Η Ελεγχόμενη Μεγέθυνση των Οικονομιών

του Ηλία Καραβόλια

Οι παραγωγικές επιδόσεις επιβραδύνονται συνεχώς και η ανισοκατανομή του πλούτου δείχνει ότι η ανάπτυξη διαφέρει σε πολλές χώρες και δύσκολα μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιη και βιώσιμη για τις ανομοιογενείς κοινωνίες (βλ. Έκθεση του ΟΟΣΑ 2015, http://www.oecd.org/eco/growth/OECD-2015-The-future-of-productivity-book.pdf) 

Αυτό που σίγουρα ενισχύει την αστάθεια των επιδόσεων είναι το γεωπολιτικό σκηνικό, με την έξαρση της τρομοκρατίας και τις συνεχείς εντάσεις κυρίως στην Μ. Ανατολή, στοιχεία που δομούν το ευρύτερο πλαίσιο ανισορροπίας στην παγκόσμια σκακιέρα.

Αλλά ας δούμε για λίγο την Οικονομία ως ξεχωριστό πεδίο. Η χρηματιστικοποίηση (financialization) έχει επιφέρει ισχυρά πλήγματα σε παραγωγή, εμπόριο και απασχόληση. Ένα ''αποσταθεροποιητικό δυναμικό'' από την υπερεπέκταση του χρηματοπιστωτικού τομέα έχει συμβάλλει στην κάμψη των μακροπρόθεσμων δεικτών οικονομικής μεγέθυνσης, όσο και αν αυτό μοιάζει παράδοξο (αφού οι πιστώσεις έπρεπε να τροφοδοτούν τις επενδύσεις). 

Η περίφημη τριτογενοποίηση της Οικονομίας σηματοδότησε την κάμψη των επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα. Αυτό γίνεται κατανοητό σήμερα εύκολα: οι ουρανοξύστες με τα γραφεία και τους ''συμβούλους'' πάσης φύσεως υπηρεσιών είναι περισσότεροι από τα εργοστάσια και τους έχοντες χειρωνακτική εργασία (σε αυτό φυσικά συμβάλλει και η ένταση του αυτοματισμού και της ρομποτοποίησης).

Όπως έχω ξαναγράψει πρόσφατα, έχει αλλοιωθεί το ''λογισμικό'' της Παραγωγής σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες διάχυσης της Γνώσης δεν ήταν ποτέ πιο πρόσφορες ( διαδίκτυο, υψηλή τεχνολογία, κ.α.).Οι ευκαιρίες απασχόλησης μειώνονται για όσους δεν ακολουθούν τον ακριβό πλέον δρόμο της εξειδίκευσης. Και γνωρίζουμε καλά ότι οι ανισότητες των ευκαιριών σηματοδοτούν τις κοινωνικές ανισότητες, σχεδόν παντού.

Αποκτά πλέον ειδικό βάρος στην οικονομική μεγέθυνση το στοιχείο της ''ειδικού τύπου'' ανάπτυξης. Φαίνεται ότι το κυρίαρχο μοντέλο παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών (με υπερπιστώσεις, υπερδανεισμό, μοχλεύσεις ενεργητικών) ολοένα και αποκλίνει από τα επιθυμητά αποτελέσματα. 

Χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι στο μέλλον κάθε Οικονομία θα χρειαστεί το δικό της ''εξατομικευμένο'' πρότυπο μεγέθυνσης. Τόσο οι αποκλίσεις σε εισοδήματα και πλούτο όσο και αυτές σε δομές, θα είναι αιτία για να διαφοροποιούνται οι επιδόσεις στις εθνικές οικονομίες, ακόμα και εντός νομισματικών ενώσεων (πχ. Ευρωζώνη).

Το φαινόμενο της jobless growth (ανάπτυξη χωρίς δουλειές) είναι πλέον ορατό και σε συνδυασμό με την μικρότερη δημογραφική αύξηση σε πολλές χώρες, θα αποτελέσει μάλλον κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα πολλών κρατικών οικονομιών, σε συνθήκες όμως αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας, λόγω της ειδικής σχέσης της  βιομηχανίας με τη διάχυση τεχνολογικών αποτελεσμάτων. 

Και εδώ είναι το μεγάλο παράδοξο: θα έχουμε πιθανή μείωση της εργασίας αλλά αύξηση της αποδοτικότητας της, με συνέπεια η μέχρι σήμερα ακμάζουσα παραγωγική δυναμική να μπαίνει σε μια φάση ''ελεγχόμενης κάμψης'' ακολουθώντας ιστορικούς κύκλους μεγέθυνσης. Πρέπει να αναρωτηθούμε αν κάποια φαινόμενα, όπως τα κρατικά ελλείμματα, το δημόσιο χρέος και η χρηματιστικοποίηση, είναι αποτελέσματα αλλά ταυτόχρονα και αιτία αυτής της κάμψης.

Οι ενδείξεις για τα παραπάνω πηγάζουν περισσότερο από την περίπτωση της Κίνας (βλ. ''Προβληματισμοί σχετικά με την μακροχρόνια ανάπτυξη της Κίνας'', R. Herrera - Z. Long, τ.142, Θέσεις) όπου η εξωστρέφεια της συμβαδίζει πλέον με το πέρασμα σε μια οικονομία υψηλής εντάσεως γνώσης αλλά και τόνωσης της εγχώριας ζήτησης, με μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης (''ελεγχόμενη μεγέθυνση'').

Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί όταν η Κίνα προσεγγίσει σχεδόν σε ανώτατο βαθμό τον δυτικό ανεπτυγμένο  κόσμο. Και τι εννοώ: όσο τείνει να μοιάζει με τις ΗΠΑ και την ΕΕ ως προς την δομή της μεγέθυνσης της (τριτογενοποίηση της παραγωγής και διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα) τόσο θα κερδίζει αγορές και εμπορικούς πολέμους, γεγονός που θα στοιχίσει ακριβά στους υπόλοιπους παίχτες. 

Η αλήθεια όμως είναι ότι η παγκόσμια Οικονομία προσεγγίζει τα όρια της κάμψης της, και γι’ αυτό δεν φταίει η Κίνα αλλά ο ασυγκράτητος υπερδανεισμός ιδιωτών, επιχειρήσεων και κρατών της Δύσης...