H Χίμαιρα του East Med

Του Σταύρου Πετρολέκα

Έχει δαπανηθεί πολύ μελάνι, χαρτί και ευρυζωνική χωρητικότητα, όταν, ύστερα από την ανακάλυψη πολύ μεγάλων αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Λεκάνη της Λεβαντίνης και την προσδοκία τέτοιων στη θάλασσα πιο δυτικά, οι υπουργοί ενέργειας της Κύπρου, Ελλάδος και Ισραήλ πρότειναν, αρχές του 2014, στους Ευρωκράτες των Βρυξελλών πως θα ήτο καλή ιδέα να έλθει αυτό το αέριο της Ανατολική Μεσογείου στην ηπειρωτική Ευρώπη δια μέσου υποθαλάσσιου αγωγού, αντί να ακολουθήσει χερσαία όδευση μέσω Τουρκίας.

Ακολούθησε έκτοτε σωρεία επαφών, συσκέψεων, μελετών, συγκρότηση ομάδων εργασίας, Σύνοδοι Κορυφής, Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ, Ιταλίας, τελευταίως δε ακόμη και σύσταση ενός διευρυμένης συμμετοχής Φόρουμ - ουσιαστικά «talking-shop» - όργανο για πιθανή εμπλοκή μελλοντικά, της Ιορδανίας, της Αιγύπτου και της Παλαιστινιακής Αρχής, ίσως και άλλων ενδιαφερομένων, φυσικά πάντα με την συνεχή παρουσία της ΕΕ.

Εις μάτην όμως, όπως αναλύεται διεξοδικά στη συνέχεια. Διότι το σχέδιο αυτό, παρά τα περί αντιθέτου συμφραζόμενα, έχει από ελάχιστες ως μηδαμινές πιθανότητες υλοποίησης και επιτυχίας. Και τελικά η ενασχόληση μαζί του, έχει στερήσει πολιτικούς πόρους, χρόνους και επικέντρωση από την πολύ πιο ουσιώδη επένδυση για πιο γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης των γηγενών υδρογονανθράκων.

(Α) - Συστατικά Εσωτερικής Πολιτικής Υποστήριξης

i - Έξι μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ κατέληξαν σε διακρατική συμφωνία για το σχέδιο αγωγού φυσικού αερίου East Mediterranean Gas Pipeline (εφ’ εξής East Med), κατά τη διάρκεια της 5ης Τριμερούς Συνόδου Κορυφής στην Ισραηλινή πόλη Μπερσέβα, σύνοδο στην οποία συμμετείχε και ο Αμερικανός πρέσβης στο Ισραήλ.

Η συμφωνία αυτή, πριν πέσουν οι τελικές υπογραφές σε μελλοντική συνάντηση Κορυφής στην Κρήτη, (ίσως) μέσα στον Φεβρουάριο, θα πρέπει να εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσον αφορά την συμβατότητα του αγωγού με τις απαιτήσεις του Ενωσιακού ενεργειακoύ δικαίου, προπάντων με τις ρήτρες ανταγωνισμού του «unbundling», δηλαδή το διαχωρισμό δραστηριοτήτων εμπορίας και προμήθειας, αλλά και με τους στόχους της στρατηγικής ενεργειακής ασφάλειας (ουσιαστικά στη διαφοροποίηση πηγών Ευρωπαϊκής τροφοδοσίας φυσικού αερίου, που ρεαλιστικά αναφέρεται στη μείωση της εξάρτησης εφοδιασμού της Ένωσης από την Ρωσία). 

Έγκριση που αναμένεται – μάλλον με κάποια δόση αισιοδοξίας - να γίνει εντός του πρώτου τριμήνου του 2019.

Ο East Med με αρχική προβλεπόμενη έναρξη λειτουργίας το 2025 και τελική ετήσια μεταφορική χωρητικότητα 20 δις. μ3, θεωρείται το μεγαλύτερο σχέδιο κατασκευής υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου στον κόσμο, τόσο σε μήκος (1,970 χλμ) όσο και σε βάθος (ξεπερνά τα 3 χλμ). Ξεκινά 170 χλμ. ανοικτά των νότιων ακτών της Κύπρου, σιμά στο μεγάλο υπεράκτιο Ισραηλινό κοίτασμα Λεβιάθαν, προσδοκώντας μερίδιο από τα εκεί 470 δις μ3 βεβαιωμένα απολήψιμα αποθέματα, και ίσως μελλοντικά, μέσω διακλαδώσεων, από άλλα πεδία της Λεκάνης της Λεβαντινής, μεταξύ αυτών του Λιβάνου μέχρις των μικροκοιτασμάτων της Παλαιστινιακής ΑΟΖ.

Στη συνέχεια, διαπερνώντας όσα απολήψιμα αποθέματα ίσως προσφέρονται εφ’ εξής από την Κυπριακή ΑΟΖ, (ενδεχομένως του - υπό καθεστώτος tight hole Kαλυψούς στο τεμάχιο 6 -ανεπισήμως ~170+ δις μ3 - αλλά κυρίως, από τους πολλά υποσχόμενους στόχους (prospects) Δελφύνη-1, Γλαύκο και Ανθεία του τεμαχίου 10 όπου σήμερα εκτελείται

εκστρατεία ερευνητικών γεωτρήσεων στους δύο πρώτους), οδεύει προς την Κρήτη και Πελοπόννησο απ’ όπου, ως χερσαίο δίκτυο, θα διασχίσει την Ελλάδα από την Λακωνία έως τις ακτές της Θεσπρωτίας.

Εκεί θα συνδεθεί με τον Ελληνο-Ιταλο-Γαλλικό (σχέδιο) αγωγού Ποσειδών, για να τερματίσει σε μετρητικό σταθμό έξω από το Οτράντο, στη ακτές της επαρχίας Λέτσε της περιφέρειας Απούλιας στην Ιταλία (~210 χλμ), για την εκείθεν περαιτέρω

προώθηση του προς τα Ευρωπαϊκά δίκτυα φυσικού αερίου.

Το πιθανό κόστος των υποθαλάσσιων τμημάτων του αγωγού μέχρι την Πελοπόννησο εκτιμάται, μέχρις στιγμής, ότι ανέρχεται σε €6.2 δις, ενώ το χερσαίο τμήμα από εκεί μέχρι την Θεσπρωτία και στη συνέχεια, μέσω του Ποσειδώνος, στην Ιταλία, υπολογίζεται ότι θα κοστίσει περίπου €5.6 δις. Ένα σύνολο δηλαδή - εισέτι προσωρινό μέχρι αποπεράτωση

των τελικών τεχνικών μελετών (μετά από μια διετία !) – που φθάνει περί τα €11.7 δις κατ’ ελάχιστον.

