του Ευάγγελου Καλούση*
Το βιβλίο για το Ευ Επιχειρείν που συνέγραψαν οι Αθανάσιος Παπανδρόπουλος και Κώστας Χριστίδης, στην σημερινή Ελλάδα της κρίσης και της πλήρους αβεβαιότητας ως προς το μέλλον, αποτελεί αχτίδα φωτός. Μία αχτίδα που μπορεί να γίνει πηγή γνώσης και ελπίδας ταυτοχρόνως. Γιατί, όμως; Διότι οι συγγραφείς στο πόνημά τους αναλύουν από πολλές πλευρές το επιχειρείιν ως έννοια και ως πρακτική και την επιχείρηση ως θεσμό αλλά και ως τρόπο ζωής.
Έτσι, στο πρώτο μέρος του βιβλίου ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διαβάσει μία μάλλον πρωτόγνωρη για τον ελληνικό πνευματικό χώρο ανάλυση, στην οποία το επιχειρείν παρουσιάζεται ως μία ανθρώπινη τάση που πάει πολύ πιο μακρυά από τα στενά οικονομικά όρια που συνήθως το περιβάλλουν. Το επιχειρείν, υπογραμμίζουν οι συγγραφείς, είναι η μόνιμη τάση του ανθρώπου να βρίσκει λύσεις στο πρόβλημα της επιβίωσης. Είναι η δυνατότητα κάθε ατόμου να ανταποκρίνεται σε προκλήσεις και να μεταφέρει τις εμπειρίες που αποκτά στους μετά από αυτόν. Συνεπώς, γράφουν οι Παπανδρόπουλος και Χριστίδης, ο άνθρωπος λογίζεται και επιχειρεί –ενώ, παράλληλα, κεφαλαιοποιεί και εμπειρίες, οι οποίες σταδιακά μετατρέπονται σε κεκτημένη γνώση.
«Επιχειρηματίας», αναφέρεται στο βιβλίο, «είναι κάθε άνθρωπος που προσφέρει γνώση, καινοτομία, κάτι διαφορετικό στο χώρο που κινείται και δραστηριοποιείται. Οι μεγάλοι εφευρέτες, οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες, οι γιατροί-ερευνητές και όλοι αυτοί που, μέσα από τη διαδικασία της δημιουργικής καταστροφής, ανοίγουν νέους δρόμους για τον άνθρωπο και την ζωή του, είναι, με τον τρόπο τους, επιχειρηματίες. Επιχειρούν να προσφέρουν και να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο. Με τον τρόπο αυτό παράγουν και πολύτιμο κοινωνικά πλούτο, που για πολλούς θεωρείται κάτι το αυτονόητο, ενώ δεν είναι».
Στο πλαίσιο αυτό, εκτενής αναφορά γίνεται στο βιβλίο σε έναν πολύ σημαντικό στοχαστή και οικονομολόγο, σχεδόν άγνωστο στην Ελλάδα, τον Γιόζεφ Σουμπέτερ, που πρώτος έκανε γνωστή και την έννοια της «δημιουργικής καταστροφής». Ο μεγάλος αυτός οικονομολόγος θεώρησε το επιχειρείν ως τον κινητήρα της ανάπτυξης και της προόδου για μία κοινωνία και δεν περιορίστηκε μόνο στην θεωρητική οικονομική μελέτη. Επέκτεινε το έργο του σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, γιατί πίστευε ακράδαντα ότι η καινοτομία καλύπτει κάθε πτυχή του βίου μας. Γι αυτό, εξάλλου, ασχολήθηκε με την κοινωνιολογία, την ψυχολογία, τη νομική και τον πολιτισμό.
Με βάση το έργου του Σουμπέτερ, αλλά και τις εργασίες της Αυστριακής Σχολής Οικονομικής Σκέψης, οι συγγραφείς εισάγουν στην ελληνική πραγματικότητα την έννοια του «αυτοεπιχειρηματία» και, κατ’ επέκτασιν, του «αυτοεπιχειρείν». Τονίζουν ότι κάθε άνθρωπος γεννιέται όντας ιδιοκτήτης ορισμένων ικανοτήτων. Αυτές οι έμφυτες ικανότητές του είναι ένα μέσον παραγωγής προσαρμοσμένο σε ορισμένες εργασίες, λιγότερο προσαρμοσμένο σε άλλες και απροσάρμοστο σε μερικές άλλες. Εάν το άτομο έχει την απαιτούμενη δεξιότητα για την εκτέλεση ορισμένων τύπων εργασίας, τότε, σε σχέση με τον χρόνο και τις υλικές εκταμιεύσεις που χρειάστηκαν για την εκπαίδευσή του, είναι ένας επενδυτής. Είναι, δηλαδή, επιχειρηματίας του εαυτού του, ο οποίος επένδυσε και επενδύει σε δεξιότητες που θα πρέπει να τού αποδίδουν.
