της
Judy Dempsey*
Σε όλο το 2016, η Ευρώπη πήγαινε από την μία κρίση στην άλλη. Οι Βρεταννοί ψήφισαν να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Η Ρωσία ενέτεινε την παρέμβασή της στην εσωτερική πολιτική διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών, φυτεύοντας ψευδείς ειδήσεις και χρηματοδοτώντας λαϊκιστικά, δεξιά κινήματα. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις και οι κρίσεις της ευρωζώνης και του προσφυγικού, δίχασαν την ΕΕ των 28 κρατών μελών.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι Αμερικανοί εξέλεξαν τον Donald Trump ως τον επόμενο πρόεδρό τους, με υπόσχεση να κάνει τις ΗΠΑ «μεγάλες και πάλι». Ο Trump δείχνει μικρό ενδιαφέρον για αυτό που έχει κρατήσει την Δύση ενωμένη: την διατλαντική σχέση.
Όλες οι παραπάνω κρίσεις έχουν ένα κοινό. Έχουν βαθειά επίδραση στο μέλλον της Ευρώπης. Καθώς το 2017 προχωρεί, η ακραία ευπάθεια της ΕΕ και η αυξημένη της αστάθεια, εκτίθενται. Απαιτούνται έτσι αντιδράσεις, καθώς τα γεγονότα τρέχουν.
Η απόφαση του Brexit έχει αποδυναμώσει την Ευρώπη. Εάν επιλέξουν να το κάνουν, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα μπορούσαν να μετριάσουν τις πολιτικές συνέπειες της εξόδου της Βρεταννίας. Αλλά αντί να χρησιμοποιήσουν το Brexit για να πιέσουν για περαιτέρω ενοποίηση ή για μία Ευρώπη δύο ταχυτήτων –ή ακόμη ως μία ευκαιρία να βγουν από την φούσκα τους και να εξηγήσουν για ποιον λόγο έχει σημασία η Ευρώπη– οι περισσότεροι ηγέτες ασχολούνται με ασήμαντα θεσμικά ή εγχώρια παιχνίδια εξουσίας. Καθώς το κάνουν αυτό, φαίνεται ότι υποτιμούν πως οι ρόλοι των ΗΠΑ και της Ρωσίας φυτεύουν τους σπόρους της καταστροφής της Ευρώπης. Υπό παρόμοιες συνθήκες, το έλλειμμα επικοινωνίας είναι σοβαρό δώρο προς τους εχθρούς της ΕΕ.
Για αιώνες, τα ευρωπαϊκά κράτη ήταν πάντα σε πόλεμο το ένα με το άλλο ή είχαν διάφορες αυτοκρατορίες που συναγωνίζονταν για την υπεροχή. Η ΕΕ, η οποία γεννήθηκε από τις στάχτες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έβαλε ένα τέλος σε αυτή την πάλη και σε αυτούς τους αγώνες εξουσίας. Σήμερα, πόσοι είναι αυτοί που καταλαβαίνουν την εξέλιξη αυτή και άρα την εκτιμούν;
Η ΕΕ, ωστόσο, είναι μία νέα κατασκευή. Η ύπαρξή της στηριζόταν πάντα στις ΗΠΑ. Ο Dean Acheson, ο οποίος ήταν υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ στο διάστημα 1949-1953, πίστευε παθιασμένα σε μία Δυτική Ευρώπη συνδεδεμένη με τις ΗΠΑ μέσω του ΝΑΤΟ και τις κοινές αξίες της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού. Αυτή η εξάρτηση από τις ΗΠΑ, που επιβεβαιώνεται από την ομπρέλα πυρηνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, δεν είναι πλέον δεδομένη.
Όμως, πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες και πολιτικοί, ιδιαίτερα στο Βερολίνο, δεν θέλουν να αναγνωρίσουν αυτή την μεταβαλλόμενη γεωστρατηγική πραγματικότητα. Δεν είναι έτοιμοι να σκεφτούν την πιθανότητα τού τί θα συμβεί αφού οι ΗΠΑ αποσυρθούν από την Ευρώπη. Στην πράξη, αυτό σημαίνει πως είναι απρόθυμοι να εξετάσουν οποιαδήποτε εναλλακτική από την αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας, όπως το να έχει η Ευρώπη την δική της πυρηνική άμυνα –κάτι που θα μπορούσε να ισχύει μέσω της Γαλλίας. Αυτό, βεβαίως, συνεπάγεται πολιτική ολοκλήρωση, την οποία κάποιοι δεν θέλουν.
