του
Χρήστου Ζιώγα*
Το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου σηματοδότησε την παύση της κυριαρχίας των ευρωπαϊκών δυνάμεων στο διεθνές σύστημα. Οι Βρεταννοί πολιτικοί θεώρησαν ότι το μεταπολεμικό κενό ισχύος στην Ευρώπη έπρεπε να καλυφθεί δια της παρουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών, κατάσταση που θα εξασφάλιζε την Δυτική Ευρώπη από την σοβιετική απειλή και θα επέλυε τα ενδοευρωπαϊκά ζητήματα ασφάλειας –κυρίως δε αυτά που άπτονταν της θέσεως και του ρόλου της Γερμανίας. Βασική επιδίωξη των ατλαντικών θεσμών, για την οικοδόμηση των οποίων η Βρεταννία εργάστηκε συστηματικά, ήταν η ανάσχεση της Σοβιετικής Ένωσης, ο έλεγχος της Δυτικής Γερμανίας και γενικά της κατανομής ισχύος στην Ευρώπη. Για την βρεταννική διπλωματία, η ανάπτυξη του ατλαντικού βάθρου ισχύος θα εξασφάλιζε, λόγω και της ειδικής σχέσης με την Ουάσιγκτον, τον ρόλο της στο ευρωπαϊκό και διεθνές γίγνεσθαι.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έγινε μέλος της Κοινότητας το 1973, κατόπιν της αποχώρησης του Σαρλ ντε Γκωλ από την προεδρία της Γαλλίας, και κατέστη ο θεματοφύλακας της ατλαντικής πρωτοκαθεδρίας σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας στο πλαίσιο της Κοινότητας, όπως αποτυπώνεται και στις θεσμικές ρυθμίσεις της ΚΕΠΠΑ (Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας). Η απόφαση ένταξης είχε σκοπό την εκ των έσω επόπτευση του εγχειρήματος ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και η μέχρι τώρα συμμετοχή χαρακτηρίζεται από την εργαλειακή χρήση τόσο των θεσμών όσο και των πολιτικών της Κοινότητας, προς όφελος των βρεταννικών συμφερόντων.
Σταδιακά, οι διευρύνσεις της Ένωσης κατά την μεταψυχροπολεμική περίοδο όξυναν την στρατηγική της ετερότητα, ενισχύοντας την ατλαντική πτέρυγα με τα νέα κράτη-μέλη της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης.
Η προεκλογική δέσμευση για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος από τον πρωθυπουργό David Cameron αποδίδεται σε εσωτερικούς και εξωτερικούς λόγους. Στο εγχώριο πολιτικό γίγνεσθαι, αφουγκραζόμενος την αυξημένη δυναμική των ευρωσκεπτικιστικών τάσεων, η απόφαση να τεθεί στην κρίση του βρεταννικού λαού η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας ενίσχυσε, αναμφίβολα, τα ερείσματα του κόμματος στην κοινωνία, όπως αποδείχθηκε με την επικράτησή του στις προηγούμενες εκλογές. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω της απειλής αποχώρησης, επιδίωξε, εκμεταλλευόμενος και την δύσκολη συγκυρία που διέρχεται η ΕΕ, να διαπραγματευτεί με τους εταίρους του υπό καλύτερους όρους για τα βρεταννικά συμφέροντα, εγχείρημα που τελεσφόρησε. Φυσικά, η δέσμευση για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος προς την αγγλική κοινωνία δεν εδύνατο να ανακληθεί, πάρα τις εκπεφρασμένες ανησυχίες από εγχώριους και εξωχώριους πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες για τις αρνητικές συνέπειες αμφοτέρωθεν μίας πιθανής βρεταννικής φυγής από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Έτσι, σήμερα, η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Κοινότητα συνιστά μία πολύ σημαντική γεωπολιτική εξέλιξη. Αναμφίβολα δε, ενισχύει άμεσα την θέση και τον ρόλο της Γερμανίας τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, αποτελεί σημαντικότατο πλήγμα στην διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ιδιαίτερα σε μία περίοδο κατά την οποία η ΕΕ αντιμετωπίζει προβλήματα εσωτερικής συνοχής και νομιμοποίησης του όλου εγχειρήματος.
Η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι αποδυναμώνει την φιλοατλαντική πτέρυγα της Ένωσης, δίχως να δρομολογείται, όπως πίστευαν ορισμένοι, επιτάχυνση της πολιτικής ολοκλήρωσής της. Η αρνητική στάση των Ηνωμένων Πολιτειών προς αυτή την εξέλιξη εμφορείται από τον διττό στόχο που εξυπηρετεί η παρουσία του Λονδίνου στην Κοινότητα: διασφαλίζει πως δεν θα προχωρήσει η πολιτική ενοποίηση και ότι το ΝΑΤΟ θα έχει την πρωτοκαθεδρία σε ζητήματα ασφάλειας και άμυνας.
Εφ’ όσον εγκαταλείψει την ΕΕ, το Λονδίνο είναι απίθανο να αδιαφορήσει για την –υπό διαμόρφωση– νέα ισορροπία ισχύος στην ευρωπαϊκή ήπειρο, οπότε θα αναζητήσει ερείσματα, που ενδεχομένως να ανατρέψουν τις μεταπολεμικές στρατηγικές συγκλίσεις των δυτικών κρατών, που εν πολλοίς επέτρεψαν την ενοποιητική διαδικασία. Όσοι νομίζουν πως το Ηνωμένο Βασίλειο αποσύρεται από την Ένωση διότι αδιαφορεί για τα τεκταινόμενα στην Ευρώπη απλώς δεν έχουν επαρκή γνώση των πάγιων βρεταννικών στοχοθέσεων. Το μόνο βέβαιον είναι ότι, είτε εντός είτε εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Λονδίνο θα παρεμποδίσει την ηγεμόνευση της Γηραιάς Ηπείρου από ένα ή περισσότερα κράτη, υπό οποιαδήποτε θεσμική έκφανση λάβει μία τέτοια αξίωση. Ασφαλώς δε, σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις θα παίξει και το αποτέλεσμα των προσεχών προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ.
*Δρ. Διεθνών Σχέσεων
