Η ΕΠΙΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

του Ζαν-Κλωντ Τρισέ *

Κάθε φορά που κάποιος προσπαθεί να υπερασπιστεί το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, μπαίνει στον πειρασμό να αναφερθεί στο παρελθόν. Τονίζει ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση εξαφάνισε το φάντασμα του πολέμου στην Γηραιά Ήπειρο –και είναι πράγματι αλήθεια ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προσέφερε την μεγαλύτερη περίοδο ειρήνης και ευημερίας που γνώρισε η Ευρώπη τους τελευταίους αιώνες. Αλλά η προοπτική αυτή, αν και είναι πέρα για πέρα ορθή, είναι παράλληλα και ατελής. Σήμερα υπάρχουν τόσοι λόγοι για να προσπαθήσουμε για μία ακόμη πιο βαθειά ένωση στην Ευρώπη όσοι υπήρχαν και το 1945 –και αφορούν αποκλειστικά το μέλλον.

Πριν από 65 χρόνια, η διανομή του παγκόσμιου ΑΕΠ ήταν τέτοια ώστε η Ευρώπη να έχει μόνον ένα υπόδειγμα για την διαμόρφωση της κοινής της αγοράς: τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα, ωστόσο, η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μία νέα παγκόσμια οικονομία, ανασχηματισμένη από την παγκοσμιοποίηση και τις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Είναι ένας κόσμος όπου οι οικονομίες κλίμακας και τα δίκτυα καινοτομίας είναι πιο καθοριστικά από ποτέ άλλοτε. Από το 2016, δηλαδή πολύ σύντομα, το ΑΕΠ της ευρωζώνης αναμένεται να είναι μικρότερο από αυτό της Κίνας όσον αφορά στην κατανάλωση ενέργειας.

Οι οικονομίες της Κίνας και της Ινδίας μαζί θα είναι σχεδόν διπλάσιες από το μέγεθος της οικονομίας της ευρωζώνης. Σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, το σύνολο του ΑΕΠ των κρατών της G-7 θα υποσκελιστεί από την ραγδαία ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων οικονομιών.

Κατά συνέπεια, η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει ένα νέο γεωπολιτικό περιβάλλον, το οποίο αναμορφώνεται δυναμικά από αυτές τις αναδυόμενες οικονομίες. Σε αυτόν το νέο παγκόσμιο αστερισμό, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση –τόσο οικονομική, όσο και πολιτική– αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την διατήρηση της ευημερίας και της διαχρονικής της επιρροής. Όπως και τα άτομα σε μία κοινωνία, οι χώρες της ευρωζώνης είναι και ανεξάρτητες και αλληλοεξαρτώμενες. Μπορούν να επηρεάζουν η μία την άλλη με θετικό και με αρνητικό τρόπο. Η ορθή διακυβέρνηση προϋποθέτει ότι τόσο τα κράτη μέλη όσο και οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) θα εκπληρώνουν τις ευθύνες τους.

Πρώτα και κύρια, κάθε χώρα της ευρωζώνης πρέπει να βάλει τάξη στα του οίκου της. Αυτό σημαίνει αξιόπιστες οικονομικές πολιτικές εκ μέρους των κυβερνήσεων, καθώς και αυστηρούς κοινούς ελέγχους των πολιτικών αυτών –όχι μόνον των δημοσιονομικών πολιτικών, αλλά και των μέτρων που επηρεάζουν όλες τις διαστάσεις της οικονομίας –από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη. Σε μια κοινωνία, οι κρατικοί θεσμοί μπορούν να εξαναγκάσουν έναν πολίτη να συμμορφωθεί με τους κανόνες. Στην ευρωζώνη, ένα πλαίσιο που βασιζόταν στην παρακολούθηση και την επιβολή κυρώσεων ήταν εξαρτημένο μέχρι και στις πιο πρόσφατες αποφάσεις από την βούληση των προσβεβλημένων κρατών να συμμορφωθούν.

Αλλά τί μπορεί να συμβεί αν ένα κράτος μέλος δεν μπορεί να εκπληρώσεις τις υποσχέσεις του; Για τις χώρες που χάνουν την πρόσβαση στις αγορές, η παροχή βοήθειας υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις είναι δικαιολογημένη. Οι χώρες δικαιούνται μία ευκαιρία για να διορθώσουν την κατάσταση οι ίδιες και να αποκαταστήσουν την σταθερότητα. Παρόλα αυτά, η προσέγγιση αυτή έχει συγκεκριμένα όρια.

Οπότε, οι χώρες που έχουν επανειλημμένα αποτύχει να επιτύχουν τους δημοσιονομικούς τους στόχους εισέρχονται σε ένα δεύτερο στάδιο. Στο δεύτερο αυτό στάδιο, οι αρχές της ευρωζώνης θα διαδραματίσουν έναν πολύ πιο ουσιαστικό και επίσημο ρόλο στην διαμόρφωση των δημοσιονομικών πολιτικών των χωρών αυτών.

