλά πρωτίστως των πολιτικά ισχυρών και των συμμάχων τους (συνδικαλιστών, ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων κλπ.). Επιδιώκοντας όλοι αυτοί το ατομικό τους συμφέρον, όπως και κάθε άνθρωπος, φροντίζουν να συγκαλύψουν την πραγματικότητα επικαλούμενοι διάφορα υψηλόφρονα ιδανικά, όπως αλτρουισμό, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα (ποιάν ισότητα, αποτελεσμάτων, ευκαιριών, ίσης μεταχείρισης;) και τα τοιαύτα. Κάθε πολιτικό σύστημα βασίζεται σε ή επικαλείται, άμεσα ή έμμεσα, κάποιον κώδικα ηθικής. Τα φιλελεύθερα συστήματα θέτουν στο επίκεντρο τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και θεωρούν ως πρωταρχική αξία την ατομική ελευθερία, την δυνατότητα δηλ. να θέτει ο καθένας, κατά την δική του επιλογή, στόχους και να επιδιώκει την υλοποίησή τους υπό τον όρο ότι δεν παραβιάζει νόμους και δεν προβαίνει σε εξαναγκασμό άλλων ανθρώπων. Αντιθέτως, τα κολλεκτιβιστικά/σοσιαλιστικά συστήματα θεωρούν ότι το συμφέρον μίας μειοψηφικής ομάδας-  ή της πλέον ακραίας μορφής μειοψηφίας, ενός ανθρώπου – μπορεί ή πρέπει να θυσιασθεί μπροστά στο συμφέρον της πλειοψηφίας που εκφράζει η παντοδύναμη κρατική εξουσία.

        

Για να αντιληφθούμε ποιά από τις δύο αντιλήψεις είναι ορθή, ας φαντασθούμε έναν υγιή άνθρωπο να μπαίνει σε έναν νοσοκομειακό θάλαμο, στον οποίο υπάρχουν πέντε άνθρωποι που έχουν απεγνωσμένα ανάγκη για όργανα. Αν μία γυναίκα δεν κάνει μεταμόσχευση καρδιάς, θα πεθάνει σίγουρα. Μία άλλη χρειάζεται ένα ήπαρ, ένας άλλος, ένα νεφρό κ.ο.κ. Θα θεωρούσαμε αποδεκτό να θυσιάσουμε ένα υγιές άτομο, να πετσοκόψουμε το σώμα του, να αφαιρέσουμε την καρδιά, τα πνευμόνια, το ήπαρ, τα νεφρά του για να τα μεταμοσχεύσουμε στους άλλους πέντε; Ποιά είναι τα όρια καταπατήσεως των δικαιωμάτων ενός ατόμου προκειμένου να προαχθούν τα συμφέροντα μίας πολυπληθέστερης ομάδας άλλων ατόμων;

        

Το κρίσιμο ερώτημα, επομένως, διαμορφώνεται ως εξής: έχει ο άνθρωπος το δικαίωμα να ορίζει τον εαυτό του, το σώμα του, το μυαλό του, την εργασία του, τα προϊόντα του ή είναι εξάρτημα μίας ομάδας (του κράτους, της κοινωνίας ή μίας άλλης κολλεκτιβιστικής έννοιας) που μπορεί να τον διατάσσει όπως αυτή κρίνει σωστό, να του υπαγορεύει τις πεποιθήσεις της, να του προδιαγράφει κάθε πτυχή της ζωής του, να ελέγχει την εργασία του και να δημεύει διά των φόρων τα προϊόντα του; Το μεγάλο ερώτημα είναι, απλά: είναι ο άνθρωπος ελεύθερος; Το μόνο πολιτικό σύστημα που στο ερώτημα αυτό απαντά αδίστακτα ‘’ναι’’ είναι ο φιλελευθερισμός και, στην κρίσιμη οικονομική του διάσταση, το σύστημα της ελεύθερης οικονομίας με την θεσμική αναγνώριση του δικαιώματος της ιδιοκτησίας και την διαμόρφωση των τιμών, μισθών, ενοικίων, κερδών ως αποτέλεσμα εκούσιων οικονομικών συναλλαγών.

        

Οι φιλελεύθεροι θεσμοί σε πολλές χώρες του κόσμου έχουν υποχωρήσει σε ανεπίτρεπτο βαθμό έναντι του κρατισμού. Εάν περιορισθούμε στην Γηραιά Ήπειρο, τις πιο κακές επιδόσεις στον τομέα αυτό εμφανίζουν όχι πλέον οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (όπως συνέβαινε παλαιότερα) αλλά οι χώρες της Νότιας Ευρώπης με πρωταθλήτρια την Ελλάδα. Δεν είναι μόνον η αφόρητη γραφειοκρατία που κατατρώγει τον πολύτιμο εκείνο πόρο των ανθρώπων που, μόνον αυτός, δεν είναι δυνατόν να αποθηκευθεί και να αντικατασταθεί, δηλ. τον παραγωγικό τους χρόνο, με άχρηστες διαδικασίες προκειμένου να αποκτούν απασχόληση και εισόδημα οι κομματικά αρεστοί. Είναι, πρωτίστως, η δημευτική φορολογία, όπως ο ΕΝΦΙΑ, που δεν φορολογεί εισόδημα ή πραγματοποιούμενη υπεραξία, πλήττοντας έτσι καίρια το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Είναι η μη δυνατότητα δικαστικής επίλυσης μίας φορολογικής διαφοράς εάν δεν προκαταβληθεί το 50% του αμφισβητούμενου φόρου. Είναι η θέσπιση αναδρομικών φορολογιών υπό μορφή εκτάκτων εισφορών. Είναι η αντιστροφή του βάρους της αποδείξεως ότι ο πολίτης δεν διέπραξε το έγκλημα της φοροδιαφυγής. Είναι οι επανειλημμένες περικοπές συντάξεων βασιζομένων σε ασφαλιστικές εισφορές δεκαετιών. 

        

Είναι πράγματι εκατοντάδες οι τρόποι και εντυπωσιακή η επινοητικότητα των μεθοδεύσεων που μετέρχεται προς ικανοποίηση των στόχων του ο αρπακτικός κρατισμός.