Υπάρχουν Γερμανοί που ανατριχιάζουν στην ιδέα μίας ευρωπαϊκής πυρηνικής αποτροπής επειδή θα προκαλούσε την Ρωσία. Αλλά σε ποιον κόσμο ζουν; Η Ρωσία αναπτύσσει ήδη πυρηνικούς πυραύλους στο θυλάκιό της στο Καλίνινγκραντ, που βρίσκεται μεταξύ Λιθουανίας και Πολωνίας (χωρών μελών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ). Ωστόσο η Ευρώπη κινείται αργά σε κάθε κρίση χωρίς να συνειδητοποιεί πως αυτή την φορά, η άμυνα και η αντοχή της ΕΕ είναι αυτά που διακυβεύονται.
Ο Vladimir Putin, ο Ρώσος πρόεδρος, ξέρει ακριβώς ποιο κουμπί να πατήσει όταν πρόκειται για την Ευρώπη (Η Γερμανίδα καγκελλάριος Angela Merkel, στην αξιοθαύμαστη επιμονή της να τον αντιμετωπίσει –κυρίως πιέζοντας την ΕΕ να διατηρήσει τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στην Ρωσία μετά από την προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014 και την de facto κατοχή της περιοχής Ντόνμπας στην Ανατολική Ουκρανία– είναι πρακτικά μόνη της. Είναι επίσης ο Ευρωπαίος ηγέτης τον οποίον θέλει ο Putin να ηττηθεί, στην προσπάθειά της στα τέλη του 2017 για τέταρτη θητεία ως καγκελλάριος).
Οι υπηρεσίες ασφαλείας της Γερμανίας έχουν πλήρη επίγνωση τού πώς η Ρωσία μπορεί να παρεμβαίνει στις ομοσπονδιακές εκλογές. Αλλά οι περισσότεροι ηγέτες της ΕΕ έχουν μία μοναδική έλλειψη πολιτικής βούλησης να δράσουν, σε συνδυασμό με μία επικίνδυνη αδιαφορία για τις απειλές που αντιμετωπίζουν. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η ρωσική επέμβαση στις γερμανικές εκλογές –καθώς και στις εκλογές στην Γαλλία και την Ολλανδία– θα αποδυναμώσουν την Ευρώπη.
Η απειλή είναι απλή: η δημοκρατία και η σταθερότητα της Ευρώπης απειλούνται, όπως και στον Ψυχρό Πόλεμο. Τότε, η Ευρώπη είχε τις ΗΠΑ να την προστατεύουν. Σήμερα, οι προσπάθειες του Ούγγρου πρωθυπουργού Viktor Orban, του Πολωνού Jaroslaw Kaczynski και της Γαλλίδας επικεφαλής του Εθνικού Μετώπου Marine Le Pen, να υπερασπιστούν τα κράτη μέλη τους έναντι της ΕΕ, είναι νερό στον μύλο του Putin.
Εκτός και αν ο Trump μετατοπίσει ριζικά την στάση του προς την Ευρώπη και την Ρωσία, οι ΗΠΑ θα παραδώσουν άθελά τους στην Ρωσία μία ασημένια πιατέλα που θα οδηγήσει στην διάλυση της διατλαντικής συμμαχίας. Αυτό θα μπορούσε να μετατρέψει την ΕΕ σε μία ανομοιόμορφη συμμαχία κρατών μελών, που εκ των πραγμάτων θα είναι αδύναμη και αναποτελεσματική.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο συμβάλλουν στην σταδιακή έκλειψη αυτού που θα μπορούσε να είναι μία ισχυρή, σίγουρη Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην θέση της θα μπορούσε να είναι ένα συνονθύλευμα εθνών-κρατών, που δεν έχουν ούτε την ασφάλεια ούτε την ηγεσία να προστατεύσουν αυτά τα οποία πρεσβεύει η Ευρώπη. Τέτοιες ήταν οι τάσεις του 2016. Τέτοιο είναι το φάσμα του 2017 και μετά –εκτός εκτός και αν οι ηγέτες υιοθετήσουν μία ριζικά διαφορετική νοοτροπία για να ενισχύσουν την Ευρώπη μαζί. Η πρόκληση είναι μεγάλη και ο χρόνος τρέχει.
*Επικεφαλής του Carnegie Europe στις Βρυξέλλες
