της
Pauline Massart*
Είναι επείγον για τους Ευρωπαίους να σκεφτούν, να αναλύσουν και να πάρουν στα σοβαρά αυτά που λέει και που θέλει να κάνει ο νέος Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ. Μπορεί τα φαινόμενα του εθνικισμού, του λαϊκισμού και της ξενοφοβίας να είναι απορριπτέα για τους φιλελεύθερους, δημοκρατικούς πολίτες, πλην όμως είναι επικίνδυνο να μην τα αναλύει κανείς για να καταλάβει πώς προέκυψαν και γιατί. Μία ρωγμή στο ταβάνι μπορεί να είναι ενοχλητική, αλλά προσφέρει μία μοναδική ευκαιρία ανακαίνισης του δωματίου μας.
Από την άποψη αυτή, στην παρούσα φάση της συγκυρίας η ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία προσφέρει τον καλύτερο τομέα στον οποίο μπορεί κανείς να δει τα πράγματα διαφορετικά. Τα θέματα ασφαλείας είναι κρίσιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και, αν αντιμετωπιστούν ευρωπαϊκά, αυτό θα μπορούσε να προσφέρει προστιθέμενη αξία στις χώρες μέλη και τους ανθρώπους τους. Στην εποχή των δικτύων, από πλευράς ασφάλειας τίποτε δεν είναι όπως ήταν στο παρελθόν.
Η επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Federica Mogherini, εκμεταλλεύτηκε την κάπως απελπισμένη ενέργεια που επικρατούσε μετά από την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να εγκαταλείψει την ΕΕ, για να προτείνει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, που κυμαίνονται από την δημιουργία ενός επιχειρησιακού αρχηγείου μέχρι την έναρξη έρευνας και ανάπτυξης σε σχέση με την άμυνα. Το θέμα τώρα είναι να φέρει αποτελέσματα στην ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία και να ενθαρρύνει τα mainstream πολιτικά κόμματα να πουλήσουν αυτό το μήνυμα στο κοινό τους.
Τα καλά νέα είναι ότι η ΕΕ ήδη έχει τα περισσότερα μέσα για να οδηγήσει το ευρωπαϊκό project στο επόμενο επίπεδο, τουλάχιστον στην αμυντική συνεργασία. Η απόφαση του Brexit δίνει μία ευκαιρία να εκμεταλλευτεί τις διατάξεις της Συνθήκης της Λισαβόνας για να οδηγηθεί προς τα εμπρός. Από την μία πλευρά, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι, μαζί με την Γαλλία, μία μεγάλη στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη. Η έξοδος της Βρεταννίας θα σημαίνει σοβαρή απώλεια ικανοτήτων για την ΕΕ, καθιστώντας αναγκαιότητα την στενότερη συνεργασία μεταξύ των 27 υπολοίπων μελών. Από την άλλη πλευρά, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει μπλοκάρει σειρά πρωτοβουλιών στην ΕΕ, στην βάση τού ότι θα οδηγούσαν σε κάτι παρόμοιο με το ΝΑΤΟ ή πραγματικά θα αντικαθιστούσε την συμμαχία. Το Brexit θα αφαιρέσει το φρένο του Λονδίνου στην αμυντική συνεργασία της ΕΕ.
Αλλά καθώς γίνεται σαφές ότι η συνεργασία μεταξύ των 27 χωρών ίσως να μην μπορεί να λειτουργήσει, η Γερμανία σκοπεύει να πιέσει με την Γαλλία και άλλες ομοϊδεάτισσες χώρες. Το Βερολίνο προσπαθεί να εκμεταλλευτεί αυτό που ονομάζεται μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία, στην οποία συμφώνησαν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και η οποία διατυπώνεται στην Συνθήκη της Λισαβόνας. Ουσιαστικά, αυτό το μέσο επιτρέπει σε πρόθυμες χώρες της ΕΕ να ενισχύσουν την συνεργασία τους σε στρατιωτικά ζητήματα. Τα κράτη μέλη θα μπορούσαν, επίσης, να εκμεταλλευτούν πολύ περισσότερο την ευρωπαϊκή αμυντική υπηρεσία, η οποία δημιουργήθηκε για να συντονίζει και να ενθαρρύνει την ανάπτυξη των αμυντικών δυνατοτήτων, την έρευνα και τις εξαγορές του εξοπλισμού.
Υπάρχει, επίσης, η σημαντική ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της Συνθήκης της Λισαβόνας, η οποία θα πρέπει να έχει την δυνατότητα του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ –το οποίο υποχρεώνει τους συμμάχους να βοηθούν ο ένας τον άλλο εάν ένας δεχθεί επίθεση. Η ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της ΕΕ (Άρθρο 42, παρ. 7) της Συνθήκης της ΕΕ θα μπορούσε να καθησυχάσει τα ανατολικά κράτη μέλη της Ένωσης. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς οι εντάσεις με την Ρωσία δεν δείχνουν κανένα σημάδι υποχώρησης και, σε συνδυασμό με την έλλειψη ενθουσιασμού από την νέα αμερικανική κυβέρνηση για τη διατλαντική συμμαχία, συνεχίζει να αποτελεί αιτία ανησυχίας.
Εάν οι ΗΠΑ δεν τιμούν πλέον το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ επειδή οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους δεν τηρούν το όριο των δαπανών, το Άρθρο 42 (παρ. 7) της ΕΕ θα είναι ένα πολύτιμο στήριγμα. Είναι αλήθεια ότι οι Ευρωπαίοι δεν έχουν προς το παρόν το εύρος να καλύψουν το κενό εάν οι ΗΠΑ αποχωρήσουν στρατιωτικά από την ήπειρο. Αλλά ένας κορμός ευρωπαϊκών κρατών που εργάζονται από κοινού με ισχυρή πολιτική βούληση, θα μπορούσε να προκύψει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Και ας μην ξεχνάμε τις ομάδες μάχης της ΕΕ. Αυτοί οι σχηματισμοί ήταν γραφτό να γίνουν εξαιρετικά ευέλικτες στρατιωτικές μονάδες, που θα μπορούσαν να παραταχθούν σε λίγες ημέρες. Ο Ιανουάριος σηματοδότησε την 10η επέτειο της λειτουργικής τους ικανότητας, αλλά δεν έχουν ποτέ χρησιμοποιηθεί. Αντιθέτως, έχουν αποτελέσει το αντικείμενο δειλών συζητήσεων σε think tanks. Τώρα είναι η ώρα να μπουν ξανά στην ατζέντα των φορέων χάραξης πολιτικής.
Μακρυά από την συζήτηση για έναν στρατό της ΕΕ, η ανθεκτικότητα της έννοιας της ομάδας μάχης θα μπορούσε να παρέχει την δυναμική και την αξιοπιστία στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Επιπλέον, τα κέρδη στην δυσλειτουργικότητα από την ανάπτυξη αυτών των μονάδων θα είναι πολύτιμα για μελλοντική συνεργασία και για την ανάπτυξη των δυνατοτήτων. Σε συνδυασμό με την προγραμματισμένη ετήσια αξιολόγηση της άμυνας από την ΕΕ, το feedback από την εμπειρία των ομάδων μάχης θα μπορούσε να παρέχει την βασική βοήθεια σε έναν ολοκληρωμένο οδικό χάρτη για την ευρωπαϊκή άμυνα.
Αυτά τα βήματα πρέπει να γίνουν τώρα, πριν από τις εκλογές σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία. Η παραδοσιακή δικαιολογία της αναμονής μέχρι μετά από κάποια εκλογική διαδικασία δεν ισχύει πλέον, καθώς ο νέος Αμερικανός πρόεδρος θέτει σε κίνδυνο την διεθνή τάση με σειρά εκτελεστικών αποφάσεων. Εν συντομία, είναι ώρα οι Ευρωπαίοι να σταματήσουν να διαμαρτύρονται για την νέα αμερικανική κυβέρνηση και να βρίσκουν δικαιολογίες για την δική τους έλλειψη συνεργασίας. Δεν χρειάζεται η ΕΕ να εφευρεθεί εκ νέου ή να προτείνει νέες υπηρεσίες. Η ΕΕ θα πρέπει να συμμαζευτεί και να χρησιμοποιήσει ό,τι είναι ήδη διαθέσιμο.
*Αναλύτρια στο Carnegie Europe