Αυτό μάς οδηγεί πέρα από το υπάρχον πλαίσιο, το οποίο αφήνει όλες τις αποφάσεις στα χέρια της κάθε χώρας. Αντίθετα, δεν θα είναι μόνον δυνατό αλλά, σε αρκετές περιπτώσεις, και υποχρεωτικό για τις ευρωπαϊκές αρχές να λάβουν άμεσα αποφάσεις.

Η εφαρμογή της ιδέας αυτής εμπεριέχει επίσης και την αποδοχή μιας νέας αντίληψης της εθνικής κυριαρχίας, δεδομένων των πολύπλοκων σχέσεων αλληλεξάρτησης μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης. Αλά είναι τελικά για το συμφέρον όλων των πολιτών της ευρωζώνης που πρέπει να προωθήσουμε τις αλλαγές αυτές. Αποτελεί μία από τις πιο σταθερές πεποιθήσεις μου ότι η Ευρώπη του μέλλοντος πρέπει να βασίζεται σε ένα νέο θεσμικό πλαίσιο. Πώς μπορεί να είναι αυτό; Θα ήταν πολύ τολμηρό να οραματίζεται κανείς ότι μια μέρα θα υπάρξει Υπουργείο Οικονομικών της ΕΕ;

Οποιοδήποτε μελλοντικό ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών θα επιβλέπει τόσο την παρακολούθηση των δημοσιονομικών πολιτικών όσο και των πολιτικών ανταγωνιστικότητας και, όποτε κρίνεται απαραίτητο, θα πρέπει να επιβάλλει το «δεύτερο στάδιο». Επιπλέον, θα διεκπεραιώνει τα συνηθισμένα εκτελεστικά καθήκοντα σχετικά με την εποπτεία και την ρύθμιση του χρηματοοικονομικού τομέα της ΕΕ. Τέλος, το υπουργείο θα εκπροσωπεί την ευρωζώνη στους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς.

Τα πρόσφατα γεγονότα ενισχύουν την υπόθεση αυτή. Οι ηγέτες της Ευρώπης συζητούν μία αλλαγή των Συνθηκών για την δημιουργία μιας πολύ ισχυρότερης οικονομικής διακυβέρνησης στο επίπεδο της ΕΕ και οι ίδιοι οι πολίτες της ευρωζώνης ζητούν καλύτερο έλεγχο του χρηματοοικονομικού τομέα. Και γνωρίζω ότι οι εταίροι μας στην G-20 δεν περιμένουν τις λύσεις από τα κράτη μέλη, αλά από την Ευρώπη σαν ενιαία οντότητα. Οπότε, φαίνεται ότι θα ήταν μάλλον πολύ τολμηρό να υποθέσει κανείς ότι δεν θα δημιουργηθεί κάποια στιγμή στο μέλλον ένα Ευρωπαϊκό Υπουργείο Οικονομικών.

Αλλά ένα Υπουργείο Οικονομικών της ΕΕ θα αποτελούσε μόνον ένα από τα μέρη του μελλοντικού θεσμικού πλαισίου της Ευρώπης. Κάποιος μπορεί να φανταστεί ότι, καθώς διάφορα συστατικά της εθνικής κυριαρχίας θα μεταφέρονται σε ομοσπονδιακό επίπεδο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα εξελιχθεί στη Γερουσία της ΕΕ, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να γίνεται η Κάτω Βουλή. Παρομοίως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να αναλάβει τον ρόλο της εκτελεστικής εξουσίας, ενώ το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αυτόν της δικαστικής. Δεδομένης δε της μακράς και δοξασμένης ιστορίας των ευρωπαϊκών κρατών, δεν έχω καμμία αμφιβολία ότι η «επικουρικότητα» θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην μελλοντική Ευρώπη –σημαντικά μεγαλύτερον από ό,τι στα σημερινά μοντέλα ομοσπονδιοποίησης.

Οι απόψεις μου είναι αυτές ενός Ευρωπαίου πολίτη. Το μέλλον της Ευρώπης βρίσκεται στα χέρια των δημοκρατιών της, στα χέρια των λαών της Ευρώπης. Οι συμπολίτες μας θα αποφασίσουν την κατεύθυνση που θα λάβει η Ευρώπη. Αυτοί είναι οι κυρίαρχοι. Αλλά, όπως και αν διαμορφωθούν οι θεσμοί της Ευρώπης, είναι απολύτως απαραίτητη μία πραγματικά πανευρωπαϊκή συζήτηση. Ως Ευρωπαίοι, ταυτιζόμαστε βαθειά με τα έθνη, τις παραδόσεις και τις ιστορίες μας. Αυτές είναι οι ρίζες της Ευρώπης. Αλλά είναι ανάγκη να επεκτείνουμε περισσότερο τα κλαδιά της. Οπότε, σήμερα, δεν μπορούμε να κοιτάμε στο παρελθόν.

Πρέπει να βλέπουμε μπροστά, στην δυνατότητα να βελτιωθούμε συλλογικά και στην δυνατότητα κάθε χώρας να γίνει πιο ισχυρή και πλούσια σε μια καλά οργανωμένη Ένωση.

* Τέως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ)