Ο γνωσιακός καπιταλισμός και η συμπεριφορική οικονομική

του Ηλία Καραβόλια

Oι μελέτες τους εστιάζονται στην συσχέτιση της ανθρώπινης συμπεριφοράς με την ψυχολογία του χρήματος, των συναλλαγών και την θεωρία της λήψης αποφάσεων. Ένας άλλος νομπελίστας, ο R. Shiller, επέκτεινε αυτές τις θεωρητικές παραδοχές και στο πεδίο της Μακροοικονομίας. Όλοι τους ακολουθούν – μεταξύ άλλων- τα περίφημα micromotives (μικροκίνητρα) που προκαλούν macrobehavior (μακροσυμπεριφορά), σχέση που πρώτος διατύπωσε στο ομότιτλο βιβλίο του το 1978 ο T.Schelling. Βασικός πυλώνας φυσικά της Συμπεριφορικής Οικονομικής είναι και η περίφημη Θεωρία Παιγνίων (Von Neumann, Morgenstern, Nash και πιο σύγχρονος(2003) Camerer με το έξοχο βιβλίο Behavioral Game Theory).

O κλάδος των Behavioral Economics ασχολείται μεταξύ άλλων με τα ‘παιχνίδια’ που παίζουν οι άνθρωποι, οι επιχερήσεις αλλά και τα κράτη μεταξύ τους. Και εδώ θέλω να σταθούμε για λίγο ώστε να συνδυάσουμε το θεωρητικό οπλοστάσιο των νέων αυτών οικονομικών αξιωμάτων με την 4η βιομηχανική επανάσταση που ήδη έχει λάβει χώρα στον πλανήτη και οδήγησε στην αλλαγή τόσο του παραγωγικού/αναπτυξιακού παραδείγματος όσο και στην μετάλλαξη του εργασιακού μοντέλου, οδηγώντας στην περίφημη Γνωσιακή Οικονομία ή για να είμαστε ακριβείς, στον ‘γνωσιακό( cognitive) καπιταλισμό’( βλ. το ομότιτλο βιβλίο του Y.Boutang). 

Σήμερα, η μετατροπή της ανθρώπινης νόησης σε συγκριτικό πλεονέκτημα αποτελεί την κωδικοποιημένη ροή υπεραξίας εντός του οικονομικού κυκλώματος. Το διαδίκτυο, αυτό το παγκόσμιο εγχείρημα υποκειμενοποίησης και συλλογικότητας ταυτόχρονα, κατακλύζεται από αυτό που αποκάλεσαν οι Deleuze-Guattari την δεκαετία του ’70 ως ‘αξιωματικές ροές’. Ολόκληρη η σύχγρονη άυλη οικονομία στηρίζεται πλέον σε έννοιες που αναγκαστικά πρέπει να αναλυθούν περισσότερο, όπως ‘ασύμμετρη πληροφόρηση’, ‘ανορθολογικές προσδοκίες’, ‘μηχανική των επιθυμιών’,  ‘μικροφυσική  των αγορών’, ‘βιοπολιτική’, κ.α.

Η επίδραση της Ψυχολογίας και της Κοινωνιολογίας στην Οικονομική επιστήμη έχει αποσπάσει την τελευταία από τις παλιότερες φυσικομαθηματικές’συγγένειες’ και η εποχή του internet έχει θεσμοθετήσει πλέον την οικονομία της δικτύωσης στο επίκεντρο των μελετών.  Πρώτη ύλη της νέας οικονομικής πραγματικότητας εδώ και περίπου δυο δεκαετίες είναι τα δεδομένα και η πληροφορία. Νέοι κλάδοι όπως η Νευροοικονομική και το Neuromarketing αναδύονται και πλαισιώνουν τις παραδοσιακές δομές της οικονομικής ανάλυσης. Στο επίκεντρο βρίσκεται η ανθρώπινη συμπεριφορά και το συνεχές multitasking(πολυπραγμοσύνη) που ωθεί σε υπερεργασία αλλά και υπερκατανάλωση.

Στην Ελλάδα δεν έχουμε ακόμη αναπτύξει επαρκείς δομές έρευνας και ανάπτυξης ώστε να προαχθεί η καινοτομία στον νέο κλάδο της Συμπεριφορικής Οικονομικής. Είναι απολύτως αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε ότι τόσο στην στρατηγική των επιχειρήσεων όσο και στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής, το νέο μοντέλο αποδοτικότητας στηρίζεται κατ αρχήν στην αξιολόγηση δεδομένων αλλά και στην ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Επιβάλλεται να δημιουργηθούν όλες εκείνες οι συνθήκες ώστε τόσο σε ακαδημαικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας με θερμοκοιτίδες για νεοφυείς επιχειρήσεις, να γίνει επιτέλους το start-up στην οικονομία της γνώσης και του ανθρώπινου κεφαλαίου , την μόνο ασφαλή οδό επένδυσης και βιώσιμης ανάπτυξης ώστε να διαχυθούν τα αποτελέσματα στους πολλούς.