Αυτή η έννοια του «αυτοεπιχειρηματία» είναι μία νέα, τρόπον τινα, αντίληψη του ατόμου, που εδράζεται στη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος αυξάνει συνεχώς τις ικανότητες αυτογνωσίας, εκπαίδευσης και προσαρμογής του σε κοινωνικές συγκυρίες, με αποτέλεσμα να μπορεί να αναπτύσσει τις δικές του στρατηγικές ζωής. Με μία λέξη, μπορεί κυριολεκτικά να είναι ο επιχειρηματίας της ίδιας του της ύπαρξης.
Για ποιαν επιχείρηση πρόκειται, όμως; Η αυτοεπιχείρηση δεν είναι ούτε φιλοσοφία, ούτε ιδεολογία. Είναι μία κίνηση που δημιουργεί εργαλεία και εμπειρίες που, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, επιτρέπουν την αυτοβελτίωση. Πρόκειται, εν ολίγοις, για μία δια βίου ηθική της ανάπτυξης. Υπό αυτή την έννοια, στο βιβλίο αφήνεται κατά κόρον να γίνει αντιληπτό ότι το επιχειρηματικό πνεύμα, που επέτρεψε στον δυτικό κυρίως κόσμο να πλουτίσει και να απογειωθεί, είναι φιλοσοφία, τρόπος ζωής, αντίληψη για τον εαυτό μας και τους άλλους, αλλά και κοινωνική προσφορά. Ο επιχειρηματίας παράγει πλούτο προς διανομή, πράγμα που δεν μπορεί να συμβεί από ανθρώπους άβουλους, βολεψίες, που «όραμά» τους είναι να βολευτούν μονίμως πίσω από ένα γραφείο και να βγουν στη σύνταξη όσο πιο γρήγορα μπορούν. Το επιχειρείν, σε όλα τα επίπεδα, είναι παράγοντας προόδου.
Όμως, γράφουν στο δεύτερο μέρος του βιβλίου τους οι Παπανδρόπουλος και Χριστίδης, για να είναι παράγοντας προόδου, η επιχείρηση πρέπει να είναι ενσωματωμένη στην κοινωνία των πολιτών, να συμπεριφέρεται ως υπεύθυνος πολίτης και να σέβεται τις κορυφαίες σχέσεις της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Εκτενής αναφορά γίνεται έτσι στην Εταιρική Διακυβέρνηση και τις αρχές της, στις σχέσεις της εταιρείας με τους κοινωνικούς εταίρους της, στην προστασία του καταναλωτή και του περιβάλλοντος, καθώς και στο ευρύτερο κοινωνικό έργο που μία επιχείρηση θα πρέπει να προσφέρει παντού όπου δραστηριοποιείται.
Οι συγγραφείς υποστηρίζουν επίσης ότι η διαφθορά αποτελεί κορυφαίο υπονομευτή της επιχειρηματικής δραστηριότητας και ως εκ τούτου οι εταιρείες θα πρέπει να πρωτοστατούν στην καταπολέμησή της.
Συμπερασματικά, το «Ευ Επιχειρείν, ο διατηρήσιμος πλούτος των εθνών» είναι ένα πολύ επίκαιρο και χρήσιμο βιβλίο. Μπορεί να βοηθήσει νέους, που θέλουν να μπουν στον κόσμο των επιχειρήσεων, να καταλάβουν το επιχειρείν στην ευρύτερη δυνατή διάστασή του. Ταυτόχρονως, όμως, στους ανθρώπους των επιχειρήσεων προσφέρει μία μοναδική ευκαιρία αυτογνωσίας και, γιατί όχι, αυτοκριτικής.
* Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων (ΣΕΒΤ)