Ποσό η αναζήτηση του οποίου θα στραφεί στην διεθνή επενδυτική αγορά για προσέλκυση κεφαλαίων, αλλά ελπίζεται να καλύψει μερικώς η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της (συμβολικής κυρίως αξίας από πλευράς κονδυλίων) ένταξης του έργου στο πρόγραμμα CEF, έχοντας ήδη επιλεχθεί και ως PCI. Προϋποθέσεις και προσδοκία, για μια γενναία χρηματοδότηση /επιδότηση (50%;) από αναπτυξιακά πιστωτικά ιδρύματα όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ) ή την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD).i

ii - Αναμφίβολα, το East Med είναι έργο που σπονδυλώνει την σχετικώς νέα πολιτική στρατηγικής συνεργασίας Ελλάδος, Κύπρου και Ισραήλ προς την από κοινού αντιμετώπιση Τουρκικών αξιώσεων στη Ανατολική Μεσόγειο. Όχι πως η συνεργασία αυτή, όσον αφορά τουλάχιστον τα ενεργειακά, έχει αναγκαστικά μόνιμα συνεκτικά χαρακτηριστικά και

στρατηγικό βάθος.

Μπορεί η μεν Ελλάδα ενθέρμως να προβάλλει το East Med ως εναλλακτική όδευση ποσοτήτων αερίου της Ανατολικής Μεσογείου προς Ευρώπη, αντί της διοχέτευσης των στην - ή δήθεν - μέσω της Τουρκίας, υποτιμώντας όμως ίσως έτσι την μεγάλη πίεση που υφίσταται η τελευταία λόγω ενεργειακής ένδειας. 

Η Τουρκία εισάγει περί το 93% του πετρελαίου και (δια μέσου αγωγών και ως LNG) το 95% του φυσικού αερίου που καταναλώνει. Μια ένδεια, ειδικά στο φυσικό αέριο (33%+ της συνολικής Τουρκικής ενεργειακής ζήτησης) που αναμένεται εντός περίπου μιας πενταετίας, από ~55 δις μ3 (τo2017) να ανέλθει γύρω στα 85 δις μ3, ώστε να καλύπτει τις ανάγκες μιας αέναης δημογραφικής μεγέθυνσης (με σημερινό πληθυσμό 83 εκατ) και μιας ταχύρρυθμης (μέχρι πρόσφατα) οικονομικής ανάπτυξης.

Ζήτηση την οποία οι παραδοσιακοί προμηθευτές της Τουρκίας (Ρωσία, Ιράν και Αζερμπαϊτζάν) δεν θα είναι μάλλον σε θέση να καλύψουν επαρκώς, πράγμα που την υποχρεώνει να εποφθαλμιά - ενίοτε και να διεκδικεί - πηγές φυσικού αερίου της περιοχής.ii

iii - Η στάση όμως της Κύπρου, παρά τις Τουρκικές προκλήσεις και αμφισβητήσεις που δέχεται στο ΑΟΖ της, εμφανίζεται ωστόσο ως λιγότερο ένθερμη, ίσως δε και (ανομολόγητα) αμφίσημη. 

Και αυτό κυρίως γιατί έχει, κατά δήλωση του προέδρου Αναστασιάδη, ως «εθνική στρατηγική προτεραιότητα», την δημιουργία τερματικού παραγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο Βασιλικό [όπου δρομολογείται ήδη -εκτός αν αναβληθεί - και κατασκευή σταθμού εισαγωγής LNG (FSRU- Μονάδα πλωτής αποθήκευσης και επαναεροποίησης /Floating Storage, Regasification Unit], τροφοδοτούμενος με φορτία φυσικού αερίου από πηγές της δικής της ΑΟΖ (σήμερα από το Καλυψώ στο τεμάχιο 6 και, εφ’ όσον βρεθούν σημαντικές ποσότητες στα Δελφύνη1/Γλαύκο/και ιδιαίτερα στο μεγαλύτερο όλων, Ανθεία του τεμαχίου 10).

Επιπλέον ελπίζεται να εξυπηρετήσει σε μελλοντική φάση (από το 2025) ποσότητα αποθεμάτων από τα Ισραηλινά Λεβιάθαν, ακόμη ίσως, και από τα πεδία Καρίς και Τανίν που περιφρόνησε πρόσφατα, καθιστώντας έτσι τη Κύπρο οιονεί διεθνές ενεργειακό κόμβο. 

Δύσκολα όμως θα περισσέψει έτσι πλεόνασμα για το East Med, εκτός αν ανακαλυφθούν, ειδικά στο τεμάχιο 10, πολύ μεγάλες απολήψιμες ποσότητες φυσικού αερίου, κατ’ εκτίμηση τουλάχιστον ~350-400 δις μ3. Αλλιώς είναι προφανές ότι και ενεργειακός κόμβος και αγωγός East Med μαζί, δεν γίνεται. iii

iv - Μόνο χλιαρή μπορεί να χαρακτηρισθεί δε η στάση του Ισραήλ.

Και αυτό γιατί η πολιτική εμπορικής αξιοποίησης, ειδικά των αποθεμάτων του γιγάντιου Λεβιάθαν, από την ανεύρεση των το 2010/11 μέχρις σήμερα, παλινδρομεί συνεχώς, ανάλογα με τις εξάρσεις και χειρισμούς στην Γάζα και την Δυτική Όχθη. Παλινδρόμηση όχι μόνο ως προς την προώθηση (δια αγωγού) ποσοτήτων φυσικού αερίου προς πελάτες στην Ιορδανία και Αίγυπτο, αλλά κυρίως όσον αφορά την εξαγωγή προς Τουρκία.

Και ναι μεν πρόσφατα υπεγράφησαν συμφωνίες με Ιορδανούς (15ετούς διάρκειας για 3 δις μ3 ετησίως) και τελικά - μετ’εμποδίων - με την Αίγυπτο (10ετούς διάρκειας για 3.5 δις μ3 ετησίως), αλλά παραμένει προς κατάληξη μια πιθανή συμφωνία όδευσης προς Τουρκία – με κατασκευή αγωγού 540 χλμ, μέσω - και προς μεγίστη Κυπριακή αγανάκτηση - των τεμαχίων 3,9 και 13 της Κυπριακής ΑΟΖ, κόστους περί των $3 δις, για μεταφορά 8-10 δις μ3 ετησίως.

