Του
Χρίστου Αλεξόπουλου*
Ο υψηλός δείκτης πολυπλοκότητας, η ταχύτατη ροή του χρόνου και η μεγάλη ρευστότητα, που χαρακτηρίζουν την σύγχρονη εποχή, επιβάλλουν τον ακριβή στρατηγικό σχεδιασμό της πορείας των κοινωνικών συστημάτων (οικονομικό, υγείας, εκπαίδευσης, ασφαλιστικό κ.λ.π.) για την επίτευξη των στόχων, που τίθενται, στο πλαίσιο του οποίου συνυπολογίζονται όλοι οι παράγοντες, που επιδρούν και συνδιαμορφώνουν την πραγματικότητα, ενώ ταυτοχρόνως διαρκώς μετασχηματίζονται.
Οι συνθήκες, που κυριαρχούν και επιβάλλουν τον στρατηγικό σχεδιασμό της δυναμικής της εξέλιξης, υπερβαίνουν τα στενά εθνικά όρια και έχουν πλανητικές διαστάσεις, με αποτέλεσμα να μην είναι πολιτικά εύκολα διαχειρίσιμες και να αυξάνουν τον βαθμό διακινδύνευσης.
Δυστυχώς η πορεία της ανθρωπότητας μέχρι τώρα καταδεικνύει, ότι ο σχεδιασμός της εξέλιξης δεν ελάμβανε υπόψη και τις αρνητικές συνέπειες σε σχέση με την βιωσιμότητα τόσο την δική της όσο και του οικοσυστήματος σε βάθος χρόνου.
Ακόμη πιο τραγική όμως είναι η αδυναμία του πολιτικού συστήματος και γενικότερα του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης να λάβει και να πραγματώσει αποφάσεις, οι οποίες διασφαλίζουν την βιωσιμότητα, αλλά παράλληλα ανατρέπουν κατεστημένες λογικές διαχείρισης της πραγματικότητας και αλλάζουν τον τρόπο ζωής.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια, ότι η «απραξία» αποτελεί και μέσο για την αποφυγή των αρνητικών επιπτώσεων της ιστορικής διαδρομής των κοινωνιών του πλανήτη. Απεναντίας μεγιστοποιεί τα προβλήματα και διαμορφώνει αδιέξοδες συνθήκες.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η διαχείριση των επιπτώσεων της. Οι επιστήμονες των «Βασιλικών Βοτανικών Κήπων Kew» της Βρετανίας σε δημοσίευση τους στην επιστημονική επιθεώρηση «Science Advances» επισημαίνουν, ότι «τρία από τα πέντε άγρια είδη φυτών του καφέ (περίπου το 60%) κινδυνεύουν να εξαφανισθούν εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, των ασθενειών και της αποψίλωσης των δασών».
Οι αιτίες της σταδιακής εξαφάνισης του καφέ σε βάθος χρόνου διαμορφώνουν ανάλογες συνθήκες και σε σχέση με την σοκολάτα. Μέχρι το 2020 οι μεγάλες βιομηχανίες παραγωγής σοκολάτας αναμένουν αύξηση της κατανάλωσης σοκολάτας. Από το άλλο μέρος οι ασθένειες, που πλήττουν τα τελευταία χρόνια τα κακαόδεντρα (από τα οποία παράγεται η σοκολάτα) έχουν συμβάλλει στην μείωση των καλλιεργειών σε όλο τον κόσμο κατά 35% περίπου.
Γι’ αυτό οι μεγάλες σοκολατοβιομηχανίες αναζητούν λύση στο πρόβλημα με την δημιουργία νέων γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών. Δηλαδή «πάμε από το κακό στο χειρότερο» με την ανεύθυνη στάση, προκειμένου να μην μειωθεί το κέρδος και η συσσώρευση πλούτου.
Βέβαια το ίδιο ισχύει και με άλλα είδη τροφίμων, όπως είναι τα ψάρια, διότι αλλάζουν οι συνθήκες ζωής τους στις θάλασσες λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η Διεθνής Ένωση για την Διατήρηση της Φύσης στον Κόκκινο Κατάλογο των απειλούμενων ειδών προειδοποιεί από το 2011, ότι η κλιματική αλλαγή, η υπεραλίευση, η μόλυνση απειλούν με εξαφάνιση 43 είδη θαλάσσιας ζωής στα επόμενα 40 χρόνια (Το βήμα, 19.4.2011).
Και ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Αρκεί να ληφθεί υπόψη, ότι λόγω της μείωσης του πληθυσμού των μελισσών (50% σε όλο τον κόσμο) δημιουργούνται προβλήματα στην παραγωγή μελιού και όχι μόνο.
