Του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Η σύγχρονη πραγματικότητα τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο οριοθετείται σε μεγάλο βαθμό από τον υψηλό δείκτη σχετικότητας (ως προς την αποτύπωση και κατανόηση της πραγματικότητας) στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης και ιδιαιτέρως στον κοινωνικό και στον πολιτικό.
Τόσο οι πολίτες ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα όσο και οι πολιτικοί και τα κόμματα διαμορφώνουν στάσεις και σχεδιάζουν την πορεία προς το μέλλον με βάση την δυνατότητα τους να επεξεργασθούν και να διαχειρισθούν το εύρος, το περιεχόμενο και την ταχύτατη ροή των πληροφοριών, οι οποίες παράγονται όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε πλανητικό επίπεδο και επηρεάζουν τις παγκόσμιες εξελίξεις λόγω της αλληλεξάρτησης των κοινωνιών σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, στις οποίες εμπεριέχονται ακόμη και τα προκαλούμενα από τον άνθρωπο προβλήματα (π.χ. κλιματική αλλαγή κ.λ.π.).
Αυτό σημαίνει, ότι η αντιληπτική λειτουργία και η διαμόρφωση γνώμης από τους πολίτες χαρακτηρίζονται από μεγάλη ρευστότητα από το ένα μέρος και από το άλλο ο κίνδυνος χειραγώγησης είναι μεγάλος, διότι ούτε ο διαθέσιμος χρόνος για την επεξεργασία των πληροφοριών είναι επαρκής, ούτε και τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία για αυτό το σκοπό είναι αξιοποιήσιμα από τον απλό πολίτη.
Ανάλογες συνθήκες διαμορφώνονται και στο χώρο της πολιτικής, διότι ακόμη δεν συμπορεύεται ως σύστημα με τις ανάγκες, που δημιουργούνται από την ταχύτατα εξελισσόμενη πραγματικότητα και τις επιπτώσεις της αδυναμίας του να σχεδιάσει την πορεία της κοινωνίας σε λειτουργικό βάθος χρόνου, ώστε να προλαμβάνει αρνητικές εξελίξεις.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα ανεπάρκειας και κατ’ επέκταση επικινδυνότητας είναι οι αποφάσεις του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Donald Trump σε σχέση με την αντιμετώπιση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών, διότι ούτε το τείχος στα σύνορα με το Μεξικό ούτε και η κήρυξη της χώρας του σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης συμβάλλουν στην επίλυση παγκόσμιας εμβέλειας προβλημάτων.
Η καλλιέργεια του εθνικισμού ως του κατάλληλου μέσου για την αντιμετώπιση των προβλημάτων (π.χ. μαζική μετακνηση πληθυσμών), που παράγονται από την ακολουθούμενη πολιτική της εκμετάλλευσης μη ανεπτυγμένων χωρών, οι οποίες όμως διαθέτουν μεγάλες ποσότητες φυσικών πόρων, δεν οδηγεί στην επίλυση τους, αλλά τροφοδοτεί την πραγματικότητα με υψηλό δυναμικό σχετικότητας, διότι διαμορφώνει συνθήκες ρευστότητας σε πλανητικό επίπεδο, οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν συγκρουσιακό κλίμα.
Το ίδιο ισχύει και με την ευδοκίμηση της εσωστρέφειας και του εθνικισμού στο κοινωνικό πεδίο. Οι πολίτες δεν αξιοποιούν το εργαλείο της ορθολογικής ανάλυσης της πραγματικότητας ή για αντικειμενικούς λόγους (π.χ. ανεπαρκές σύστημα ενημέρωσης) δεν επεξεργάζονται νοητικά το σύνολο των πληροφοριών για τις πλανητικές συνθήκες, ώστε να τις προσεγγίσουν σφαιρικά και σε βάθος και να τις «δουν» στην προοπτική του χρόνου, με αποτέλεσμα να δημιουργείται συγκρουσιακό και ρατσιστικό κλίμα στο εσωτερικό της κοινωνίας, όπως συμβαίνει σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.
Ενισχυτικά προς αυτή την κατεύθυνση λειτουργεί και η σχετικοποίηση της αντιληπτικής λειτουργίας ανάλογα με την κοινωνική και πολιτισμική διαδρομή των πολιτών, διότι διαφέρουν οι οπτικές προσέγγισης της πραγματικότητας. Αλλιώς «βλέπει» και επεξεργάζεται την ίδια πληροφορία ή το ίδιο γεγονός ένας αστός από έναν αγρότη, ένας άνεργος από ένα εργαζόμενο ή ένας ηλικιωμένος από ένα νέο.
Τον υψηλό βαθμό σχετικότητας της σύγχρονης εποχής παράγουν επίσης οι κοινωνικές αξίες και τα πρότυπα, που ευδοκιμούν και διαμορφώνουν τα όρια της προσέγγισης, κατανόησης και βίωσης της πραγματικότητας τόσο στο πλαίσιο των κοινωνικών ρόλων όσο και σε σχέση με την συμμετοχή σε διαδικασίες, οι οποίες οριοθετούν το μέλλον, όπως είναι οι εκλογές.
Στην εποχή, που διανύουμε, οι κοινωνικές αξίες έχουν κατά κύριο λόγο λειτουργικό χαρακτήρα σε σχέση με τα διάφορα κοινωνικά συστήματα (π.χ. οικονομικό, υγείας, ασφαλιστικό κ.λ.π.) και την ατομική υλική ευημερία. Γι’ αυτό δεν υπάρχουν σταθερά σημεία προσανατολισμού και αναφοράς, τα οποία εμφορούνται από τις αξίες του ανθρωπισμού, που υπηρετεί τις ατομικές και κοινωνικές ανάγκες, αλλά κυριαρχούν οι κανόνες του συστημικού πραγματισμού.
Με άλλα λόγια, εάν το οικονομικό σύστημα «αντέχει» μόνο ένα συγκεκριμένο αριθμό εργαζομένων (για να είναι κερδοφόρο), οι «πλεονάζοντες» θα παραμείνουν άνεργοι. Αυτό συνεπάγεται μεγάλη σχετικότητα στην ικανοποίηση βασικών ανθρώπινων αναγκών (π.χ. εργασία, υγεία κ.λ.π.) και κοινωνική αστάθεια. Ιδιαιτέρως σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης οι επιπτώσεις δεν περιορίζονται σε εθνικό επίπεδο, αλλά επεκτείνονται σε υπερεθνικό και προκαλούν ανισορροπίες και σε άλλες κοινωνίες.
Επίσης σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση συνθηκών σχετικότητας παίζει και το διαδίκτυο, το οποίο με την δυνατότητα διοχέτευσης πληροφοριών με διαφορετική πολιτισμική αναφορά συμβάλλει στην αμφισβήτηση κατεστημένων συνθηκών, ενώ δρομολογεί διαδικασίες μαζοποίησης των κοινωνιών σε υπερεθνικό επίπεδο και αποδυνάμωσης σε μεγάλο βαθμό της πολυπολιτισμικότητας και των ιδιαιτεροτήτων, που συνεπάγονται οι διαφορετικές ιστορικές διαδρομές.
Το αποτέλεσμα είναι η διαμόρφωση συνθηκών αποσταθεροποίησης της κοινωνικής συνοχής με παράλληλο προσανατολισμό στην εικονική βίωση της πραγματικότητας και την δημιουργία ανάλογου τρόπου σκέψης, ο οποίος διευκολύνει την αποσπασματική και με υψηλό βαθμό σχετικότητας προσέγγιση της ροής της καθημερινότητας.
Δεν είναι τυχαία η ευδοκίμηση σε μερικές, προς το παρόν, κοινωνίες της ψευδαίσθησης και αυταπάτης της αυτοπραγμάτωσης ως ατομικού στόχου χωρίς κοινωνική αναφορά και λειτουργία στο πλαίσιο των κανόνων του κοινωνικού συστήματος. Αυτή η οπτική «βοηθά» στην αποδυνάμωση των αρνητικών επιπτώσεων στις συστημικές ισορροπίες, που συνεπάγονται οι κοινωνικές ανισότητες και αδικίες, τις οποίες παράγει το ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης.
Αυτά τα δεδομένα οδηγούν σε δύσκολες ως προς την διαχείριση τους συνθήκες στο μέλλον, ενώ παράλληλα απομακρύνουν τους πολίτες από την πολιτική και την ουσιαστική συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων για μια βιώσιμη πορεία.
Γι`αυτό επιβάλλεται να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για την αναστροφή αυτής της κατεύθυνσης. Στο πολιτικό επίπεδο οι πολιτικοί και τα κόμματα του μέλλοντος πρέπει να διαθέτουν σκέψη με πολυδιάστατη προοπτική και σημείο αναφοράς την ανθρώπινη οντότητα και τις βασικές της ανάγκες, καθώς και ανάλογη πλανητικών διαστάσεων λειτουργία σε μια πολύπλοκη και αντιφατική πραγματικότητα με υψηλό δείκτη σχετικότητας.
Στο κοινωνικό επίπεδο επείγει η δημιουργία συλλογικοτήτων, οι οποίες θα είναι σε θέση να αναλύουν και να απλοποιούν την σύνθετη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα με την βοήθεια της επιστημονικής κοινότητας, ώστε να είναι διαχειρίσιμη η σχετικότητα και οι πολίτες να γνωρίζουν επαρκώς τις επιπτώσεις των επιλογών τους.
Στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών και των πλανητικών διαστάσεων προβλημάτων και κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων είναι βασική προϋπόθεση η υπερεθνική δικτυακής μορφής λειτουργία των διαφόρων συλλογικοτήτων.
Ο κόσμος είναι ενιαίος και η ανθρώπινη οντότητα υπερβαίνει τις εσωστρεφείς περιχαρακώσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει αναίρεση της πολυπολιτισμικότητας.
*Ερευνητής-Κοινωνιολόγος
** Αναδημοσίευση από metarithmisi.liberal.gr
