του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Κατά αρκετούς οικονομολόγους και ιστορικούς της οικονομίας, η πραγματική βιομηχανική επανάσταση εκτιμάται ότι έχει αφετηρία τις αρχές της δεκαετίας του 1840, με πρώτο στάδιο ωριμότητας το 1870. Περίπου την ίδια αφετηρία έχει και η επίσημη πολιτική παρουσία του ευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού κινήματος, το οποίο ανδρώθηκε και αναπτύχθηκε στη Γερμανία χώρα που την εποχή εκείνη είχε τους περισσότερους βιομηχανικούς εργάτες στην Ευρώπη.
Ωστόσο, έχοντας στο ξεκίνημα τις μαρξιστικές ιδεολογικές καταβολές, από το 1858 και μετά, η σοσιαλδημοκρατία άρχισε να απομακρύνεται από την επαναστατική ρητορική του Καρόλου Μαρξ, ο οποίος με πύρινα τότε άρθρα του την κατηγορούσε για «προδοσία» των προλεταρίων. Τόνιζε δε με έμφαση ότι οι «προδότες» σοσιαλδημοκράτες προτιμούσαν την αστική δημοκρατία από τη δικτατορία του προλεταριάτου, που ήταν ο δρόμος της «επανάστασης».
Όλες αυτές οι κατηγορίες, ωστόσο, δεν εμπόδισαν την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία να γνωρίσει εντυπωσιακή πολιτική ανάπτυξη στην Ευρώπη, με ισχυρούς πόλους έλξεως το γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) και τα αντίστοιχα κόμματα στην Σκανδιναβία, στην Ολλανδία και εν μέρει στο Βέλγιο.
Με έτος ιδρύσεώς του το 1863, το γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα έπαιζε σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις στην τότε Ευρώπη, όχι χωρίς εσωτερικούς τριγμούς και ισχυρές αντιπαραθέσεις.
Στην ιστορική πορεία του SPD πάντως, σημαντική υπήρξε η συνεισφορά του Εδουάρδου Μπερνστάϊν (1850-1932), ο οποίος υπήρξε από τους πρώτους ένθερμους σοσιαλδημοκράτες που επιχείρησαν να αναθεωρήσουν τα δόγματα του Μαρξ, ενώ οραματίστηκε μια μορφή σοσιαλδημοκρατίας που συνδύαζε την ιδιωτική πρωτοβουλία με τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.
Τις αναθεωρητικές απόψεις του εξέφρασε σε σειρά άρθρων στο θεωρητικό όργανο του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, Der Neue zeit, όπου επιχείρησε να καθαρίσει τον Μαρξισμό από ό,τι ο ίδιος θεωρούσε ως δογματικά λάθη. Τις ίδιες απόψεις ανέπτυξε και σε επιστολή του στη διάσκεψη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στη Στουτγάρδη το 1898.
Με βάση πολλές από τις αρχές και ιδέες του Εδουάρδου Μπερνστάϊν, κατά τη διακήρυξη της Φρανκφούρτης της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, στις 3 Ιουλίου του 1951, πολλά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα από όλο τον κόσμο δεσμεύτηκαν για την αντικατάσταση του καπιταλισμού με τον δημοκρατικό σοσιαλισμό και αντιτάχθηκαν στον μπολσεβίκικο κομμουνισμό και τον σταλινισμό.
Στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα της ανύπαρκτης τον 19ο αιώνα βιομηχανίας, όπως ήταν επόμενο, στο πολιτικό επίπεδο, η σοσιαλδημοκρατία ποτέ δεν απέκτησε τα δικά της πολιτικά ερείσματα. Πλην όμως, βασικές αρχές της διακινούνταν από την αρχή του 20ου αιώνα από επώνυμους πολιτικούς, με κορυφαίο εκπρόσωπό τους τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου.