Επιλογή που ακόμη και σήμερα, σαφώς προτιμάται από τις εταιρείες μετόχους του Λεβιάθαν (Noble, Delek), φαντάζει όμως - λόγω πολιτικών αντιπαραθέσεων - εντελώς ανέφικτη σήμερα. Οι τελευταίες σχετικές με αυτή την όδευση διαπραγματεύσεις μεταξύ Τουρκίας- Ισραήλ στις αρχές του 2017, που είχαν διακοπεί πριν την εκ νέου αποκατάσταση διπλωματικών σχέσεων το 2016, και προσέβλεπαν σε υπογραφή σχετικής συμφωνίας πλαισίου εκείνο το καλοκαίρι, ξανά, πελαγοδρόμησαν ύστερα από τις νεώτερες ταραχές στο Παλαιστινιακό.

Με τον μεν πρόεδρο Ερντογάν να αυτο-ανακηρύσσεται πλέον, και με νέο-Οθωμανική μανδύα, ως μέγας προστάτης των Παλαιστινίων, τον δε πρωθυπουργό Νετανιάχου να κλιμακώνει και να σκληρύνει συνεχώς την στάση προς την κατεύθυνση πολιτικής ενιαίου, Εβραϊκού και μόνο, κράτους, με την Ιερουσαλήμ μοναδική πρωτεύουσά του.

Μέσα σ’αυτό το φορτισμένο πολιτικό κλίμα, δύσκολα προβλέπεται αλλαγή που θα μπορούσε ίσως να συμβάλει στην υλοποίηση αγωγού Ισραήλ-Τουρκίας. 

Ωστόσο, πρόσφατα (Οκτώβριο 2018) άρχισε μια ηχηρά εκστρατεία στο Ισραήλ και στη Εβραϊκή διασπορά της Αμερικής, από οργάνωση που εκπροσωπεί την πλειοψηφία των απόστρατων ανώτατων αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων, των υπηρεσιών ασφαλείας και της Μοσάντ, δηλαδή της αφρόκρεμας του «βαθέως κράτους» του Ισραήλ. Αφορά την δημοσίευση μιας σημαντικής έκθεσης που εισηγείται, μετ’ επιτάσεως, την ριζική και άμεση αλλαγή της υφιστάμενης πολιτικής στο Παλαιστινιακό με αναπροσανατολισμό της στην λύση δύο κρατών (two state solution).

Έκθεση που στοχεύει ευθέως να επηρεάσει την έκβαση των προσεχών εκλογών στο Ισραήλ (9/04/2019). Μια τέτοια στροφή, που ενδεχομένως βρίσκει και («back-channel») Αμερικανική παρότρυνση, εφ’ όσον υλοποιείτο, θα διευκόλυνε ένα, μερικό έστω, νέο rapprochement μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας με κάποια μείωση της μεταξύ των έντασης στα περί Παλαιστινίων.

Κάτι που με την σειρά του ίσως θα άνοιγε τον δρόμο ξανά για επανέναρξη του διαλόγου για εν ευθέτω χρόνω εξαγωγές προς Τουρκία από το Λεβιάθαν….iv

v - Η στάση δε της Ιταλίας, στο έδαφος της οποίας θα τερματίζει το αέριο της East Med για περαιτέρω διανομή, παραμένει αμφίθυμη, κυρίως εξ αιτίας της διχοστασίας επιλογών στο εσωτερικό της Ιταλικής κυβέρνησης. Από την μια, η Ιταλία δηλώνει ότι συμφωνεί με το σχέδιο, έχοντας μάλιστα συμμετάσχει ήδη σε πληθώρα προ-παρασκευαστικών εργασιών,

από την άλλη όμως, δεν παρέστη κανείς αξιωματούχος της στην Σύνοδο της Μπερσέβα, ούτε καν σε επίπεδο πρέσβη.

Και ναι μεν, ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Σαλβίνι, αρχηγός της Λέγγας του Βορρά, εξέφραζε σε επίσκεψη στο Ισραήλ μια εβδομάδα πριν την Σύνοδο, την υποστήριξή του στη κατασκευή του έργου, μιας και «δεν έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις (sic!) ενώ θα ωφεληθούν Ιταλικές εταιρείες και επενδύσεις»..... Οι δε συνέταιροί του όμως στην κυβέρνηση, το κόμμα των Πέντε Αστέρων, αντιτίθενται σφόδρα στα μεγάλα έργα υποδομής (στην ενεργεία, τις μεταφορές, κτλ) που έχει κατά νου. Μάλιστα μόλις και μετά βίας εγκρίθηκε πρόσφατα η τελική αποπεράτωση και προσαιγιάλωση του αγωγού ΤΑP, έργο το οποίο οι των Πέντε Αστέρων είχαν δεσμευθεί να σταματήσαν, επικαλούμενοι περαιτέρω τοπική περιβαλλοντική και τουριστική υποβάθμιση. Aαιτιάσεις ασυμφωνίας που φαίνεται ότι θα ισχύουν και για την περίπτωση του East Med. v

vi - Τέλος, η υποστήριξη των ΗΠΑ στο σχέδιο East Med είναι δεδομένη αλλά και στενά μονοσήμαντη. Ασφαλώς συνάδει με τον πάγιο στόχο της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στα ενεργειακά της περιοχής και της Ευρώπης, δηλαδή της μείωσης της εξάρτησης εφοδιασμού από το Ρωσικό αέριο. Είναι όμως, μια υποστήριξη ως επί το πλείστον, φραστική, αφού το East Med θεωρείται κατασκευή που αφορά μόνο Ευρωπαϊκές και Ισραηλινές εταιρείες, όχι Αμερικανικές.

Και δοθέντος της «America First» προσέγγισης της κυβερνήσεως Trump, δύσκολα θα γίνει δεκτό οποιοδήποτε αίτημα ουσιαστικής Αμερικανικής υλικής συμμετοχής στο έργο, μιας και το θέμα αυτό πέραν από τις εταιρείες εξόρυξης, βαραίνει, κατά το δόγμα Trump, αποκλειστικά και μόνο τις εμπλεκόμενες χώρες και την Ε.Ε....... Εξ΄άλλου η Αμερικάνικη διπλωματία, αν και απρόβλεπτη επί προεδρίας Trump, δεν θα ήθελε να εμπλακεί η Αμερική στη υλοποίηση ενός πρότζεκτ που έχει εμφανώς αντι-Τουρκική χροιά.

Β) - Εξωγενείς Παράγοντες Υλοποίησης

Αν, όπως είδαμε πιο πάνω, οι πυλώνες πολιτικής υποστήριξης του East Med είναι ουσιαστικά ασταθείς, με επιδερμική και συγκυριακή υφή, οι σύνθετες πραγματικότητες που επηρεάζουν την υλοποίηση του έργου παρουσιάζονται ως εξόχως προβληματικές.

Και αυτό αφορά, (α),τόσο τις διάφορες παραμέτρους του κατασκευαστικού σκέλους του αγωγού, όσο και (β), τις πιθανές βλέψεις αξιοποίησης υπαρκτών ή/και ενδεχόμενων αποθεμάτων των ίδιων των εμπλεκομένων εταιρειών εξόρυξης και παραγωγής, μεγαθήρια σχεδόν όλες της παγκόσμιας πετρελαϊκής βιομηχανίας.

(α) i - Οι τεχνικές δυσκολίες και κίνδυνοι που υπάρχουν, ειδικά ως προς τα υποθαλάσσια τμήματα μεταξύ κοιτάσματος Λεβιάθαν και ακτών Πελοποννήσου (~1300 χλμ) με τις μεγάλες πιέσεις που ασκούνται σε τέτοια βάθη στις σωληνώσεις και εγκαταστάσεις του αγωγού, αλλά και την ανώμαλη γεωμορφολογία του πυθμένα κατά μήκος της διαδρομής, δεν

πρέπει να υποτιμούνται. Ούτε από πλευράς μηχανολογικής πολυπλοκότητος, αλλά ούτε και από πλευράς κατασκευαστικού ρίσκου. Αλλά δεν είναι δυσκολίες τεχνικώς ανυπέρβλητες. Μόνο που έρχονται με αλμυρό τίμημα!

ii - Προκαλούν όμως σειρά άλλων, πιο δυσεπίλυτων, επιπτώσεων......Με πρώτη - και αναμενόμενη - να προέρχεται από τις αντιδράσεις των ισχυρών περιβαλλοντικών λόμπι του Ισραήλ, της Ελλάδος και της Ιταλίας. Πράγματι, υπάρχουν κίνδυνοι διαταραχής των ουσιαστικά ελάχιστα μελετημένων θαλάσσιων οικοσυστήματα περιοχών του βυθού – ιδίως μεταξύ Κύπρου και Κρήτης - απ’ όπου θα περάσει, αλλά και θα παραμείνει, ο αγωγός. 

Έτσι καμία μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όσο και ενδελεχής κι’αν είναι, δεν πρόκειται να καθησυχάσει τις οργανώσεις αυτές, ιδιαίτερα εκείνες με πιο εχθρικές προς τους υδρογονάνθρακες διαθέσεις στα πλαίσια καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Και αυτό θα μεταφρασθεί σε πολιτικό κόστος, θέτοντας σε κίνδυνο το όλο εγχείρημα πριν καν ξεκινήσει. vi

iii- Σοβαρό πρόβλημα προκύπτει από την πολύ υψηλή δαπάνη κατασκευής αυτού του υποθαλάσσιου βραχίονα του αγωγού. Βεβαίως, προκειμένου να καλυφθούν τα αναγκαία κόστη, αυτά θα μεταφερθούν στη τιμή πώλησης του αερίου. Μόνο που εδώ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ειδικών (Gina Cohen, Κάρολος Έλληνας, κ.α.) η τελική αυτή τιμή κινδυνεύει

να είναι σχεδόν διπλάσια από τις τιμές που πωλούν φυσικό αέριο μεγάλοι παραγωγοί και προμηθευτές της Ευρώπης, κυρίως οι Ρωσία Νορβηγία, Αλγερία, δια αγωγού, και ως LNG το Κατάρ, και ολοένα περισσότερο, οι ΗΠΑ.

Το κριτήριο αυτό της ανταγωνιστικότητας της τιμής είναι κορυφαίας σημασίας, προκειμένου να κατορθώσει το αέριο της East Med να βρει πελάτες-αγοραστές στην Ευρωπαϊκή αγορά. Γιατί χωρίς να έχουν εξασφαλισθούν τέτοιοι, επενδύσεις δεν πρόκειται να προκύψουν, καθιστώντας έτσι το όλο εγχείρημα μη βιώσιμο.

Προκειμένου να αποφευχθεί τέτοιο ενδεχόμενο, ο μόνος τρόπος είναι το έργο να τύχει επιδοτήσεως. Για αυτόν ακριβώς το λόγο έχει επιδιωχθεί η κατάταξη του σε ενεργειακά προγράμματα υποστήριξης της ΕΕ, ώστε να καταδειχθεί ότι το East Med, ως διάδρομος παροχής αερίου, είναι συμβατός με την Ενωσιακή στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας. Και έτσι, να τύχει προτιμησιακή μεταχείριση χρηματοδότησης δισεκατομμυρίων από αναπτυξιακούς πιστωτικούς οργανισμούς και ιδρύματα, όπως της ΕΤΕ.

Κανονικά, τέτοιοι πόροι χρηματοδότησης δεν θα ήταν δύσκολο να εκμαιευτούν, δοθέντος του ισχυρού πολιτικού πλεονεκτήματος που παρουσιάζει ο East Med συνεισφέροντας στην μείωση εξάρτησης εφοδιασμού της ΕΕ από το Ρωσικό αέριο. Αλλά η συγκυρία τέτοιων ευνοϊκών συνθηκών δεν φαίνεται να είναι θετική, ούτε τώρα, ούτε για το προσεχές

τουλάχιστον μέλλον.

Με τις επερχόμενες Ευρωεκλογές, προδιαγράφεται σκηνικό ανατροπής των υφιστάμενων πολιτικών συσχετισμών για μια πενταετία, με την άνοδο λαϊκιστικών και Ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων στο Κοινοβούλιο, συνοδευόμενη με κάποια μεταβολή κατεύθυνσης και στη νέα Επιτροπή (Κομισιόν) από τον Νοέμβριο. 

Αλλαγές που προμηνύουν επιλογές λιγότερης υποστήριξης μεγάλων έργων υποδομής, αλλά και περισσότερο φιλικά προσκείμενες στην Ρωσία του Πούτιν....και άρα υποβάθμισης της σημασίας της στρατηγικής ενεργειακής ασφάλειας..... Εμβληματικά χαρακτηριστικά και τα δύο, στα Ευρωπαϊκά μάτια, του αγωγού East Med. vii

iv - Η διέλευση του αγωγού στον πυθμένα κάτω από την μεγάλη θαλασσινή πεδιάδα που κείται μεταξύ ΑΟΖ Κύπρου, Καστελόριζου, Ρόδου και Κάρπαθου είναι ακόμη πιο προβληματική. Εντελώς περιληπτικά, μια νομική οντότητα έχει το δικαίωμα, βάσει του άρθρου 79 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Διεθνές Δικαίου της Θαλάσσης (UNCLOS 1982), να τοποθετήσει θαλάσσιο αγωγό στον βυθό υφαλοκρηπίδος ή ΑΟΖ παράκτιας χώρας, τηρουμένων μόνο όσων ορίζονται σε Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). Όμως η σύνταξη της Μελέτης αυτής ανήκει στη δικαιοδοσία της παράκτιας χώρας, η οποία ωστόσο δεν δικαιούται να εμποδίσει την κατασκευή του αγωγού. Μπορεί μόνο να ζητήσει να ληφθούν

εύλογα μέτρα ή αλλαγές στην ρότα του αγωγού, εφ’ όσον κρίνει ότι είτε δεν τηρούνται οι περιβαλλοντικοί όροι της Μελέτης ή μπορεί να επηρεασθεί αρνητικά η αξιοποίηση των εκείθεν κείμενων φυσικών πόρων.

Το πρόβλημα όμως στη προκειμένη περίπτωση του Εast Med, είναι ότι ως παράκτια χώρα, πέραν της Ελλάδος Κύπρου και Αιγύπτου, είναι και η Τουρκία, η οποία όμως δεν έχει υπογράψει ή αναγνωρίσει την Σύμβαση του ΟΗΕ. Έτσι, τι ακριβώς θα γίνει με την έκδοση ΜΠΕ παραμένει άγνωστο μιας και υπάρχει απόλυτη διαφωνία, δεκαετιών, Τουρκίας Ελλάδας (και της Κύπρου) ως προ την οριοθέτηση της μεταξύ των εδώ υφαλοκρηπίδος.

Και το ζήτημα παραμένει ανεπίλυτο, αν δεν οξύνεται ολοένα περισσότερο, ιδίως μετά το ναυάγιο διαπραγματεύσεων επίλυσης του Κυπριακού στο Κραν Μοντανά, τον Ιούλιο του 2017, αλλά και μετά την σημαντική ανακάλυψη στο Καλυψώ του τεμαχίου 6 της Κυπριακής ΑΟΖ, αρχές του 2018.

Όξυνση που κλιμακώνεται τελευταίως, - ίσως και από την επιδίωξη να στραφεί η προσοχή της Τουρκικής κοινής γνώμης από μια καταρρέουσα οικονομία και τις συλλήψεις χιλιάδων «Γκιουλενιστών» πολιτών και αξιωματικών - με την εμφάνιση ξανά χαρτών που προσδιορίζουν μαξιμαλιστικά την έκταση της Τουρκικής υφαλοκρηπίδος να φθάνει μέχρις και τα νότια της Κρήτης αλλά και την προβολή – συνοδευμένη ταυτόχρονα με εκδόσεις πολλαπλών NAVΤEX - ενός νέου-Οθωμανικού αφηγήματος περί «Γαλάζιων Πατρίδων» στη Μεσόγειο (και το Αιγαίο).

Τίθεται έτσι ευθέως ζήτημα προστασίας και ασφάλειας, ακόμη και των πρώτων προπαρασκευαστικών μηχανολογικών εργασιών του East Med. Εργασίες τις οποίες η Τουρκία, αν κρίνουμε από πρόσφατες ενέργειες της στη περιοχή είναι διατεθειμένη να εμποδίσει ακόμη και με απειλή ή/και χρήση βίας. Ακριβώς όπως έκανε πέρυσι (02/2018) στην προσπάθεια εξερεύνησης υδρογονανθράκων στο τεμάχιο 3 της Κυπριακής ΑΟΖ. 

Είναι λοιπόν απορίας άξιον πως όλοι αυτοί οι ανασταλτικοί παράγοντες θα ξεπερασθούν, αν δεν λυθούν πρώτα αυτές οι συγκεκριμένες Ελληνο-Τουρκικές διαφορές ....είτε με πόλεμο, είτε με προσφυγές σε διεθνή δικαστική επιδιαιτησία, ή με συμφωνίες συν-εκμετάλλευσης τύπου JDZ (Joint Development Zone). Πράγμα που σημαίνει ότι θα καθυστερήσουν για χρόνια την κατασκευή του αγωγού...άν δεν την ακυρώσουν ολοσχερώς.viii

v - Και ερχόμαστε στο χερσαίο βραχίονα του East Med. Ξεκινά με την προσαιγιάλωση του στις ακτές της νοτιοανατολικής Λακωνίας στην Πελοποννήσου φτάνει έως τις ακτές της Αχαΐας. Συνεχίζει με υποθαλάσσιο τμήμα στον Πατραϊκό Κόλπο και ολοκληρώνεται κατά μήκος των ακτών της Αιτωλοακαρνανίας, Πρεβέζης και Θεσπρωτίας έως περιοχή έξω από την Ηγουμενίτσα, συνολικού ενδεικτικού μήκους περί τα 480 χλμ. Τεχνικά, το σκέλος αυτό του αγωγού είναι το πιο εύκολο κατασκευαστικά.

Η υλοποίηση του όμως κάθε άλλο παρά εύκολη υπόθεση είναι. Και αυτό γιατί είναι βέβαιο ότι θα συναντήσει πληθώρα αντιδράσεων από τους κατοίκους των περιφερειών αυτών, με μια πρώτη τέτοια γεύση να έρχεται από την Λακωνία. Κάτοικοι στη χερσόνησο του Μαλέα προσέφυγαν πρόσφατα στο ΣτΕ με αίτημα την ριζική επαναχάραξη του καλωδίου της λεγομένης «Μικρής Δασύνδεσης» Κρήτης- Πελοποννήσου, με πρόσθετη απαίτηση υπογειοποίησης όποιου τμήματος θα περνά από την περιοχή των. Αντιδρούν δηλαδή στη διέλευση καλωδίου....πώς θα δεχθούν όδευση ολόκληρου αγωγού;

Σαν να μη έφτανε αυτό, ή και ανάλογων, χρονοβόρων, προσφυγών κατοίκων άλλων περιοχών απ’όπου θέλει να οδεύσει ο αγωγός, υπάρχει - όπως ανακάλυψαν και αντιμετώπισαν, με πρόσθετο κόστος, οι υπεύθυνοι του αγωγού ΤΑΡ στην Βόρειο Ελλάδα - και ένα βουνό απαραίτητων και εξ’ ίσου χρονοβόρων αδειοδοτήσεων, από αρχαιολογία, δασαρχεία, υπηρεσιών χωροταξίας όπως και δεσμεύσεων περιβάλλοντος, ιδιαίτερα όσον αφορά τις πάμπολλες περιοχές Natura μεταξύ Λακωνίας και Θεσπρωτίας. Χώρια επιπλέον των αναγκαίων διευθετήσεων απαλλοτρίωσης με χιλιάδες ιδιοκτήτες γης και δεκάδες κοινοτικούς και τοπικούς φορείς προκειμένου να διαμορφωθεί η τελική δρομολόγηση και χάραξη της όδευσης.

Συνολικά πρόκειται για μια χερσαία χάραξη του East Med που είναι βέβαιο ότι θα συναντήσει, τέτοιο πλήθος τοπικών αντιδράσεων και αντιστάσεων, και τόσες γραφειοκρατικές υπερρυθμίσεις και νομικό-πολιτικές «αγκυλώσεις», που καμία διαδικασία «fast -track» δεν πρόκειται να θεραπεύσει.

Ένα σύνολο δηλαδή τόσων πολλών αβέβαιων, χρονοβόρων και κοστοβόρων απαιτήσεων που έχουν ως αποτέλεσμα να μειώνουν κατά πολύ την όποια ελκυστικότητα το σχέδιο αρχικά εμφανίζει να έχει.... ix

(β) i – Όσον αφορά τέλος εκείνες τις παραμέτρους του όλου εγχειρήματος East Med, που μέχρι πρόσφατα θεωρούντο ως οι πιο σημαντικές. Πρωτίστως δηλαδή, στη ύπαρξη αναγκαίας ποσότητος αποθεμάτων αερίου ικανών να τροφοδοτήσουν τον αγωγό με επάρκεια καθ’ όλη την διάρκεια της οικονομικά ωφέλιμης ζωής του,..... κάπου μια εικοσαετία. 

Μιλάμε δηλαδή για ένα ελάχιστο σύνολο περίπου 350-400 δις μ3 αερίου που θα προέρχονται από διακλαδώσεις με το Λεβιάθαν, πιθανώς με άλλα μικρότερα Ισραηλινά, αλλά και Κυπριακά, κοιτάσματα (υφιστάμενα ή/και μελλοντικά), με την ανακάλυψη Καλυψώ, και βεβαίως, με τα πολλώ αναμενόμενα από τα τρία κοιτάσματα στόχους Δελφύνη-1 και Γλαύκο (και σε δεύτερη φάση από το Ανθεία) του τεμαχίου 10. Και δευτερευόντως, στις προσεγγίσεις και τις βλέψεις των εταιρειών που έχουν την

επιχειρησιακή διαχείριση των δικαιωμάτων επί των κοιτασμάτων αυτών.

Αναφορικά με τον όγκο των αναγκαίων αποθεμάτων, προς το παρόν τουλάχιστον, χωρίς την συμμετοχή του Λεβιάθαν, το εγχείρημα δεν είναι πραγματοποιήσιμο. 

Δοθέντος μάλιστα ότι το σύνολο των ποσοτήτων από την παλαιότερη ανακάλυψη Αφροδίτη (~130 δις μ3) στο τεμάχιο 12, έχει μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο συμφωνηθεί να κατευθύνεται στα τερματικά υγροποίησης της Αίγυπτο για επανεξαγωγή ως LNG. Το τι μέλλει γενέσθαι λοιπόν θα το κρίνουν τα αποτελέσματα των γεωτρήσεων στους στόχους του τεμαχίου 10. Στο βαθμό βέβαια που επιλεχθεί, εφ’ όσον οι γεωτρήσεις αυτές βγουν θετικές, και μάλιστα πλουσιοπάροχα θετικές - η επιλογή του East Med.

Γιατί, όπως έχει αναφερθεί και νωρίτερα, υπάρχει μια (ανομολόγητη) αμφισημία στη Κυπριακή θέση.Η προτιμητέα κυβερνητική επιλογή είναι όλα τα Κυπριακά αποθέματα να λειτουργήσουν ως τροφοδοσία τερματικού παραγωγής LNG, και είθε, σε μελλοντική φάση, με μια εφόδευση ποσοτήτων από Ισραηλινά πεδία (Λεβιάθαν κτλ), να αναδειχθεί έτσι η Κύπρος σε διεθνές ενεργειακό κόμβο.

Η επιλογή Εast Med..... είναι κάτι σαν «Plan B». Αυτή την αμφισημία έρχεται πρόσφατα να ξεκαθαρίσει - εν μέρει - ανακοίνωση της διαχειρίστριας (operator) του τεμαχίου 10, της Exxon Mobil, την μεγαλύτερη ιδιωτική πετρελαϊκή στο κόσμο. Όπου πράγματι, ο αντιπρόεδρος της εταιρείας, Tristan Asprey, δηλώνει ευθαρσώς πως, εφ’ όσον ανακαλυφθούν επαρκείς ποσότητες φυσικού αερίου, η προτιμότερη μεταξύ άλλων - και εμπορικά βιώσιμη - επιλογή είναι η ανέγερση τερματικού σταθμού υγροποίησης στην Κύπρο. 

Κάτι που η μεταφορά του αερίου από το απομακρυσμένο τεμάχιο 10 στο νησί, θα εφοδιάσει άνετα την (πολύ μικρή) εγχώρια κατανάλωση, ενώ το υπόλοιπο, υγροποιημένο, προσφέρεται ακριβώς λόγω της γεωγραφικής θέσεως της Κύπρου, για ανταγωνιστική εξαγωγή με πλοία, όχι μόνο στις Ευρωπαϊκές αγορές, μα και στις πιο κοντινές περιφερειακές, - όπου θα απορροφηθεί από εκεί σταθερούς σταθμούς επαναεροποίησης αλλά και από τις καινούργιες πλωτές μονάδες FSRU στην Κροατία (νήσο Κrk), Ελλάδα (Αλεξανδρούπολη), και Τουρκία (Aliağa, Dörtyol) - ή ακόμη και στις πιο μακρινές αγορές της Κίνας, Ιαπωνίας και Κορέας.

Προσφέρει έτσι η επιλογή αυτή μια ευελιξία ανταπόκρισης στην σταθερά αυξανόμενη, αλλά πάντα βραχυπρόθεσμα μεταβλητή, ζήτηση LNG παγκοσμίως, χωρίς η μεταφορά αερίου να περιορίζεται να εφοδιάζει, και μάλιστα σε προσυμφωνημένες, και ενίοτε μη ανταγωνιστικές τιμές, μια και μόνη αγορά, όπως προβλέπει το μοντέλο επιλογής αγωγού East Med. x

ii -Παρεμπιπτόντως αυτή η προτίμηση κατασκευής/χρήσης επίγειων, αλλά και πλωτών επί του κοιτάσματος (FLNG), εγκαταστάσεων υγροποίησης φυσικού αερίου από απομακρυσμένα υπεράκτια πεδία είναι επιλογή που εφαρμόζουν ολοένα και πιο συχνά μεγάλα πετρελαϊκά συγκροτήματα προκειμένου να αξιοποιήσουν όσο το δυνατόν αποδοτικότερα πρόσφατες γιγάντιες ανακαλύψεις θαλάσσιων πεδίων φυσικού αερίου.

Πρόσφατα παραδείγματα βρίσκουμε, αφ ’ενός, με την ίδια την Εxxon με συμμετοχή της ENI και της Κινεζικής CNPC, και της Anadarko σε συνεργασία με την Shell,την Centrica και την CNOOC της Κίνας, στα νερά της Μοζμαβίκης, αφ’ ετέρου τις ΒP/Kosmos στην Σενεγάλη. Και είναι μια προοπτική αξιοποίησης που ενδεχομένως συνάδει και στα πολύ ελπιδοφόρα θαλάσσια πεδία της νότιας και νότιο-δυτικής Κρήτης. xi

iii - Σαν να μη έφτανε αυτή η τοποθέτηση της Εxxon να βάλει τέρμα στις όποιες φιλοδοξίες υλοποίησης του East Med, υπάρχει και κάτι άλλο, πέρα από επιχειρηματικά κριτήρια, που συνήθως παραβλέπεται. Ο συνέταιρος της στο τεμάχιο 10, με ποσοστό 30% (;), είναι η Qatar Petroleum International Upstream, 100% θυγατρική της Qatar Petroleum, κρατική εταιρεία του ομώνυμου Εμιράτου, τρίτη σε παγκόσμια κατάταξη εταιρειών από πλευράς αποθεμάτων και κορυφαία δε στο παγκόσμιο κλάδο του LNG. Μέγεθος δηλαδή καθόλου ευκαταφρόνητο.

Το οποίο Εμιράτο όμως, διατηρεί στενότατες σχέσεις με την Τουρκία εξ αιτίας της παρουσίας 3,000+ Τούρκων στρατιωτών εκεί, σταλμένοι ειδικά με σκοπό να είναι οι εγγυητές της ασφάλειας του, ιδιαίτερα κατά την πρόσφατη και παρατεταμένη κρίση του με την Σαουδική Αραβία, τα άλλα Εμιράτα του Κόλπου και την Αίγυπτο.

Κρίση στην οποία το Κατάρ βρίσκει στη Τουρκία σθεναρή διπλωματική, άλλα και ανθρωπιστική υποστήριξη, κατά την διάρκεια του εμπάργκο που υφίσταται από τους γείτονές του. Υποστήριξη που ανταποδίδει απλόχερα με άμεσο χαμηλότοκο δάνειο $15 δις στην Τουρκία προς ελάφρυνση των πρόσφατων δημοσιονομικών της προβλημάτων, προσκλήσεις συμμετοχής σε σωρεία επενδυτικών σχεδίων .....και δώρο στον κ Ερντογάν ενός Boeing 747 αξίας $500 εκατ. για χρήση της Τουρκικής προεδρίας.

Υπό αυτές τις συνθήκες είναι απίθανο να συναινέσει η Qatar Petroleum σε οποιαδήποτε αξιοποίηση των όποιων αποθεμάτων του τεμαχίου 10 έξω από την βασική προτίμηση της Exxon. Πράγα που δίνει την χαριστική βολή στην όλη υπόθεση του East Med.xii

(Γ) - Αντί Επιλόγου

i - Ιδού λοιπόν. Βλέπουμε πως πριν ακόμη μπει στις ράγες της υλοποίησης, το «πρότζεκτ» East Med, έχει να αντιμετωπίσει σωρεία εμποδίων, πέραν των τεχνικών και μηχανολογικών δυσκολιών ενός τόσο τολμηρού υποβρύχιου εγχειρήματος. 

Ρίσκα με λίγα λόγια, που προμηνύονται από έναν βέβαιο περιβαλλοντικό ακτιβισμό, την αμφίβολη και ασαφή χρηματοδότηση/επιδότηση προς αντιμετώπιση κοστοβόρων επιβαρύνσεων εκτέλεσης έργου, ένα επισφαλές, ως ανύπαρκτο, δικαίωμα ασφαλούς διέλευσης σε αμφισβητούμενα νερά, μια στοίβα γεμάτη χρονοβόρων νομικών, δικαστικών και γραφειοκρατικών απαιτήσεων και διεκδικήσεων στα χερσαία στάδια της... και την άκρως διστακτική, έως κατάφωρα αρνητική, στάση βασικών εταιρικών συντελεστών του.

Και όλα αυτά τα ανασταλτικά, να περιβάλλουν ένα έργο θεμελιωμένο τελικά μόνο σε αμφίσημη έως χαλαρή, ακόμη και αδιάφορη, υποστήριξη των θεσμικών και κρατικών αναδόχων του. Περισσεύει έτσι η συνεχής αδράνεια και επιφυλακτικότητα, ενώ έτσι επικρέμεται, πάνω απ’ όλα, ένα συνεχές ρίσκο ματαίωσης. Πράγμα που εξ υπαρχής και από μόνο του, καθιστά το όλο εγχείρημα ουσιαστικά αδιέξοδο και θνησιγενές.

ii - Ωστόσο...«Ουδέν - κακόν - αμιγές καλού».

