του
Bill Emmott*
Το ιταλικό δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση αντιμετωπίζεται από πολλούς ως το επόμενο στάδιο της μεγάλης παγκόσμιας λαϊκιστικής επανάστασης.
Αλλά το ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως ανάμεσα στους υπέρμαχους του «Όχι» δεν είναι μόνο το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του κωμικού Μπέμπε Γκρίλο αλλά και πρόσωπα του κατεστημένου, καθώς και πολλά μέλη του κεντροαριστερού Δημοκρατικού κόμματος, του βασικού στυλοβάτη της τρέχουσας κυβέρνησης.
Για όλα φταίει ο Μπενίτο Μουσολίνι. Γιατί αν ο Ματέο Ρέντσι, ο σημερινός Ιταλός πρωθυπουργός, θέλει να κερδίσει το δημοψήφισμα, θα πρέπει να αναμετρηθεί με το φάντασμα του Ντούτσε αυτές τις τελευταίες ημέρες της καμπάνιας του.
Τα λάθη του κ. Ρέντσι, ο οποίος το 2014 έγινε ο νεότερος πρωθυπουργός της Ιταλίας μετά την ενοποίησή της το 1861, άρχισαν με την απόφασή του να καταστήσει το δημοψήφισμα ένα προσωπικό στοίχημα που θα κρίνει την ίδια του τη θητεία.
Δεδομένης της χρόνιας έλλειψης ανάπτυξης στην Ιταλία, της υψηλής ανεργίας του 11,7% και των στάσιμων εισοδημάτων των νοικοκυριών, ο τελικός απολογισμός για τις επιδόσεις της κυβέρνησης δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο από αρνητικός.
Η καμπάνια του βασίζεται σε υποσχέσεις ότι θα έρθει η αλλαγή και καλύτερες εποχές. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είχε επιτυχία σε μια προεκλογική μάχη πριν από δύο χρόνια, αν είχε το σθένος να κηρύξει εκλογές, αλλά δεν είναι καθόλου πειστικό τώρα, ανεξάρτητα από το αν είναι αλήθεια.
Αλλά έχει και μια δεύτερη, ακόμα μεγαλύτερη αδυναμία: για να τον βοηθήσουν να φέρει την αλλαγή, οι συνταγματικές του μεταρρυθμίσεις θα συγκεντρώσουν πολύ μεγαλύτερη εξουσία στα χέρια του πρωθυπουργού από ό,τι έχουν συνηθίσει οι Ιταλοί από την εποχή του Μουσολίνι, κάνοντας ακόμα πιο τρομακτική την προοπτική μιας κυβέρνησης του Κινήματος των Πέντε Αστέρων.
Ορισμένοι, όπως ο κ. Μόντι, αντιτίθενται στη συγκέντρωση εξουσιών επειδή δεν συμπαθούν ή δεν εμπιστεύονται τον κ. Ρέντσι. Άλλοι, επειδή φοβούνται τον κ. Γκρίλο. Σε κάθε περίπτωση, οι οιωνοί για την ψηφοφορία αυτή δεν είναι καλοί.
Είναι πολύ αργά για υποχώρηση τώρα. Το σχέδιο του κ. Ρέντσι για αφαίρεση του μεγαλύτερου μέρους των εξουσιών της Γερουσίας, αντικαθιστώντας την εκλεγμένη Άνω Βουλή με μία που θα αποτελείται από διορισμένους κυρίως από τοπικές συνελεύσεις, έχει λογική. Το σύστημα με τα δύο νομοθετικά σώματα επέτρεπε να περνούν πολλοί νόμοι, αλλά καθυστερούσε, αλλοίωνε ή μπλόκαρε κρίσιμες μεταρρυθμίσεις. Λογική είναι και η πρόθεση να εγκαταλειφθούν οι περιττές και αλληλεπικαλυπτόμενες περιφερειακές διοικήσεις, οι οποίες περιπλέκουν τα πράγματα για τους δημάρχους και τους νομάρχες και αυξάνουν τη διαφθορά.
Κάθε στοιχείο του σχεδίου του κ. Ρέντσι είναι λογικό, ειδικά η απόφαση να μεταφερθεί η λήψη αποφάσεων για μεγάλα έργα υποδομής στην κεντρική κυβέρνηση. Το πρόβλημα είναι πως όταν κοιτάζει κανείς τις μεταρρυθμίσεις συνολικά, φαίνεται να αποτελούν ουσιαστικά μια αφαίρεση των θεσμικών αντίβαρων.
Είναι κάτι που μπορεί να έχει νόημα για να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα. Αλλά μας έρχεται αμέσως στο μυαλό το γνωστό ρητό για τον Μουσολίνι, που έβαλε τα τρένα να φτάνουν στην ώρα τους.
Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη πηγή ανησυχίας δεν αφορά καν στο δημοψήφισμα αλλά στον νέο εκλογικό νόμο που πέρασε πέρυσι για τη Βουλή των Αντιπροσώπων και ο οποίος έχει σχεδιαστεί για να διασφαλίζει ότι το κόμμα που κερδίζει, θα αποκτάει εύκολα την απόλυτη πλειοψηφία.
Είναι σίγουρα κάτι που ενδιαφέρει τον κ. Ρέντσι, ο οποίος έχει κυβερνήσει τα δύο τελευταία χρόνια με έναν εύθραυστο συνασπισμό. Αλλά αποτελεί και την καλύτερη ευκαιρία του Κινήματος των Πέντε Αστέρων να μπει στην κυβέρνηση και να υλοποιήσει το αίτημά του για ένα δημοψήφισμα που θα αφορά στην παραμονή της Ιταλίας στο ευρώ. Αυτό κάνει τόσο επικίνδυνη την απώλεια των θεσμικών αντίβαρων.
Μόλις προκηρυσσόταν ένα τέτοιο δημοψήφισμα για το ευρώ -ουσιαστικά μόλις σχημάτιζε κυβέρνηση το Κίνημα των Πέντε Αστέρων-, οι ιταλικές αγορές ομολόγων θα πάθαιναν σοκ, προκαλώντας πιθανότατα μια νέα τραπεζική κρίση και ενδεχομένως τινάζοντας στον αέρα το ενιαίο νόμισμα.
Το Σεπτέμβριο, ο κ. Ρέντσι άφησε να εννοηθεί πως θα επανεξετάσει τον εκλογικό νόμο όταν κερδίσει το δημοψήφισμα. Λίγοι τον πίστεψαν. Αν θέλει να έχει έστω και την παραμικρή ελπίδα να ανατρέψει το έλλειμμά του στις δημοσκοπήσεις, πρέπει να δώσει μια ξεκάθαρη και αξιόπιστη υπόσχεση για αυτό.
Ο εκλογικός νόμος δίνει μια μεγάλη πλειοψηφική πριμοδότηση στο κόμμα που κερδίζει στον δεύτερο γύρο, περιορίζοντας τα κίνητρα για τον σχηματισμό συνασπισμών. Θα ήταν καλύτερα αν εγκατέλειπε τον δεύτερο γύρο και διέγραφε την πριμοδότηση εδρών ή την πρόσφερε πάνω από ένα όριο του 40% των ψήφων. Αυτό θα ευνοούσε τους συνασπισμούς, που δεν είναι εύκολο να σχηματίσει το Κίνημα των Πέντε Αστέρων.
Μια νίκη για το στρατόπεδο του «Όχι» στο δημοψήφισμα δεν θα έφερνε αμέσως τα Κίνημα των Πέντε Αστέρων στην εξουσία. Δεν χρειάζεται να γίνουν εκλογές ως τον Φεβρουάριο του 2018. Το πιθανότερο είναι πως αν ο κ. Ρέντσι παραιτηθεί ή εκπαραθυρωθεί, θα αντικατασταθεί από κάποιο άλλο μεγαλοστέλεχος του Δημοκρατικού κόμματος ή έναν τεχνοκράτη.
Αλλά και τότε, το βασικό μέλημα θα πρέπει να είναι η μεταρρύθμιση του εκλογικού νόμου. Διαφορετικά ο «Ντούτσε» Γκρίλο θα γίνει μια αληθινή προοπτική. Και αυτό δεν θα πρόκειται για αστείο.
*Ο αρθρογράφος είναι πρώην συντάκτης του Economist