Γενικεύοντας ο Simon Potts, διευθυντής του Κέντρου Αγροπεριβαλλοντικής Έρευνας στο πανεπιστήμιο Reading στην Αγγλία, επισημαίνει για τις επιπτώσεις της μείωσης των εντόμων επικονιαστών (π.χ. μέλισσες, πεταλούδες) με αποτέλεσμα προβλήματα στην επάρκεια τροφίμων, ότι «είμαστε σε μια περίοδο παρακμής και σύντομα θα αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες».
Η ζωτικής σημασίας ανάγκη στρατηγικού σχεδιασμού είναι πλέον εμφανής και αποτελεί προϋπόθεση για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και του οικοσυστήματος, το οποίο διασφαλίζει την ύπαρξη της.
Ειδάλλως η αύξηση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα το 2018 κατά 27% παγκοσμίως (σύμφωνα με την ΜΚΟ Global Carbon Project) αντί να ανακοπεί και να αρχίσει, επιτέλους, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, θα εντείνεται ακόμη περισσότερο.
Επείγει η μετάβαση από την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας στην αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Ιδιαιτέρως χώρες, όπως η Ελλάδα, βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση λόγω του πλούσιου ηλιακού και αιολικού δυναμικού, που διαθέτουν.
Το πολιτικό σύστημα όμως αποδεικνύεται ανεπαρκές να ανταποκριθεί στην διαχείριση του φορτίου, που συνεπάγεται η λήψη αποφάσεων, οι οποίες προωθούν ένα αειφορικό μέλλον.
Οι παράγοντες, οι οποίοι επιδρούν και συνδιαμορφώνουν την πραγματικότητα σε βάθος χρόνου, διαχέονται και σε άλλους τομείς δραστηριοποίησης του ανθρώπου.
Η ψηφιακή τεχνολογία και ιδιαιτέρως η τεχνητή νοημοσύνη οικοδομούν ένα πλέγμα δεδομένων, το οποίο θα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων και των κοινωνιών του μέλλοντος.
Εάν το κοινωνικό συμφέρον αποτελεί βασική παράμετρο στη λήψη αποφάσεων από το πολιτικό σύστημα, οι οποίες δεσμεύουν και οριοθετούν το μέλλον, τότε τίθεται και πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα σχετικά με τον ρόλο της ανθρώπινης οντότητας ως πολίτη στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών.
Για παράδειγμα, ποιές συνθήκες θα διαμορφωθούν στον εργασιακό τομέα με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης;
Θα υποκατασταθεί η ανθρώπινη παρουσία στο πλαίσιο της αυτοματοποίησης της παραγωγής; Επίσης πως θα χρησιμοποιηθεί η ψηφιακή τεχνολογία στον επικοινωνιακό τομέα; Θα λειτουργήσει ως μέσο για την μαζοποίηση των κοινωνιών και την εικονική προσέγγιση της πραγματικότητας με στόχο την κατανάλωση επεξεργασμένων μηνυμάτων, τα οποία βασίζονται στην αποσπασματική παρουσίαση του γίγνεσθαι στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, ώστε να υπηρετούνται σκοπιμότητες;
Τελικά ποιό ατομικό και συλλογικό υποκείμενο είναι ο οραματικός στόχος της πολιτικής λειτουργίας; Η δημοκρατία ήδη έχει αποκτήσει στεγανά με τον τρόπο αντιμετώπισης της από το πολιτικό σύστημα και την μετατροπή της σε διαδικασία επιλογής διαχειριστών της κυβερνητικής εξουσίας από πολίτες-καταναλωτές.
Η απάντηση σε αυτά τα ενδεικτικά ερωτήματα είναι η διαχείριση της πραγματικότητας με στρατηγικό σχεδιασμό, ο οποίος προσεγγίζει τον χρόνο δυναμικά και στηρίζεται στην ανάλυση της εξέλιξης σε βάθος χρόνου, ώστε ο κοινωνικός μετασχηματισμός να είναι ελεγχόμενος.
Για την επεξεργασία στρατηγικής στο σύγχρονο πολιτικό πεδίο πρέπει να πληρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις.
Κατ’ αρχήν είναι απαραίτητη η αλλαγή του τρόπου σκέψης και λειτουργίας στο επίπεδο του πολιτικού συστήματος, ο οποίος τώρα εξαντλεί τα όρια του στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και τους κανόνες, που το διέπουν, με αποτέλεσμα να μην είναι ελεγχόμενες οι εξελίξεις, οι οποίες δρομολογούνται από παραμέτρους, που αλλάζουν ριζικά την πραγματικότητα.
Για παράδειγμα η ψηφιακή τεχνολογία διαμορφώνει μια νέα πολύ ρευστή εικονική πραγματικότητα με πολύ περισσότερα δεδομένα λόγω της διακίνησης των πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο, ενώ ταυτοχρόνως δημιουργούνται ανάγκες απλοποίησης της, ώστε να είναι νοητικά προσεγγίσιμη και πολιτικά διαχειρίσιμη.
