του
Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Πριν πολλά χρόνια το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απείχε πολύ από τού να έχει τις δικαιοδοσίες και την δύναμη στις λήψεις ευρωπαϊκών αποφάσεων που έχει σήμερα. Όμως, στους διαδρόμους του κυκλοφορούσαν προσωπικότητες υψηλής ευρωπαϊκής και δημοκρατικής συνείδησης, όπως η Σιμόν Βέϊλ, ο Αλτιέρο Σπινέλλι, ο Πιτ Ντάνκερτ, ο Μπρόνισλαβ Γκέρεμεκ, ο Μωρίς Ντυβερζέ, ο λόρδος Πλαμπ, ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου και άλλοι διαπρεπείς Ευρωπαίοι, που κατά κύριο λόγο γνώριζαν Ιστορία. Είχαν έτσι μία οραματική αντίληψη για την Ευρώπη, την οποία προσπαθούσαν να κοινοποιήσουν σε όσο περισσότερο κόσμο μπορούσαν.
Στην διάρκεια της δημοσιογραφικής μου σταδιοδρομίας είχα αρκετές φορές την ευκαιρία να συζητήσω με κορυφαίες ευρωπαϊκές προσωπικότητες και κάθε φορά, μετά την συζήτηση, αισθανόμουν πνευματικά και ψυχολογικά πάμπλουτος. Και τούτο διότι είχες απέναντί σου ανθρώπους με γνώση και όραμα, που δεν είχαν ήσυχη την συνείδησή τους ακριβώς επειδή η τελευταία είναι ψευδής.
Συζητήσεις με την Βέϊλ, τον Σπινέλλι, τον Ντυβερζέ και άλλους με έπειθαν ότι στην Ευρώπη υπήρχαν αντιστάσεις στην βαρβαρότητα η οποία είχε αμαυρώσει τον πολιτισμό της και ήταν έτσι δυνατόν να παράγεται ανθρωπισμός και οικουμενικότητα, προς όφελος αναδημιουργίας της δημοκρατίας σε διαρκή βάση. Διότι, ας μην διατηρούμε αυταπάτες, η βαρβαρότητα δεν είναι σήμερα το μονοπώλιο κάποιων θρησκειών. Μορφές βαρβαρότητας πήραν σάρκα και οστά και στην Ευρώπη από την στιγμή που ξεκίνησε η διαμόρφωση του έθνους-κράτους.
Όπως πολύ σωστά και αδρά υποστηρίζει ο μεγάλος Εντγκάρ Μορέν στο περιεκτικό βιβλίο του Ευρώπη, Πολιτισμός και Βαρβαρότητα, στην Γηραιά Ήπειρο «η βαρβαρότητα συνδέεται με την συγκρότηση των σύγχρονων εθνών-κρατών, τα οποία σε αρκετές περιπτώσεις και όχι χωρίς να προκαλέσουν βάρβαρους πολέμους, χρησιμοποίησαν εθνικισμό και εθνοτική καθαρότητα ως εργαλείο εξολόθρευσης των άλλων…».
Χρειάστηκαν λοιπόν δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και η κατάρρευση δύο πολιτικών τεράτων, όπως ο ναζισμός και ο κομμουνισμός, για να καταλάβει Ευρώπη ότι είχε πλέον κάθε λόγο να προωθήσει στους κόλπους της τον αποκαλούμενο από τον Τσέχο φιλόσοφο Γιαν Πατότσκα «ευρωπαϊκό ανθρωπισμό», απότοκο του αρχαιοελληνικού ορθού λόγου. Κατά τον Τσέχο φιλόσοφο, στο αρχαιοελληνικό πνεύμα ο ορθολογισμός και η ανθρώπινη σκέψη, αν και διατηρούν την αυτονομία τους, οδηγούν στην δημοκρατία –με αποτέλεσμα, στην δημοκρατική πορεία της Αθήνας, η θεά Αθηνά να μην κυβερνά αλλά να προστατεύει.
Δυστυχώς, αυτή η ιστορικότητα της Ευρώπης απουσιάζει παντελώς σήμερα τόσο από τις πολιτικές ελίτ της, όσο και από όλους αυτούς που είναι επιφορτισμένοι με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Είναι εκπληκτικό το να διαπιστώνει κανείς σε ποιον βαθμό πολιτικοί, τεχνοκράτες, ευρωβουλευτές και γενικά άνθρωποι που αποφασίζουν, είναι κατακυριευμένοι από την διαχείριση της καθημερινότητας –προοπτική χωρίς έμπνευση και στοιχειώδη ιστορική γνώση.
Από την άλλη πλευρά, το ίδιο συμβαίνει στο επίπεδο της επικοινωνίας, το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους των μέσων. Με κάποιες λαμπρές εξαιρέσεις, που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, οι περισσότεροι από τους ανταποκριτές στις Βρυξέλλες και στο Στρασβούργο αγνοούν τα πάντα από την ευρωπαϊκή ιστορία και ερμηνεύουν την επικαιρότητα με κριτήρια κοντόθωρα και άρα αβαθή ως προς την πραγματική τους υφή.
Χωρίς να θέλω να υπεραμυνθώ του ιστορικισμού, τον οποίο θεωρώ απατηλό μέσο εξιδανίκευσης του παρελθόντος, πιστεύω ότι η ιστορική ερμηνεία καλύπτει μία ανάγκη που εξαρτάται από τα πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και τις αποφάσεις που λαμβάνουμε. Είναι λοιπόν πολύτιμη, αν θεωρήσουμε –όπως και ο Καρλ Πόππερ– ότι «η ζωή είναι επίλυση προβλημάτων».
Από την άποψη αυτή, λοιπόν, μεγάλο πρόβλημα της σημερινής Ευρώπης –την οποία κάποιοι θέλουν εκ νέου να οδηγήσουν προς την βαρβαρότητα και την εθνικιστική τύφλωση– είναι η ασημαντότητα των ελίτ της. Είναι η άγνοια και η περιφρόνηση μπροστά στην κεκτημένη γνώση.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το επίπεδο της συνθέσεως του παρόντος Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πολύ απέχει από τού να είναι το καλύτερο μπροστά σε ηφεστειακές εκρήξεις που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει η Ευρώπη.
Αν η ευρωπαϊκή ελίτ, πέρα από τα τερτίπια της λογιστικής της καθημερινότητας, δεν ξεφύγει και από τον πνευματικό εγκλεισμό που τής επιβάλλει το έθνος-κράτος, η πορεία της Γηραιάς Ηπείρου θα βρεθεί μπροστά σε πολύ σοβαρά αδιέξοδα. Θα ήταν έτσι ευκταίο η σημερινή κρίση της Ευρώπης να αποτελέσει σταυροδρόμι αναστοχασμού και ανασύνθεσης της ευρωπαϊκής ιστορικής μνήμης.
Η σημερινή Ευρώπη βρίσκεται σε ένα από τα κρισιμότερα σημεία της μεταπολεμικής της ιστορίας. Γι αυτό και θα πρέπει να αποφασίσει εκ νέου πού θέλει να πάει, πώς και υπό ποιους πολιτικούς πλέον όρους. Αυτή είναι η πρόκληση.
