ΟΤΑΝ Η ΕΥΡΩΠΗ ΨΑΧΝΕΙ ΓΙΑ 25 ΤΡΙΣΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ!

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Ο Βέλγος πρώην διευθυντής της υπηρεσίας δίωξης οικονομικού εγκλήματος στη χώρα του, Πιερ Λαμπέρ, έχει και σαφέστατο δημοσιογραφικό ταλέντο. Τα βιβλία του για τους ανά τον κόσμο φορολογικούς παραδείσους είναι μοναδικά και η γνώση του πάνω στο θέμα αυτό ευρύτατη.

Γι αυτό, σήμερα συνεργάζεται ατύπως με τον συμπατριώτη του πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κ.Βαν Ρομπέϊ σε μια προσπάθεια να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την απαραίτητη τεχνογνωσία ώστε, σε δεύτερη φάση, να φορολογήσει τα 25 τρισεκατ. ευρώ που εκτιμά ότι βρίσκονται από Ευρωπαίους καταθέτες στους μικρούς και μεγάλους φορολογικούς παραδείσους. Από αυτόν τον πακτωλό χρημάτων, η Επιτροπή εκτιμά ότι θα μπορούσε να αντλήσει περί τα 250 δισεκατ. ευρώ έσοδα –ποσό που αντιστοιχεί σε έναν ετήσιο κοινοτικό προϋπολογισμό. Την δε σχετική έρευνα που γίνεται πάνω στο θέμα αυτό έχει αναλάβει ο οικονομολόγος Τζαίημς Χένρυ, πρώην επικεφαλής της ομάδας των οικονομολόγων της εταιρείας συμβούλων και μελετών McKinsey.

Ο Τζαίημς Χένρυ πιστεύει ότι οι φορολογικοί παράδεισοι, πέρα από τις υπεραπλουστεύσεις και την δημοσιοποίησή τους, παίζουν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία και εκείνο που προέχει στην περίπτωσή τους είναι ο εντοπισμός/υπολογισμός του βρώμικου χρήματος που κρύβεται στα χρηματοκιβώτιά τους. Αυτό, υποστηρίζει, μπορεί να γίνει μόνον με την βοήθεια των ευρωπαϊκών τραπεζών που είναι εγκατεστημένες στα υπεράκτια κέντρα και από τις οποίες περνά το 50% του παγκόσμιου εμπορίου.

Ας δούμε, όμως, ποιοι είναι οι αποκαλούμενοι φορολογικοί παράδεισοι και πώς κατανέμονται γεωγραφικά στον κόσμο. Όπως αναφέρει ο Βρεταννός συγγραφέας και συνεργάτης του Βασιλικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων του Λονδίνου Νίκολας Σάξον στο βιβλίο του «Τα Νησιά των Θησαυρών» (εκδ. Παπαδόπουλος), στον κόσμο υπάρχουν εξήντα περίπου υπεράκτια κέντρα τα οποία είναι χωρισμένα σε τέσσερις ομάδες. Πρώτα έχουμε τους ευρωπαϊκούς παραδείσους. Δεύτερη ακολουθεί μία βρεταννική ζώνη με κέντρο το Σίτυ του Λονδίνου, η οποία εκτείνεται σε όλη την υφήλιο και βασίζεται γενικά στην πρώην αυτοκρατορία της Βρεταννίας. Τρίτη είναι μία ζώνη επιρροής με επίκεντρο τις ΗΠΑ. Υπάρχει και μια τέταρτη κατηγορία όπου περιλαμβάνεται μικρός αριθμός από αταξινόμητες ιδιόρρυθμες περιπτώσεις, όπως η Σομαλία και η Ουρουγουάη, οι οποίες δεν έχουν σημειώσει ιδιαίτερη επιτυχία.

Οι ευρωπαϊκοί φορολογικοί παράδεισοι –οι οποίοι απασχολούν κατά κύριο λόγο τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ορισμένες κυβερνήσεις χωρών μελών– φέτος συμπληρώνουν εκατό χρόνια ζωής. Συγκεκριμένα, άρχισαν να λειτουργούν κανονικά κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς οι κυβερνήσεις προχωρούσαν σε μεγάλες αυξήσεις φόρων για να καλύψουν το κόστος του πολέμου. Η περιβόητη νομοθεσία περί απορρήτου της Ελβετίας, η οποία μετέτρεψε για πρώτη φορά την παραβίαση του τραπεζικού απορρήτου σε κακούργημα, τέθηκε σε ισχύ το 1934 –αν και οι τραπεζίτες της Γενεύης παρείχαν καταφύγιο στο κρυφό χρήμα των ευρωπαϊκών ελίτ τουλάχιστον από τον 18ο αιώνα.

Το Λουξεμβούργο, που ειδικεύεται από το 1929 σε συγκεκριμένες νομικές μορφές παράκτιων εταιρειών, είναι επίσης σημαντικός φορολογικός παράδεισος –πρόσφατα, όμως, ευθυγραμμιζόμενο με την γενικότερη ευρωπαϊκή στρατηγική, ανήγγειλε την κατάργηση του τραπεζικού απορρήτου. Για αρκετούς παρατηρητές, η πρωτοβουλία αυτή του Μεγάλου Δουκάτου είναι ενδεικτική της θελήσεώς του να μην συγκρουσθεί με τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Λίγο βορειότερα, η Ολλανδία είναι ένας ακόμη σημαντικός φορολογικός παράδεισος της Ευρώπης. Το 2008, σχεδόν 18 τρισεκατ. δολλάρια πέρασαν από ολλανδικά υπεράκτια νομικά πρόσωπα –ποσό εικοσαπλάσιο του ολλανδικού ΑΕΠ. Η Αυστρία και το Βέλγιο είναι επίσης σημαντικοί ευρωπαϊκοί παράδεισοι τραπεζικού απορρήτου, αν και το Βέλγιο χαλάρωσε την νομοθεσία του το 2009. Ενεργό ρόλο παίζουν κάνα δυο μικροσκοπικά κράτη-παράδεισοι της Ευρώπης, με πιο αξιοσημείωτα το Λιχτενστάϊν και το Μονακό, ενώ έκτακτες εμφανίσεις κάνουν κάποια παράξενα μέρη όπως η Ανδόρα και η πορτογαλική νήσος Μαδέρα, που πρόσφατα βρέθηκε ανακατεμένη σε σκάνδαλο δωροδοκίας στην Νιγηρία όπου εμπλέκονταν μεγάλες αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες. Ας σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με το Λουξεμβούργο και το Βέλγιο, η Αυστρία αρνήθηκε την άρση του τραπεζικού απορρήτου –γεγονός που σύντομα, κατά την γνώμη μας, θα δημιουργήσει θέμα εισόδου της χώρας αυτής στην ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση.

Στις χώρες που προαναφέραμε εκτιμάται ότι έχουν «παρκαριστεί» περί τα 2,1 τρισεκατ. ευρώ, τα οποία παρουσιάζουν και υψηλή κινητικότητα.
Η δεύτερη ομάδα υπεράκτιων κέντρων, στα οποία επικρατεί απόλυτη εχεμύθεια, είναι και η σημαντικότερη. Όπως τονίζει ο Ν.Σάξον, πρόκειται για μία σειρά από φορολογικούς παραδείσους διατεταγμένους τόσο σε στρώματα όσο και σε ακτινωτή μορφή, με κέντρο το Σίτι του Λονδίνου. Όπως θα δούμε, δεν είναι συμπτωματικό ότι το Λονδίνο –κάποτε πρωτεύουσα της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας που γνώρισε ποτέ ο κόσμος– είναι το κέντρο του πιο σημαντικού τμήματος του παγκόσμιου υπεράκτιου συστήματος.

Το υπεράκτιο δίκτυο του Σίτι περιλαμβάνει τρία στρώματα. Δύο εσωτερικοί δακτύλιοι –τα Εξαρτημένα Εδάφη του Βρεταννικού Στέμματος: Τζέρσεϊ, Γκέρνσεϊ και Νήσος του Μαν, και τα Υπερπόντια Εδάφη της Βρεταννίας, όπως τα Νησιά Καϊμάν– ελέγχονται ουσιαστικά από την Βρεταννία και συνδυάζουν φουτουριστικά υπεράκτια μέσα χρηματοδότησης με μεσαιωνική πολιτική. Ο εξωτερικός δακτύλιος αποτελεί μία διάταξη από πιο διαφορετικούς μεταξύ τους παραδείσους, όπως το Χονγκ-Κονγκ, που βρίσκονται έξω από τον άμεσο έλεγχο της Βρεταννίας, αλλά παρόλα αυτά είχαν και έχουν ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς με την χώρα και το Σίτι. Σύμφωνα με έγκυρη ανάλυση, σε αυτόν τον βρεταννικό σχηματισμό αναλογεί συνολικά πάνω από το ένα τρίτο του διεθνούς τραπεζικού ενεργητικού. Αν σε αυτά προσθέσουμε και το Σίτι, το εν λόγω μέγεθος ξεπερνά το ένα δεύτερο.

Μιλάμε, δηλαδή, για ποσά που εκτιμώνται σε περισσότερα από 15 τρισεκατ. ευρώ και τα οποία είναι όντως απορίας άξιον πώς θα μπορέσουν να φορολογηθούν. Και αυτό το υπογραμμίζουμε ιδιαίτερα διότι το σημαντικό αυτό δίκτυο υπεράκτιων κέντρων και των σχετικών δορυφόρων του επιτελεί διάφορα καθήκοντα.

Πρώτον, προσφέρει στο Σίτι πραγματικά παγκόσμια εμβέλεια. Οι βρεταννικοί παράδεισοι που είναι διάσπαρτοι σε όλες τις ζώνες ώρας του κόσμου προσελκύουν και παγιδεύουν τα διεθνή κεφάλαια που κινούνται προς και από κοντινές επικράτειες, όπως ακριβώς ο ιστός της αράχνης παγιδεύει τα περαστικά έντομα. Στην συνέχεια, μεγάλο μέρος του χρήματος που προσελκύουν αυτά τα μέρη, καθώς και των δραστηριοτήτων που αφορούν την διαχείριση αυτού του χρήματος, διοχετεύεται στο Λονδίνο. Δεύτερον, ο βρεταννικός ιστός της αράχνης επιτρέπει στο Σίτι να εμπλέκεται σε δραστηριότητες οι οποίες ενδεχομένως απαγορεύονται στην Βρεταννία, καθώς η απόσταση είναι αρκετά μεγάλη ώστε να μπορούν τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά κεφάλια του Λονδίνου να διαψεύδουν πειστικά ότι παρανόμησαν. Το παλιό γνωμικό του Σίτι «ή στο Τζέρσεϊ ή στην φυλακή» σημαίνει πως, αν θέλει κανείς να κάνει βρωμοδουλειές αλλά δεν θέλει να τον τσακώσουν, απλώς περνάει στον ιστό της αράχνης και τις κάνει εκεί. Συνήθως οι εξωτερικοί δακτύλιοι αυτού του ιστού είναι πολύ πιο βρώμικοι από τους εσωτερικούς. Ο Τζων Κρίστενσεν, πρώην στέλεχος του χρηματοπιστωτικού τομέα του Τζέρσεϊ, θυμάται ότι το Υπερπόντιο Έδαφος του Γιβραλτάρ αποτελούσε αγαπημένη επιλογή του Τζέρσεϊ. «Εμείς στο Τζέρσεϊ θεωρούσαμε το Γιβραλτάρ εντελώς δεύτερης διαλογής από πλευράς αξιοπιστίας», λέει. Για να προσθέσει ότι «εκεί πήγαιναν οι περισσότερες βρώμικες δουλειές».

Ο τρίτος πυλώνας του υπεράκτιου κόσμου βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μέχρι πριν την κρίση του 2008, το υπεράκτιο σύστημα στις ΗΠΑ λειτουργούσε και αυτό σε τρία επίπεδα.

Σε ομοσπονδιακό επίπεδο, οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν το δέλεαρ των φοροαπαλλαγών, των διατάξεων περί απορρήτου και κάποιων νόμων που έχουν στόχο να προσελκύσουν τα χρήματα των ξένων, όπως ακριβώς γίνεται στα υπεράκτια κέντρα. Λόγου χάρη, οι αμερικανικές τράπεζες μπορούν να αποδεχθούν νομίμως τα προϊόντα μιας σειράς εγκλημάτων, όπως η διαχείριση κλοπιμαίων –υπό την προϋπόθεση ότι τα εγκλήματα διαπράττονται στο εξωτερικό. Με τις τράπεζες γίνονται ειδικοί διακανονισμοί προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν θα αποκαλύψουν την ταυτότητα των αλλοδαπών που «παρκάρουν» τα λεφτά τους στις ΗΠΑ.

Το δεύτερο επίπεδο υπεράκτιας δραστηριότητας περιλαμβάνει επιμέρους πολιτείες των ΗΠΑ, όπου γίνονται διάφορες δελεαστικές προσφορές υπεράκτιου τύπου. Στην Φλόριντα, για παράδειγμα, εκτελούν τις τραπεζικές τους συναλλαγές οι ελίτ της Λατινικής Αμερικής. Γενικά, οι ΗΠΑ δεν μοιράζονται τραπεζικές πληροφορίες με αυτές τις χώρες, άρα το μεγάλο μέρος των εν λόγω συναλλαγών αφορά φοροδιαφυγή ή άλλες εγκληματικές δραστηριότητες, υπό την προστασία του αμερικανικού απορρήτου. Οι τράπεζες της Φλόριντας έχουν επίσης μακρά παράδοση παροχής ασύλου σε χρήματα της Μαφίας και των εμπόρων ναρκωτικών, συχνά στο πλαίσιο περίπλοκων συνεταιρισμών με τους γειτονικούς βρεταννικούς φορολογικούς παραδείσους της Καραϊβικής.

Μικρότερες πολιτείες, όπως το Γουαϊόμινγκ, το Ντέλαγουερ και η Νεβάδα, προσφέρουν πολύ φθηνές και πολύ ισχυρές μορφές εταιρικού απορρήτου που δεν υπάγονται σε σχεδόν καμμία ρύθμιση και έχουν προσελκύσει μεγάλες ποσότητες παράνομου χρήματος –ακόμα και κονδύλια χρηματοδότησης της τρομοκρατίας– από όλη την υφήλιο. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο κομμάτι από τους λογαριασμούς που βρίσκονται στις υπεράκτιου χαρακτήρα αμερικανικές τράπεζες ελέγχεται σήμερα τόσον από το FBI όσο και την CIA, όπως συμβαίνει και με τον Παναμά, υπεράκτιο ναυτιλιακό κέντρο.

Είναι λοιπόν σαφές ότι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί για τα υπεράκτια κέντρα υπάρχουν. Συνεπώς, το ερώτημα είναι σε ποιον βαθμό θα δραστηριοποιηθούν, χωρίς η δραστηριοποίηση αυτή να δημιουργήσει προβλήματα κεφαλαιακών ροών στην παγκόσμια οικονομία.