Πλην όμως, η έλλειψη βιομηχανικού προλεταριάτου, ήταν εμπόδιο στη δημιουργία οργανωμένου πολιτικού σοσιαλδημοκρατικού μορφώματος. Παρά κάποιες προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς. Αρνητικός επίσης γα την ύπαρξη σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στην Ελλάδα υπήρξε και ο ρόλος της Κομμουνιστικής Αριστεράς, η οποία δημιουργώντας και τις προϋποθέσεις για τον εμφύλιο πόλεμο μετά το 1945, τορπίλισε κάθε προσπάθειας προς την κατεύθυνση αυτή.
Την μεταπολεμική περίοδο, σημαντικοί σοσιαλδημοκράτες στον ελληνικό πολιτικό χώρο, υπήρξαν οι Γ. Παπανδρέου, Γιάγκος Πεσμαζόγλου, Χαρ. Πρωτόπαπας, Γ Καρτάλης, Γ. Μαύρος, Στρ. Σωμερίτης, Γ. Μυλωνάς, Γ.Α.Μαγκάκης, Αντ. Δροσόπουλος, Βιργινία Τσουδερού, Τάσος Μήνης, Αλέκος Παναγούλης, Σπήλιος Παπασπηλιόπουλος, Γ. Κουμάντος κ.ά.
Οι παραπάνω, όπως και αρκετοί νεότεροι τους, κατά κανόνα κινήθηκαν πολιτικά στον κεντρο-φιλελεύθερο χώρο - ο οποίος, όμως, υπήρξε πάντα περισσότερο σοσιαλδημοκρατικός και πολύ λιγότερο φιλελεύθερος.
Αν λάβουμε δε υπ’ όψη μας και τους οικονομικούς εκφραστές της σοσιαλδημοκρατίας στην χώρα μας (Αγγ. Αγγελόπουλος, Ξεν. Ζολώτας, Παν. Παπαληγούρας, Αθαν. Κανελλόπουλος κ.α.), τότε μπορούμε να πούμε ότι η σοσιαλδημοκρατική αντίληψη υπήρξε κυρίαρχη στην ελληνική πραγματικότητα.
Όμως, όταν η αντίληψη αυτή άρχισε να εκσυγχρονίζεται και να προσαρμόζεται στις ευρωπαϊκές εξελίξεις, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, με την Ελλάδα να γίνεται συνδεδεμένο μέλος της Ε.Ο.Κ., τα γεγονότα που ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1965 για να καταλήξουν στη δικτατορία του 1967 ενταφίασαν δραματικά κάθε ευρωπαϊκό εκσυγχρονισμό της χώρας.
Δυστυχώς δε, την περίοδο της μεταπολίτευσης, ο τριτοκοσμικός χαρακτήρας του ΠΑΣΟΚ υπό τον ιδρυτή του Ανδρέα Παπανδρέου, επισκίασε και στη ουσία ακύρωσε τη σοσιαλδημοκρατική προοπτική. Με την τελευταία να έρχεται στο προσκήνιο μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού το 1989 και την άνοδο στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ το 1995 του Κώστα Σημίτη.
Η επιλογή του τελευταίου να εντάξει την Ελλάδα στην ευρωζώνη και τη συναφή με αυτήν Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), υπήρξε μια ιστορική επιλογή για τη χώρα, η οποία μάλλον με το ζόρι, εντασσόταν στον χώρο της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς.
Η ένταξη αυτή όμως, τα χρόνια που ακολούθησαν, μετά το 2002, δεν συνοδεύτηκε από τους απαραίτητους θεσμικούς και διορθωτικούς μετασχηματισμούς, με αποτέλεσμα να έλθουν η χρεωκοπία του 2010 και οι μνημονιακές πολιτικές που ακολούθησαν.
Σήμερα λοιπόν, ό,τι απομένει από την ελληνική σοσιαλδημοκρατία θα πρέπει να αφυπνισθεί, να καταλάβει σε ποια εποχή ζούμε και τι σημαίνει αυτό και να προχωρήσει σε δραματικές αναθεωρήσεις λόγων και στόχων.
