της
Kalin Anev Janse*
Οι δυτικές κοινωνίες μεταλλάσσονται. Σεισμικές αλλαγές, από το δημοψήφισμα για την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ μέχρι τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές, η καθεστηκυία κατάσταση στον δυτικό κόσμο αμφισβητήθηκε ηχηρά αυτή τη χρονιά. Αποτελεί όμως αυτή η αμφισβήτηση μια παγκόσμια κίνηση; Η απάντηση είναι «όχι», τουλάχιστον για τώρα. Το φαινόμενο περιορίζεται στην Ευρώπη και την Αμερική. Αυτές οι υψηλά προηγμένες κοινωνίες ψάχνουν για ένα νέο αφήγημα. Μετά το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών, όλα τα βλέμματα στρέφονται στην Ευρώπη. Ποια είναι τα σημαντικότερα γεγονότα που θα διαδραματιστούν στην Ευρώπη το 2017;
Οι τρεις μεγάλες εκλογικές αναμετρήσεις
Αν υπάρχει κάτι που σίγουρα θα μας απασχολήσει την επόμενη χρονιά, θα είναι οι τρεις μεγάλες εκλογικές μάχες σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία. Οι τρείς χώρες μαζί αντιπροσωπεύουν το 56% της οικονομίας της Ευρωζώνης. Αποτελούν τρία από τα έξι ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωση, που αποφάσισαν να αφήσουν κατά μέρος τις διαφορές τους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπό τη φιλόδοξη ιδέα ότι ενώνοντας τις δυνάμεις θα γίνονταν πιο δυνατές. Μαζί με το Βέλγιο, την Ιταλία και το Λουξεμβούργο υπέγραψαν τη συμφωνία της Ρώμης, με την οποία δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Τελωνειακή Ένωση το 1957. Το 2017 θα κλείσουν ακριβώς 60 χρόνια από τότε.
Έξι δεκαετίες επιτυχίας
Ήταν επιτυχές το εγχείρημα; Απολύτως. Η συνεργασία της Ολλανδίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας έκανε και τις τρείς πλούσιες χώρες. Για την ακρίβεια πολύ πλούσιες. Από το 1960 γνώρισαν εντυπωσιακή ανάπτυξη του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Τεράστιο μέρος αυτών των χωρών ήταν κατεστραμμένο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ανασυγκροτήθηκαν όμως και δυνάμωσαν τις οικονομίες τους οι οποίες άνθιζαν επί έξι δεκαετίες. Οι αλλαγές αυτές υπήρξαν άνευ προηγουμένου σημαντικές και οφείλονται κυρίως στη βαθύτερη συνεργασία. Αυτή η βαθιά συνεργασία υπήρξε τόσο προσοδοφόρα, που έκανε την Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία να ξεπερνούν σε απόδοση το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ για περισσότερα από 60 χρόνια.
Ωφελώντας περισσότερους ανθρώπους
Η Ολλανδία, η Γαλλία και η Γερμανία κατάφεραν και κάτι πέρα από αυτά. Εξασφάλισαν ότι μεγάλες μερίδες του κοινωνικού συνόλου επωφελούνται από αυτή την οικονομική ανάπτυξη. Οι χώρες εφάρμοσαν πολιτικές που κατένειμαν τον πλούτο δικαιότερα: προσιτή παιδεία υψηλού επιπέδου, κοινωνική ασφάλιση για τους δύσκολους καιρούς και φορολογικά σχήματα που βρήκαν τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στην παροχή κινήτρων στους φιλόδοξους πολίτες ώστε να εργάζονται σκληρότερα την ίδια στιγμή που εξασφάλιζαν ένα αξιοπρεπές εισόδημα για τους λιγότερο τυχερούς. Και τα αποτελέσματα σαρώνουν. Στις ΗΠΑ, το φτωχότερο 40% των μισθωτών παράγει μόλις το 16% του εθνικού εισοδήματος, ενώ το πλουσιότερο 10% συνεισφέρει με ένα επιβλητικό 29%. Στην Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία οι αριθμοί είναι πολύ πιο ήπιοι (τα κατώτερα οικονομικά στρώματα του 40% φέρουν στη χώρα 22% και όσοι βρίσκονται στην κορυφή δηλαδή 10% αποδίδουν περίπου 23%). Το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται κάπου στη μέση αλλά τείνει να μοιάζει περισσότερο προς τις ΗΠΑ.
Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί η εισοδηματική ανισότητα και η έλλειψη οικονομικής ανάπτυξης ήταν τα μεγάλα ζητήματα τόσο στις αμερικανικές εκλογές όσο και στο βρετανικό δημοψήφισμα. Οι ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες θα οδηγηθούν σε εκλογές το προσεχές έτος τα κατάφεραν καλύτερα. Η Ολλανδία, η Γαλλία και η Γερμανία Η Ολλανδία, η Γαλλία και η Γερμανία έχουν δικαιότερη και πιο ισότιμη κατανομή του εισοδήματος από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο «ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνικής πρόνοιας», το οποίο αν και βρισκόταν για καιρό υπό δριμεία κριτική, ίσως τώρα να αποτελεί τη σωστή συνταγή για την επίλυση των προβλημάτων που φέρνει η παγκοσμιοποίηση.
Η οικονομία της Ευρώπης επανήλθε
Η συνολική εικόνα άλλαξε στην Ευρώπη αισθητά κατά τη διάρκεια του 2016. Με εξαίρεση την Ελλάδα, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες επέστρεψαν στην ανάπτυξη. Η ΕΕ (1.8%) και η Ευρωζώνη (1.7%) αναπτύχθηκαν ταχύτερα από τις ΗΠΑ (1.6%) το 2016. Η ακλόνητη υποστήριξη ισχυρών χωρών της ευρωζώνης, όπως η Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία, ήταν ο λόγος που η οικονομική ένωση και το ευρώ άντεξαν και ξεπέρασαν επιτυχώς την κρίση, διαψεύδοντας πολλούς καταστροφολόγους. Οι Ευρωπαίοι αρχίζουν να αισθάνονται τα αποτελέσματα μιας βελτιωμένης οικονομίας και έτσι οι ανησυχίες μετατοπίζονται.
Αντιμετωπίζοντας τις πραγματικές ανησυχίες των πολιτών
Πριν από την άνοιξη του 2015, η μεγαλύτερη ανησυχία στην Ευρώπη ήταν η πορεία της οικονομίας. Αυτό άλλαξε πολύ γρήγορα καταλήγοντας σήμερα οι κορυφαίες ανησυχίες που μας απασχολούν να είναι η μετανάστευση (48%) και η τρομοκρατία (39%). Αυτή ήταν η απάντηση των Ευρωπαίων στο τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, όταν ερωτήθηκαν ποια είναι τα δυο σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ και η χώρα τους. Οι Ολλανδοί, οι Γάλλοι και οι Γερμανοί αφουγκράζονται αυτές τις ανησυχίες τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Είναι τα δύο ζητήματα για τα οποία αγωνιούν περισσότερο.
Στις δημοκρατίες, οι πολίτες είναι αυτοί καταδεικνύουν στους ηγέτες τους τα σημαντικότερα θέματα προς διευθέτηση. Και δικαίως συμβαίνει έτσι. Αυτό σημαίνει ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις βαθιές ανησυχίες των πολιτών. Από τη φύση τους η μετανάστευση και η τρομοκρατία είναι δύο προβλήματα που δεν γνωρίζουν σύνορα και γι’ αυτό θα πρέπει να λυθούν διεθνώς. Σε αυτό ακριβώς το σημείο είναι όπου η ευρωπαϊκή συνεργασία μπορεί να δείξει τα οφέλη της. Η Ευρώπη ήταν ικανή να συγκρατήσει το πρώτο κύμα μετανάστευσης κατά τη διάρκεια του 2015 και του 2016. Η μετανάστευση μειώθηκε δραματικά. Η τρομοκρατία εξακολουθεί να αποτελεί τεράστια ανησυχία, αλλά η Ευρωπαϊκή συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφόρησης μπορούν να μειώσουν την απειλή.
Τα θέματα της μετανάστευσης και της τρομοκρατίας, στενότερα, και της ασφάλειας ευρύτερα επαναφέρουν την ουσία της Ευρωπαϊκής συνεργασίας. Αυτές ήταν οι θεμελιώδεις αρχές βάσει των οποίων ξεκίνησε η ευρωπαϊκή συνεργασία 60 χρόνια πριν. Ήταν αυτό που πραγματικά επιθυμούσαν οι πολίτες. Αυτό έχει συναισθηματική αξία. Ευτυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα δεν γνώρισαν πολέμους στην Ευρώπη. Πριν από 70 χρόνια η κατάσταση ήταν διαφορετική. Αν ήσουν νέος Ευρωπαίος, θα είχες χάσει εκατομμύρια συνομήλικους σου στο πεδίο της μάχης. Τα στρατιωτικά νεκροταφεία ανά την Ευρώπη είναι τα απτά απομεινάρια χιλιάδων νέων Γάλλων, Γερμανών, Αμερικανών, Βρετανών και στρατιωτών άλλων εθνικοτήτων.
Η αντιπαράθεση θα σχετίζεται και πάλι με τις θεμελιώδεις αξίες της Ευρώπης. Ασφαλώς θα πρέπει να προβάλλουμε το επιχείρημα περί της ανάπτυξης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και της καλύτερης διανομής εισοδήματος στην Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία έναντι των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Ωστόσο, επειδή οι άνθρωποι είναι συναισθηματικά πλάσματα η ασφάλεια και η προστασία είναι αυτά που τους ενδιαφέρουν περισσότερο απ’ όλα. Αυτό είναι που κατάφερε επιτυχώς η Ευρώπη για πολλά χρόνια και αυτή τη στιγμή δοκιμάζεται και αμφισβητείται. Οι εκλογές στις χώρες που αποτέλεσαν τα ιδρυτικά μέλη της Ένωσης θα έχουν αυτό ακριβώς το διακύβευμα, ποιος είναι ικανός να προσφέρει ξανά αυτές τις βασικές ανάγκες και να το εξηγήσει ξεκάθαρα.
Άλλα θέματα που θα παρακολουθήσουμε
Προφανώς, υπάρχουν πολλά ακόμη αξιοσημείωτα θέματα να παρακολουθήσουμε στην Ευρώπη την επόμενη χρονιά: την κατάληξη του Brexit, την ολοκλήρωση του τρίτου πακέτου στήριξης προς την Ελλάδα (την τελευταία χώρα που υποστηρίζεται από τον ESM και το EFSF), τις σχέσεις Ρωσίας-Αμερικής αλλά και τις ρωσο-ευρωπαϊκές σχέσεις, τις ευρω-τουρκικές σχέσεις, την νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και τις εξελίξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι φωνές ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, το διεθνές εμπόριο και οι ευρωσκεπτικιστικές φωνές εξακολουθούν εντωμεταξύ να αποτελούν πιθανά εμπόδια.
Όλα αυτά τα ζητήματα θα τεθούν στις επερχόμενες εκλογές που θα διεξαχθούν στις 3 ιδρυτικές χώρες της Ευρώπης. Το αποτέλεσμα θα καθορίσει την κατεύθυνση του διαλόγου. Αν συμβεί κάποια απρόσμενη ή δραματική εξέλιξη τα ιδρυτικά αυτά μέλη θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν ξανά όπως συνέβη μετά το Brexit και να αποφασίσουν τί μέλει γενέσθαι.
Ποια είναι λοιπόν η θέση μου για αυτές τις σημαίνουσες εκλογές; Όπως λένε, «είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις και ειδικά για το μέλλον»! Παρόλα αυτά, είναι σίγουρο ότι η επόμενη χρονιά θα είναι κρίσιμη και αυτές οι εκλογές θα καθορίσουν το μέλλον της Ευρώπης. Πιστεύω έντονα στη δύναμη της δημοκρατίας και στη σοφία των πολιτών. Είμαστε οι υπερασπιστές του ευρωπαϊκού εγχειρήματος το οποίο προσέφερε ειρήνη και ευημερία σε πάρα πολλούς ανθρώπους. Οι πολίτες θα ζητήσουν αλλαγές τις οποίες θα πρέπει να εφαρμόσουμε. Όμως θα πρέπει να διαφυλάξουμε τις αξίες που με κόπο κατακτήθηκαν για τις επόμενες γενιές: το μέλλον των νέων Ευρωπαίων που δεν γνώρισαν ποτέ πόλεμο και ποτέ δεν σταμάτησαν μπροστά σε ευρωπαϊκά σύνορα.
*Γενική Γραμματέας, Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας
