του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Η κρίση είναι εδώ και θα μείνει για αρκετό καιρό. Παράλληλα, πέρα από τα οικονομικά προβλήματα που δημιουργεί στις επιχειρήσεις, κλονίζει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και, βεβαίως, διαβρώνει το ηθικό των εργαζομένων σε μία επιχείρηση, οιουδήποτε μεγέθους και αν είναι αυτή.
Συνεπώς, το ζωτικό ερώτημα που πρέπει να θέσει ένας ηγετικός μάνατζερ είναι αυτό του αν η επιχείρηση «περπατάει» ή μήπως παραπαίει. Ένα πρόσφορο μέσο για να απαντήσετε στην ερώτηση αυτή είναι να ρωτήσετε ο ίδιος τον εαυτό σας ποια είναι η πιο χαρακτηριστική αντίδραση των υπαλλήλων σας, σε όλα τα επίπεδα, όταν κάτι δεν πάει καλά. Πώς συμπεριφέρονται και πώς σκέπτονται; Αδιαφορούν; Προβαίνουν σε κάποιες ενέργειες; Λένε κάτι σε κάποιον; Προβληματίζονται; Μπορούν να ενεργήσουν θετικά;
Το τελευταίο αυτό ερώτημα είναι πολύ σημαντικό. Διότι, πριν ένας υπάλληλος ενεργήσει θετικά –και, ως εκ τούτου, αποδοτικά– για την εταιρεία σας, πρέπει να υπάρχουν τέσσερις βασικές συνθήκες. Ο υπάλληλος πρέπει: α) να είναι ικανός να ενεργεί –και αυτό προϋποθέτει ότι έχετε επιλέξει υπαλλήλους με τα κατάλληλα προσόντα· β) να γνωρίζει τί ενέργεια απαιτείται –και αυτό σημαίνει ότι έχετε καθαρά διαγράψει τα καθήκοντά του· γ) να αισθάνεται αρκετά ασφαλής όταν προβαίνει σε μία συγκεκριμένη ενέργεια –και αυτό προϋποθέτει ότι ξέρετε πώς να αναθέτετε μία εργασία στους άλλους και δ) να θέλει να ενεργήσει.
Αυτό το τελευταίο είναι όλο το μυστικό της «ζωτικής σπίθας». Πρέπει εσείς να δημιουργείτε, κάθε τόσο, ένα έναυσμα που μεταβάλλει ένα άθροισμα ατόμων σε κοπάδι τίγρεων, που όχι μόνον τραγανίζουν τα προβλήματα όταν τα συναντούν, αλλά βρυχώνται για περισσότερα! Οι υπάλληλοι πρέπει να θεωρούν την εργασία σας δική τους. Με άλλα λόγια, πρέπει να δημιουργήσετε μεταξύ των υπαλλήλων σας το συναίσθημα ότι είναι προσωπικά αναμειγμένοι στην επιχείρηση. Δεν θέλετε να εργάζεται μόνον ο νους τους για εσάς. Θέλετε να σάς υπηρετούν και τα συναισθήματά τους.
Πώς, όμως, μπορείτε να αποκτήσετε αυτό το συναισθηματικό απόθεμα; Χέρια μπορείτε να προσλάβετε, καρδιές όχι. Αυτές πρέπει να κερδηθούν.
Γι αυτό, πρέπει κατ’ αρχήν να προβείτε σε ανάλυση του στόχου σας. Απέναντί σας έχετε ανθρώπους με πλήθος συναισθημάτων: το συναίσθημα επιβιώσεως, το συναίσθημα ασφαλείας, την ανάγκη της αισθηματικής εξαρτήσεως. Αλλά, επίσης, και το συναίσθημα ότι είναι αναγκαίοι, ότι είναι συμπαθείς, ότι κάτι έχουν καταφέρει, ότι υπερέχουν, ότι είναι σπουδαίοι, ότι τους θαυμάζουν, ότι ο κόπος τους ανταμείβεται. Όλα αυτά πρέπει να τα δημιουργήσετε και, κυρίως, να εμφυσήσετε στον υπάλληλο υπερηφάνεια για την εργασία του, ώστε να αποτρέψετε το ενδεχόμενο της ανίας και να το διοχετεύσετε σε μία καρποφόρα και ενδιαφέρουσα δραστηριότητα.
«Ηθικό», είναι η επιθυμία μίας επιχείρησης να επιβιώσει. Όλα όσα προαναφέραμε είναι ανάγκες. Πρέπει να βρείτε τα μέσα για να τις καλύψετε. Και ο βαθμός μέχρι τον οποίο θα το επιτύχετε, είναι το μέτρο του ηθικού της επιχείρησής σας, δηλαδή η καθολική της έφεση να ζήσει, να εργασθεί, να προσαρμοσθεί και να θριαμβεύσει.
Έστω ότι όλα αυτά τα στοιχεία είναι αστάθμητα. Δεν μπορείτε να τα εντάξετε στον ισολογισμό. Και όμως, εκεί ακριβώς είναι που καθρεφτίζονται. Το ακμαίο ηθικό είναι που αποτρέπει τους ανθρώπους από το να εγκαταλείψουν έναν αγώνα. Μετατρέπει την μοιρολατρική στάση: «ποιος φταίει;» σε μία άλλη αντιμετώπιση του θέματος: «πώς μπορώ να βοηθήσω;». Μεταμορφώνει την πλεονεξία σε γενναιοφροσύνη και τον φθόνο σε ευγενή άμιλλα. Μετατρέπει κάθε τι που φαίνεται ζοφερό σε ελπιδοφόρα προοπτική. Το ηθικό είναι ανεξάρτητο από αμοιβές, ευκολίες, συνθήκες εργασίας και όλα τα άλλα θέματα για τα οποία συνήθως γκρινιάζουν οι υπάλληλοι. Κατά κανόνα, σάς κοστίζει ελάχιστα σε χρήμα. Αυτό που απαιτεί είναι λίγο περισσότερο προσωπική προσπάθεια –και τούτο διότι εξαρτάται κυρίως από εσάς.
Στο πλαίσιο αυτού του κλίματος, είναι απαραίτητο και καθοριστικό να αποφευχθούν ορισμένα σφάλματα που μπορούν να προκαλέσουν στην επιχείρηση ή στον οργανισμό σοβαρά προβλήματα. Διότι, κακά τα ψέματα. Η συσσωρευμένη εμπειρία δείχνει ότι υπάρχουν μερικοί τρόποι που σίγουρα οδηγούν στην αποτυχία και άρα υπονομεύουν την προσπάθειά σας να βελτιώσει το ηθικό των ανθρώπων της εταιρείας σας. Ας αναφέρουμε τρεις από αυτούς:
Η αδιαφορία, είναι ο πρώτος. Μπορείτε να διευθύνετε ανθρώπους είτε γιατί τους αγαπάτε, όπως στην περίπτωση του Τσώρτσιλ, είτε γιατί τους μισείτε, όπως στην περίπτωση του Χίτλερ. Αλλά δεν μπορείτε να ηγηθείτε αν αδιαφορείτε γι αυτούς. Αμέσως το καταλαβαίνουν και τότε κάποιος άλλος, που είναι λιγότερο αδιάφορος από εσάς και πιο οξυδερκής πολιτικά, αναλαμβάνει τα ηνία. Να προσέχετε να μην απορροφάσθε τόσο από τα προβλήματα, ώστε να αρχίσετε να τα προτιμάτε από τους ανθρώπους. Αν δεν υπήρχαν άνθρωποι, δεν θα υπήρχαν προβλήματα.
Ο δεύτερος τρόπος αποτυχίας είναι να νοιάζεστε πολύ. Μία διοίκηση η οποία προσπαθεί να αφομοιωθεί με τους υπαλλήλους, είναι καταστρεπτική για το ηθικό τους. Όσοι επιζητούν την δημοτικότητα, σπάνια την αποκτούν.
Ο τρίτος τρόπος αποτυχίας είναι η ανειλικρίνεια.
Από την άλλη μεριά, ποια είναι τα «μυστικά» για την εδραίωση ακμαίου ηθικού μέσα στην επιχείρηση; Ευθύς εξ’ αρχής επισημαίνουμε ότι είναι επτά. Και η εφαρμογή τους είναι μία απλή συνταγή επιτυχίας.
Ας υποθέσουμε ότι έχετε μία σωστή επιχείρηση, που λειτουργεί την πρέπουσα στιγμή, με τα κατάλληλα προϊόντα, με σωστή οργάνωση και με τους κατάλληλους ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις. Αν τυχόν υπολείπεσθε από το τέλειο, σε μερικές απόψεις, αυτό ακριβώς επαυξάνει την ενδεχόμενη αξία μιας προσπάθειας ενισχύσεως ηθικού. Το ηθικό μίας επιχείρησης –όπως και οτιδήποτε άλλο στον επιχειρηματικό τομέα– βασίζεται κατ’ αρχήν σε καλή διοίκηση. Άρα, πρέπει να είστε: 1) στοργικός, 2) θαυμαστός, 3) φιλόδοξος, 4)ενεργητικός, 5) διαθέσιμος, 6) σαφής, 7) γεμάτος κατανόηση. Ας αναλύσουμε τα σημεία αυτά.
1.Πρέπει να τους αγαπήσετε πριν αρχίσουν να σάς αγαπούν. Όση περισσότερη στοργή προκαλείτε, τόσο λιγότερο χρειάζεται να καταφεύγετε στην δημιουργία δέους. Από τα δύο, συχνά το δεύτερο είναι ισχυρότερη παρότρυνση για μία άμεση εργασία, αλλά είναι λιγότερο εποικοδομητικό και λιγότερο ασφαλές. Λίγοι μπορούν να ανεχθούν έναν βαθμό δέους, πέρα από ένα σημείο. Ύστερα από αυτό, ή επιδίδονται σε μία άσκοπη δραστηριότητα και πηγαινοέρχονται σαν σκουλήκια, ή παραλύουν και δεν κάνουν τίποτα, σαν τον λαγό απέναντι από τον κυνηγό. Οι υφιστάμενοί σας θέλουν να τους συμπαθείτε. Όσο περισσότερο τους περιβάλλετε με την ειλικρινή αγάπη σας και όσο περισσότερο φροντίζετε να το δείχνετε, τόσο αισθάνονται ελεύθεροι να την ανταποδώσουν και να ενεργήσουν αυθόρμητα, ώστε να σάς ευχαριστήσουν. Από εσάς εξαρτάται να τους προϋπαντήσετε σε αυτή την προσπάθεια. Μόνον οι ανάξιοι κόλακες θα σάς επιδείξουν κάποια συμπάθεια χωρίς μία πρώτη ενθάρρυνση εκ μέρους σας.
2.Εμπνεύστε σεβασμό. Φροντίστε να αποτελέσετε εσείς ένα υπόδειγμα για τους άλλους. Όσο είναι ευκολότερο να σάς θαυμάζουν, τόσο περισσότερο υψώνεται το ηθικό της επιχείρησης. Θα εκπλαγείτε με το πόση βοήθεια μπορείτε να αποκτήσετε από το προσωπικό σας. Μερικοί, μάλιστα, θα κατορθώσουν να σάς θαυμάζουν ακόμη και όταν εσείς το θεωρείτε αδύνατον.
Το προσωπικό σας αισθάνεται την ανάγκη να σάς θαυμάζει. Είστε ο ηγέτης τους. Είστε υπεύθυνος για την ασφαλή τους απασχόληση και συχνά για πολλά περισσότερα. Συχνά, μετά από κάθε προαγωγή, ακολουθεί μία τεκνοποίηση· το μέγεθος της οικογένειας ενός υπαλλήλου εξαρτάται από τις προϋποθέσεις που έχει να προαχθεί ή όχι, τις οποίες εσείς παρέχετε ή ελέγχετε. Όπως και να έχουν τα πράγματα, είστε το ίνδαλμα του προσωπικού σας: ισχυρός, προστατευτικός, επιτιμητικός, ανταποδοτικός και μνήμων. Όλοι περιμένουν από εσάς να είστε συνεπής και να επιδεικνύετε σθένος, θάρρος, τιμιότητα, δικαιοσύνη, κρίση, ενεργητικότητα, αποφασιστικότητα και καλοσύνη. Θέλουν τόσο πολύ να έχετε όλες αυτές τις αρετές, ώστε μπορούν να σάς τις αποδώσουν ακόμη και όταν δεν τις έχετε –υπό την προϋπόθεση να μην κάνετε το παν για να διαψεύσετε τις ψευδαισθήσεις τους!
3.Καθορίστε υψηλούς στόχους. Όσο περισσότερα περιμένετε από τους άλλους, τόσο περισσότερα θα αποκτήσετε. Οι άνθρωποι αφοσιώνονται σε έναν ηγέτη, κάποιον που καθορίζει την πορεία του προς μίας αξιόλογη επίτευξη, αν φθάνει στον στόχο και τους παρασύρει προς αυτόν. Το να καθορίζετε υψηλούς στόχους –υπό την προϋπόθεση, φυσικά, να είναι πραγματοποιήσιμοι– συντείνει στην ανύψωση του ηθικού του προσωπικού. Η εκπλήρωση νέων και ευρύτερων φιλοδοξιών δημιουργεί ενθουσιασμό, τον οποίο καλόν είναι να ενθαρρύνετε. Στους ανθρώπους αρέσει να ενθουσιάζονται. Όπως η ανία οδηγεί στην απάθεια, έτσι και ο ενθουσιασμός αποτελεί παρότρυνση για έκτακτες προσπάθειες. Φροντίστε ώστε να υπάρχουν συχνά ευχάριστες εκπλήξεις. Παρακολουθείστε τον δείκτη παραγωγικότητας και, από καιρού εις καιρόν, φροντίστε να διασπάται η ρουτίνα.
4.Εκπέμπετε ενεργητικότητα. Ο δυναμισμός σας είναι εκείνος που οδηγεί την επιχείρηση. Ωστόσο, πρέπει πράγματι να είστε δυναμικός. Ένα αφεντικό που δεν κάνει τίποτε παρά να παροτρύνει τους άλλους, σύντομα θα καταστρέψει την επιχείρησή του. Όσο εσείς δεν εγκαταλείπετε τον αγώνα, δεν θα τον εγκαταλείψουν και τα πιο εύρωστα ανώτατα ηγετικά σας στελέχη.
5.Να είστε προσιτός. Αν δεν είστε ο τύπος του προϊσταμένου που είναι καλύτερο να παραμένει κρυμμένος, φροντίστε να είστε προσιτός και να σάς βλέπουν οι υπάλληλοί σας. Μπορείτε να το πετύχετε αυτό με ελάχιστη καθημερινή απώλεια χρόνου. Ακολουθείστε τις βασιλικές συνήθειες: Πότε-πότε, κάντε μία βόλτα στα διάφορα τμήματα, χωρίς να σάς περιμένουν. Επισκεφθείτε ακόμη και τα πιο απομακρυσμένα μέρη του εργοστασίου. Μιλήστε με τους εργάτες. Επιδείξτε ενδιαφέρον. Τέτοιες δραστηριότητες, έστω και σε μικρό βαθμό, αν γίνονται σωστά, θα αυξήσουν την επιρροή σας προς όλες τις κατευθύνσεις. Το κάθε πρόσωπο με το οποίο περνάτε λίγο τον καιρό σας, θα καταστεί πρέσβης της καλής σας θελήσεως. Η εντύπωση της παντοδυναμίας σας θα μεγαλώσει και η πειθαρχία θα βελτιωθεί.
6.Ενημερώστε το προσωπικό σας ως προς την πρόοδό του και την αποδοτικότητά του. Οι ελλιπείς διαβιβάσεις οδήγησαν στην αποτυχία πολλών πολεμικών εγχειρημάτων, αλλά και πολλών εμπορικών επιχειρήσεων. Οι ευκαιρίες επικοινωνίας με τα στελέχη σας είναι αμέτρητες. Καμία προσπάθεια δεν πάει χαμένη, αν οδηγεί σε μεγαλύτερη κατανόηση ή στην ταχύτερη εναλλαγή πληροφοριών με εσάς και το προσωπικό σας. Φροντίστε να τους φέρεστε σαν να είναι ενήλικοι, έστω και αν κατά βάθος αμφιβάλλετε γι αυτό. Να είστε τίμιος απέναντί τους. Θυμηθείτε την καταπληκτική εντύπωση που έκανε η ειλικρίνεια του Τσώρτσιλ τον καιρό του Πολέμου: «Δεν έχω να σάς προσφέρω τίποτε άλλο από αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα». Το προσωπικό σας δεν περιμένει να τού αποκαλύψετε τα μυστικά της επιχείρησης, αλλά νοιώθει υπερηφάνεια όταν το ενημερώνετε ως προς το τί σκοπεύετε να κάνετε, τί περιμένετε από αυτό, αν πράγματι ανταποκρίνεται όσο πρέπει.
7.Όσο καλύτερα εκφράζετε την ευγνωμοσύνη σας, τόσο περισσότερους λόγους θα έχετε να είστε ευγνώμων. Στον τομέα των παροτρύνσεων, τα δύο καθημερινά σας όπλα είναι ο έπαινος και ο ψόγος. Ένας μικρός έπαινος, υπό την προϋπόθεση ότι είναι αυθόρμητος και ειλικρινής, αξίζει περισσότερο από μία εξίσου αυθόρμητη και εντελώς δικαιολογημένη επιτίμηση. Βεβαίως, οι άνθρωποι θέλουν να κερδίζουν περισσότερα και να προάγονται. Αλλά περισσότερο απ’ όλα, επιθυμούν να τους αγαπούν και να εκτιμούν την δουλειά τους. Ο έπαινος, ιδίως αν γνωρίζουν ότι τον αξίζουν και αν έρχεται εντελώς απρόβλεπτα, καμία φορά είναι καλύτερος από χρηματική αμοιβή. Πρέπει όμως να προσέχετε, να μην επαινείτε αυτόματα ή χωρίς περίσκεψη.
Αν ακολουθήσετε αυτούς τους επτά κανόνες και δεν εγκαταλείψετε την προσπάθεια, θα έλθει μία ημέρα που η εταιρεία σας θα πάψει να είναι άθροισμα ατόμων και θα γίνει μία ζωντανή ενότητα, που θα σπιθίζει από πρωτοβουλία και θα κραδαίνεται από τον δυναμισμό ενός ενθουσιώδους πλήθους. Τότε θα απολαύσετε εκείνη την σπάνια, αλλά τόσο αποδοτική, χαρά του ηγέτη ο οποίος έχει μέσα του δημιουργική δύναμη και μπορεί στις φουρτούνες να είναι ο καπετάνιος που χρειάζεται.
