Ο σπουδαίος Πέτρος Θέμελης και το θαύμα της Αρχαίας Μεσσήνης

του Γιάννη Ρούντου*

Η οργάνωση της φετινής, Γενικής Συνέλευσης του Σωματείου «Διάζωμα», κατά το τριήμερο 30 Σεπτεμβρίου - 2 Οκτωβρίου, στην Καλαμάτα σε συνδυασμό με εκδήλωση και ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο της Μεσσήνης, επεφύλασσε στα μέλη που συμμετείχαν μια ανεπανάληπτη εμπειρία. Τί συνέβη σε αυτή την ετήσια συνάντηση ανάδειξης των μνημείων του Πολιτισμού και των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης στο κέντρο της σύγχρονης ζωής:

Κατά τις εργασίες, ξεδιπλώθηκε η πολύπτυχη βεντάλια των έργων της διεθνώς αναγνωρισμένης Κίνησης Πολιτών «Διάζωμα», που αποτελούν ήδη εθνικό κεφάλαιο αειφορίας, καθώς και η συντονιστική διαχείριση του ιδιαίτερα σημαντικού Προγράμματος Ανασυγκρότησης της Βόρειας Εύβοιας, που βρίσκεται στη φάση ολοκλήρωσης της παράδοσης των Μελετών για τους 13 θεματικούς πυλώνες, με το νέο Δάσος στο επίκεντρο. Στο σκέλος της εμπειρίας, εξάλλου, οι σύνεδροι είχαν το προνόμιο να ζήσουν μέσα από την επιτόπου παρουσίαση του επικεφαλής της ανασύνθεσης της Αρχαίας Μεσσήνης κορυφαίου αρχαιολόγου καθηγητή Πέτρου Θέμελη, το σημερινό θαύμα αυτής της πόλης - μοντέλου κατά την αρχαιότητα.

«Τα μνημεία δεν στερεώνονται - αναστηλώνονται - αναδεικνύονται για να μείνουν κενά κελύφη, περιχαρακωμένα και απρόσιτα στους πολίτες, αλλά για να είναι ανοιχτά, να κοινωνικοποιηθούν στο παρόν. Πρέπει να βιώσουν μαζί μας μια δεύτερη, ει δυνατόν αιώνια ζωή». Αυτή την ιδέα πρεσβεύει ο Πέτρος Θέμελης, ξεπερνώντας πλήθος δυσκολιών με ταπεινούς και αφοσιωμένους ντόπιους συνεργάτες στην ομάδα του. Μάλιστα, έχοντας εξασφαλίσει συνέργειες για χρηματοδότηση τεχνολογικής υποστήριξης από χορηγούς, αλλά και χαμηλού κόστους επιστημονικούς συνεργάτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό για τις απαιτούμενες μελέτες που οδηγούν στις αναστηλώσεις.

Παρακάμπτοντας με προσωπικές πρωτοβουλίες του και με ευρηματικότητα τον δυσκίνητο κρατικό μηχανισμό, ο σπουδαίος Πέτρος Θέμελης πέτρα πέτρα ανα-θεμελιώνει το άστυ της Αρχαίας Μεσσήνης. Δεν ήταν ποτέ, άλλωστε, για τον ίδιο το «εύρημα» της ανασκαφής αυτοσκοπός. Η ικανοποίησή του βρίσκεται στην αναστήλωση. Γι’ αυτόν τον λόγο, η σημερινή εικόνα ανασύνθεσης της πόλης προκαλεί δέος στον επισκέπτη. Κάθε αρχαίο δομικό στοιχείο που ξεθάβεται, βρίσκει τη θέση του, υπογραμμίζοντας και διακοινωνώντας έτσι το 35χρονο «πνευματικό και βιωματικό ταξίδι» του καθηγητή στην Αρχαία Μεσσήνη.

Όπως επισημαίνει ο Θέμελης, η γνωριμία με το έργο που έχει συντελεστεί και συνεχίζεται στην αγορασμένη από την εταιρεία που ο ίδιος ίδρυσε, έκταση 400 στρεμμάτων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, φέρνει στην επιφάνεια «το μήνυμα που εκπέμπει το δημιούργημα κάθε μορφής». Μήνυμα με στοιχεία ιστορικά, γεωγραφικά, παλαιότητας και προέλευσης, δημιουργών και ευεργετών, προβολής του συνολικού έργου κ.ά.

Το θαύμα αυτό της ανασύνθεσης, συμπληρώνεται καθημερινά με αδιάκοπες εργασίες. Είναι εντυπωσιακή η αλλαγή της εικόνας, όπως διαπίστωσα, από την προ 5ετίας επίσκεψή μου στον ίδιο χώρο έως σήμερα. Παντού: στο Θέατρο, όπου στο κοίλον του αναπτύχθηκαν νέες σειρές καθισμάτων και συμπληρώθηκε το προσκήνιο, στη Βόρεια Στοά, στην Αγορά, στο Πρυτανείο, στο θησαυροφυλάκιο της πόλης, στο Εκκλησιαστήριο-Ωδείο και το ιερό του Ασκληπιού, στο Στάδιο, στην Παλαίστρα, στις εντυπωσιακές οχυρώσεις μήκους 9,5 χιλιομέτρων και τις πύλες, ακόμη και σε έργα προστατευτικών υποδομών.

Σήμερα, παρά τις τραυματικές απώλειες κατά την αρχαιότητα ακόμη λόγω φυσικών καταστροφών και βέβαια από τον μεγάλο σεισμό που προκάλεσε την εγκατάλειψή της, αλλά και μετέπειτα από συλητές και μεταλλοκυνηγούς, η Μεσσήνη ξαναπροβάλλει με τα βασικά γνωρίσματα της ταυτότητάς της. Με χαρακτηριστικά αναγνώσιμα της εποχής της ακμής της, στον χώρο - φυσικό οχυρό της Ιθώμης, όπου την ίδρυσε ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας το 369 π.Χ. με την απελευθέρωση της Μεσσηνίας από τους Λακεδαιμόνιους. Μια πόλη, βασισμένη στις αρχές του ιπποδάμειου πολεοδομικού συστήματος (Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, πολεοδόμος και γεωμέτρης) και της οχυρωματικής τεχνικής, όπως γινόταν σε όλες σχεδόν τις πόλεις του 5ου αιώνα π.Χ.

Και για να επιστρέψω στον Πέτρο Θέμελη, «τον αρχαιολόγο ποιητή, σκαπανέα και διαμορφωτή, ανασκαφέα και αναστηλωτή» - ιδιότητες που του αποδίδει εύστοχα ο εμπνευσμένος ιδρυτής και πρόεδρος του Σωματείου «Διάζωμα» Σταύρος Μπένος: ο καθηγητής φιλοδοξεί να συνεχίσει τη συμπλήρωση αυτής της αξιοθαύμαστης εικόνας και ταυτόχρονα, να αναπτύξει το Μουσείο που πλέον είναι μικρό για τη φιλοξενία όλου του πλούτου των εκθεμάτων.

Να προσθέσω πως, με αφορμή τη Γενική Συνέλευση του Σωματείου, εκδόθηκε ένα εξαιρετικού περιεχομένου βιβλίο για τον Πέτρο Θέμελη και το έργο του στη Μεσσήνη, υπό τον τίτλο «Αενάως - Αρχαία Μεσσήνη», με θησαυρό πληροφοριών και φωτογραφιών. Επίσης, υψηλού συγκινησιακού φορτίου ήταν η βραδιά η αφιερωμένη στον καθηγητή, στο ατμοσφαιρικό Θέατρο. Δράστες της μουσικής και του λόγου ο Γιώργος Κουρουπός και η Ιουλίτα Ηλιοπούλου για μια φανταστική, λυρική περιήγηση στη Στοά των Αγαλμάτων - μια καντάτα για την Αρχαία Μεσσήνη, με ερμηνευτές την Αρτέμιδα Μπόγρη, τον Τάσο Αποστόλου και με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου στην αφήγηση. Εντυπωσιακή και η σύνθεση «4 Elements for Ancient Messene” αρ.114 των Στάθη Γυφτάκη, Λίλλυς Τριαντάρη, με σολίστ την Κατερίνα Παλαιολόγου.

Η εκδήλωση αυτή πραγματοποιήθηκε προς επίρρωσιν της πεποίθησης του Πέτρου Θέμελη πως «η Αρχαία Μεσσήνη θα πρέπει να λειτουργεί σήμερα αγκαλιάζοντας σύγχρονες καλλιτεχνικές δημιουργίες (…) τα μνημεία να πλαισιώνονται συχνά από δρώμενα και τέχνεργα υψηλής αισθητικής, αναλαμβάνοντας παιδευτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο».

*μέλος του Σωματείου «Διάζωμα» - Σύμβουλος Σχέσεων, Επικοινωνίας και Βιώσιμης Ανάπτυξης, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Πολιτισμό