Με εξιδανικευτικό και γενικευτικό πολιτικό λόγο δεν αίρεται το αδιέξοδο ως προς την αποτελεσματικότητα της πολιτικής. Χρειάζονται μεθοδολογικά εργαλεία ανάλυσης και αναζήτηση λειτουργικών επιλογών, με στόχο την κάλυψη των βασικών ανθρώπινων αναγκών (εργασία υγεία, εκπαίδευση κ.λ.π.) και την βιωσιμότητα των σύγχρονων και των μελλοντικών κοινωνιών και του οικοσυστήματος.
Αυτό σημαίνει, ότι στις πολιτικές επιλογές και στα μέτρα, που λαμβάνονται, πρέπει να συνυπολογίζονται και οι επιπτώσεις τους σε βάθος χρόνου, ώστε να αποφεύγονται επικίνδυνες ανισορροπίες (π.χ. κλιματική αλλαγή, μαζική μετακίνηση πληθυσμών, μη ισόρροπη ανάπτυξη σε πλανητικό επίπεδο κ.λ.π.) και κλιμακώσεις των ανεπαρκειών του παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας (π.χ. πυρηνικοί εξοπλισμοί), οι οποίες καταδεικνύουν την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να διαχειρισθεί την πολυπλοκότητα και την ταχύτητα της εξέλιξης της σύγχρονης πραγματικότητας.
Γι’ αυτό ο πολιτικός χρόνος δεν μπορεί να «τεμαχίζεται» ανάλογα με την διάρκεια της κυβερνητικής θητείας του κάθε κόμματος ή συνασπισμού κομμάτων, αλλά είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη να αντιμετωπίζεται ως ενιαίο μέγεθος από το πολιτικό σύστημα και την κοινωνική πλειοψηφία. Βασικό εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι ο μακροπρόθεσμος στρατηγικός σχεδιασμός, ο οποίος στηρίζεται σε συναινέσεις και εκφράζει το κοινωνικό συμφέρον.
Βασικές προϋποθέσεις επίσης για την οικοδόμηση στρατηγικού σχεδιασμού είναι η υπέρβαση του εθνικισμού με την προώθηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού συμφέροντος (αποφασιστική θα είναι η συμβολή των δομών της ευρωπαϊκής κοινωνίας πολιτών στην οριοθέτηση του) και η αποστασιοποίηση από την λογική του συστημικού πραγματισμού (η πολιτική υπηρετεί την λειτουργικότητα και την οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων και ο πολίτης λειτουργεί ως μέσο για την πραγμάτωση αυτής της λογικής), ώστε να καταστεί εφικτός ο επανασχεδιασμός ενός νέου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο θα είναι απαλλαγμένο από τις παθογένειες του παρελθόντος.
Μπορεί το πολιτικό προσωπικό να ανταποκριθεί στο φορτίο, που συνεπάγονται αυτές οι προϋποθέσεις για μια λειτουργική και βιώσιμη διαχείριση της πραγματικότητας;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι εύκολη μεν, αλλά δύσκολα πραγματοποιήσιμη, διότι θέτει «επί τάπητος» την αναγκαιότητα ανανέωσης του πολιτικού προσωπικού με πολίτες, οι οποίοι έχουν άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά (π.χ. σύγχρονο τρόπο σκέψης, ικανότητα διαχείρισης επιστημονικών μεθοδολογικών εργαλείων ανάλυσης και σχεδιασμού), ενώ αξιοποιούν την πολιτική για την κάλυψη των βασικών ανθρώπινων αναγκών και την βιωσιμότητα των κοινωνιών και του πλανήτη γενικότερα σε συνθήκες ειρηνικής συνύπαρξης και κοινωνικής δικαιοσύνης.
Παράλληλα επείγει η διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών στο επίπεδο της κοινωνίας πολιτών, ώστε οι πολίτες να είναι σε θέση να κατανοούν, να αναλύουν την πραγματικότητα και να αντιλαμβάνονται το κοινωνικό συμφέρον όχι μόνο στο πλαίσιο των βιολογικών τους ορίων αλλά και στην προοπτική της εξέλιξης σε βάθος χρόνου.
Το στίγμα προς αυτή την κατεύθυνση δρομολόγησε η 16χρονη σουηδέζα μαθήτρια Greta Thunberg, η οποία λειτούργησε ως καταλύτης για την ενεργοποίηση των μαθητών σε πολλές πόλεις της Ευρώπης με στόχο την προστασία του κλίματος, ώστε να διασφαλισθεί και η ζωή των επόμενων γενεών σε βιώσιμες συνθήκες.
Υπάρχουν ακόμη ελπίδες. Χρειάζεται μόνο αγώνας.
*Ερευνητής Κοινωνιολόγος
** Αναδημοσίευση από metarithmisi.liberal.gr