Ρήση που αναφέρεται εδώ στην δυνητική αξιοποίηση του τελευταίου σπονδύλου του East Med, εν προκειμένω του (σχεδίου) αγωγού Ποσειδών (IGI) σύνδεσης Ελλάδος - Ιταλίας. Σχέδιο με καταβολές στη πάλαι-ποτέ πρόταση διαμετακόμισης Ρωσικού αερίου του αγωγού South Stream στην Ευρώπη μέσω Ελλάδος, όπως και του διαδόχου σχήματος Turk Stream, του οποίου όμως η πιθανότερη σήμερα έκβαση είναι είτε να κατευθυνθεί με νέο δίκτυο μέσω Βουλγαρίας και Σερβίας, ή να μεταφερθεί μερικώς μέσω του αγωγού TAP.

Εν τούτοις το σχέδιο Ποσειδών διαθέτει από το 2015, όλες τις απαραίτητες περιβαλλοντικές εγκρίσεις και Κοινοτικές αδειοδοτήσεις διέλευσης, από τις οποίες μάλιστα έχει εξαιρεθεί από την υποχρεωτική πρόσβαση τρίτων στη χωρητικότητά του (ετησίως 15 δις μ3), όπως επιτάσσει το Ενωσιακό δίκαιο.

Μια προσεκτική παρατήρηση στον χάρτη όδευσης του Ποσειδώνος, θα διαπίστωνε ότι περνά ακριβώς πάνω ή δίπλα στο θαλάσσιο Οικόπεδο 2 στο βόρειο Ιόνιο, που είναι υπό παραχώρηση μίσθωσης στη κοινοπραξία Total, Edison και ΕΛΠΕ. Και για την οποία παραχώρηση χρειάστηκε παρέμβαση του προέδρου Μακρόν για να κλείσει, μετά από τρία χρόνια γραφειοκρατικής καθυστέρησης και ταλαιπωρίας.

Το οικόπεδο αυτό έχει από καιρό, ίσως την πιο πυκνά σεισμικά καταγεγραμμένη έκταση έξ όλων των άλλων αντίστοιχων χερσαίων ή θαλασσινών Ελληνικών οικοπέδων. Και αυτό γιατί είναι γνωστό ότι εκεί βρίσκεται ένα μεγάλο κοίτασμα-στόχος, ονόματι Αχιλλέας, μαζί με ένα μικρότερο ονόματι Πύρρος (75 χλμ2) που κείται ακριβώς στη θαλάσσια συνοριακή γραμμή Ιταλίας-Ελλάδος.

Σχέδιο όδευσης αγωγού Ποσειδών (IGI)

Η έκταση και το είδος της γεωλογικής δομής του Αχιλλέα (450 χλμ2 ) προμηνύει πιθανή ανακάλυψη (μαζί με το Πύρρος) 100 δις μ3, κατ’ελάχιστον, αν πρόκειται για φυσικό αέριο, ή κάπου 0.6 δις βαρέλια αν προκύψει πετρέλαιο.

Βέβαια, όλα αυτά είναι προς επιβεβαίωση, μέσω της αναντικατάστατης γεώτρησης ώστε να διαπιστωθεί, όχι μόνο αν - και κατά πόσο - αληθεύουν, αλλά κι’ αν πρόκειται για κοίτασμα με φυσικό αέριο ή πετρέλαιο....όποτε θα απαιτηθούν κάποιες σχετικές τροποποιήσεις και μετατροπές στα τεχνικά στοιχεία του αγωγού.xiii

Εφ’ όσον όμως βγουν οι προβλέψεις, τότες ανοίγεται πεδίον δόξης λαμπρόν για το σχέδιο αγωγού.

Διότι με απλή αγκυροβόληση ενός τάνκερ διαμορφωμένο σε FPSO (Πλωτό Παραγωγή, Αποθήκευσης και Εκφόρτωσης) επί του πεδίου και σύνδεσης του με τον αγωγό - συνήθης πρακτική σε πεδία υδρογονανθράκων εκτός Μεσογείου, με πρόσφατη εξαίρεση την εφαρμογή της Ελληνικής εταιρείας Energean στα Ισραηλινά πεδία Karish/Tanin - ανοίγει ο δρόμος για διοχέτευση και εξαγωγή προς Ιταλία.

Στην οποία διοχέτευση, μπορεί να διακλαδωθούν, μέσω του τερματικού στην Θεσπρωτία, όποια αποθέματα εντοπισθούν στα πολύ κοντινά Ελληνικά οικόπεδα (Ηπείρου, Άρτας-Πρεβέζης, Ιονίου, κτλ).

Χάρτης Σεισμικών Καταγραφών PGS (2017)

Αλλά πρέπει πρώτα να τελειώσει η εξερεύνηση και οι γεωτρήσεις από την Total, προκειμένου να διαπιστωθεί τι και πόσο υπάρχει. Αναζήτηση που συνεχώς καρκινοβατεί στην Ελλάδα. Εδώ, στο πιο περιζήτητο οικόπεδο του Ιονίου, χρειάσθηκε η παρέμβαση του Γάλλου προέδρου για να ξεκολλήσει, ενώ ήδη, σε παρόμοια - και με πολύ μεγαλύτερες προσδοκίες - υπόθεση νότια και δυτικά της Κρήτης, βρίσκει την Exxon μαζί με την Τotal, σε αμήχανη αναμονή για πάνω από χρόνο.

Γιατί πράγματι, εφτάμιση χρόνια μετά την ψήφιση του Νόμου 4001 τον Αύγουστο του 2011 που εγκαινίασε νέο καθεστώς αναζήτησης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, δεν έχει εμφανισθεί ούτε ένα γεωτρύπανο στα Ελληνικά οικόπεδα. Μόνο ατέρμονες υποσχέσεις και διαβουλεύσεις και εγκρίσεις και κυρίως, απελπιστικά παρατεταμένες, καθυστερήσεις... 

Ενώ στην ίδια χρονική περίοδο, η Κύπρος μέσα από τόσους κινδύνους και απειλές, κατάφερε να ολοκληρώσει οκτώ διεθνείς εκστρατείες εξερεύνησης με ήδη τρεις σημαντικές ανακαλύψεις φυσικού αερίου, η αξιοποίηση των οποίων θα τριπλασιάσει, τουλάχιστον, το ΑΕΠ της μέσα στην επόμενη πενταετία. Και έπονται ακόμη άλλες...

Εμείς εδώ ακόμη ... «αφήνουμε τον γάμο (αναζήτηση υδρογονανθράκων) να πάμε για πουρνάρια (σχέδια East Med)»...