Ποιος και γιατί δεν θέλει την συμφωνία για τον έλεγχο των πυρηνικών του Ιράν;

του Λάμπρου Ροϊλού*

Καπνός πολέμου ανεβαίνει στον ουρανό από την Ουκρανία. Μαύρα σύννεφα πολέμου μαζεύονται στην Κορεατική χερσόνησο και την Ταϊβάν. Σκοτεινιάζει η Συρία και το Αιγαίο από τις πολεμικές απειλές Ερντογάν.

Το μόνο που μας έλειπε είναι και μια πιθανή σύρραξη Ισραήλ με το Ιράν, (που μοιραία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα ενέπλεκε και τις ΗΠΑ).

Το Ιράν επί Αχμαντινετζάντ είχε απειλήσει να εξαλείψει από τον χάρτη το Ισραήλ. Ενώ διακαής πόθος του τελευταίου είναι η εξαφάνιση με βομβαρδισμό των Ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων και του Ιρανικού πυραυλικού (εν γένει αμυντικού) συστήματος χρησιμοποιώντας και το υπερόπλο κυβερνοχώρου «Nitro Zeus». (Βλέπε σχετικά το άρθρο μου: «Το απόρρητο υπερόπλο κατά του Ιράν («Nitro Zeus»)» 9/5/18).

Η διεθνής συμφωνία JCPOA του 2015.

Κι όμως με την συμφωνία των 6 με το Ιράν, για τον έλεγχο του πυρηνικού του προγράμματος την JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action- Κοινό Σύμφωνο Κατανόησης για Σχέδιο Δράσης) του 2015, αυτή η υπόθεση είχε μπει σε ένα σωστό δρόμο.

Ειδικότερα για την JCPOA: Οι συμβαλλόμενες χώρες με το Ιράν ήσαν οι ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία και Κίνα.

Σε αυτήν προβλεπόταν:

Ο περιορισμός του εμπλουτισμού Ουρανίου σε μόλις 3,67%, καθώς και του αριθμού των συσκευών φυγοκέντρησης για τον εμπλουτισμό. Προβλέπονταν παράλληλα τακτικοί, εξονυχιστικοί έλεγχοι των πυρηνικών εγκαταστάσεων από επιθεωρητές της ΔΕΑΕ (Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας) (IAEA).

Οριζόταν χρονοδιάγραμμα τήρησης του συμφώνου ως εξής:

Η «Ημερομηνία Αποδοχής» (Adoption date)18-10-15. Η «Hμερομηνία Eφαρμογής» (Implementation Day), αφού η ΔΕΑΕ διαπίστωνε την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του Ιράν (16-1-16), με ταυτόχρονη άρση κάποιων σχετικών με το θέμα κυρώσεων της Ε.Ε.. Η «Μεταβατική ημερομηνία» (Transition Date) που θα συνέπιπτε με την συμπλήρωση 8 ετών από την ημερομηνία αποδοχής, όταν παράλληλα η ΔΕΑΕ θα διαπίστωνε ότι όλα τα πυρηνικά κατάλοιπα στο Ιράν αφορούσαν ειρηνικές πυρηνικές δραστηριότητες. Αυτό θα συνεπαγόταν την άρση όλων των σχετικών με τα πυρηνικά κυρώσεων κατά του Ιράν, τους περιορισμούς σε βαλλιστικούς πυραύλους και άλλες παρεμφερείς δραστηριότητες.

Τέλος κατά την «Ημερομηνία Κατάληξης» (Termination Day), με την συμπλήρωση 10 ετών από την ημερομηνία αποδοχής δηλαδή το 2025 οι υπόλοιπες σχετικές κυρώσεις της Ε.Ε. θα ήροντο και το θέμα του ΟΗΕ και της σχετικής του απόφασης 2231 (2015) θα θεωρείτο λήξαν.

Συστάθηκαν και επιτροπές εφαρμογής των πιο πάνω.

Μεσολαβούν τα πιο κάτω γεγονότα που θα μπορούσαν να έχουν δυναμιτήσει και τελείως διαλύσει την συμφωνία αυτή:

Και ενώ οι όροι του συμφώνου τηρούνταν κατά γράμμα, όπως επιβεβαίωναν και οι επιθεωρητές της ΔΕΑΕ, στις 8/5/2018 οι ΗΠΑ με τον Τραμπ πρόεδρο αποσύρθηκαν από το σύμφωνο JCPOA (με τον Νετανιάχου πρόεδρο του Ισραήλ να επικροτεί), ενώ οι άλλες χώρες/μέρη ενέμειναν στην τήρηση της συμφωνίας.

Οι ΗΠΑ στις 8/4/2019 χαρακτηρίζουν τους Φρουρούς της Επανάστασης, που αποτελούν τμήμα του Ιρανικού στρατού, τρομοκρατική οργάνωση.

Αρχές Μαΐου 2019 ο Τραμπ στέλνει αεροναυτική δύναμη με το αεροπλανοφόρο Αβραάμ Λίνκολν στην περιοχή του Περσικού κόλπου.

Αμέσως μετά σημειώνονται ήσσονος σημασίας ζημιές σε τέσσερα δεξαμενόπλοια (2 της Σαουδικής Αραβίας) στον Περσικό Κόλπο για τις οποίες κατηγορείται το Ιράν.

Διαρρέει τότε σαν είδηση από τις ΗΠΑ η πρόθεση ενίσχυσης των Αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή με αποστολή 120.000 στρατιωτών.

Την 3/1/2020 δολοφονείται στη Βαγδάτη με Αμερικανικό drone και διαταγή Τραμπ ο επικεφαλής των Φρουρών της Επανάστασης Ιρανός στρατηγός Κασέμ Σουλεϊμάνι. Αυτό, με επίσημη δικαιολογία, ότι αποτελεί «προληπτικό μέτρο» εν δυνάμει κινδύνου για τις ΗΠΑ και φυσικά του Ισραήλ. Μαζί δολοφονείται και ο Αχ.Αλ-Μουχάντις 2ος στην ιεραρχία συνασπισμού φιλο-Ιρανών πολιτοφυλάκων.

Στις 3/11/2020 κερδίζει τις Αμερικανικές προεδρικές εκλογές ο δημοκρατικός Μπάϊντεν και δηλώνει ότι θα επαναφέρει τις ΗΠΑ στο σύμφωνο JCPOA του 2015. Είναι όμως να αναλάβει τα καθήκοντα του στις 20/1/2021.

Έτσι στις 25/11/2020 ο Τραμπ στέλνει στον Περσικό κόλπο το αεροπλανοφόρο Νίμιτς, και στις 27/11/2020 δολοφονείται ο «πατέρας του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν» Μοσέν Φαριζαντέχ με τρόπο που παραπέμπει στο Ισραήλ και την Μοσάντ..

Να θυμηθούμε εδώ, ότι το ισραηλινό λόμπι στις ΗΠΑ είχε χρηματοδοτήσει στις προηγούμενες εκλογές τον Τραμπ και αυτός για ανταπόδοση αναγνώρισε, την Ιερουσαλήμ σαν πρωτεύουσα του Ισραήλ και προέβη στις πιο πάνω ενέργειες που ασφαλώς θα ήσαν αρεστές στους Ισραηλινούς κυβερνώντες. Το Ισραήλ δεν έχει κρύψει ποτέ την αντίθεσή του για την πιο πάνω συμφωνία με το Ιράν στα πλαίσια ελέγχου του πυρηνικού του προγράμματος. Τη θεωρούσε ανεπαρκή και «στάχτη στα μάτια», ενώ προφανώς προέκρινε πιο ριζικές λύσεις που θα απέβλεπαν στην ολική καταστροφή των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν, έχοντας προσπαθήσει προηγουμένως το 2010 να καταστρέψει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις στην Νατάνζ με δολιοφθορά (κυβερνοεπίθεση με τον κυβερνοϊό Stuxnet).

Παρά τα πιο πάνω γεγονότα, υπήρξε μια εγκράτεια από πλευράς του τότε μετριοπαθούς Ιρανού προέδρου Ροχανί, που ήθελε να αποφύγει την παγίδα που έστησαν αυτά με σκοπό να αποκηρύξει το σύμφωνο JCPOA.

Στις 21/12/2020 λοιπόν, μετά την εκλογή του Μπάϊντεν και την δήλωση πρόθεσης του να επαναφέρει την Αμερική στη συμφωνία, τα λοιπά μέρη του συμφώνου διαπίστωσαν ότι όντως υπήρχε αυτή η δυνατότητα και ο συντονιστής του συμφώνου ξεκίνησε τις σχετικές συζητήσεις μεταξύ όλων των μερών στη Βιέννη στις αρχές Απριλίου 2021.

Στις 11/4/2021 όμως οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν στην Νατάνζ υφίστανται εκτεταμένες ζημιές από ηλεκτρονικό (;) σαμποτάζ/έκρηξη που αποδίδεται στο Ισραήλ. Με προφανή σκοπό να φέρει πίσω το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αλλά και να δυναμιτήσει τις πιο πάνω διαπραγματεύσεις στη Βιέννη. Οι Ιρανοί τότε ανακοινώνουν ότι θα αρχίσουν τον εμπλουτισμό ουρανίου σε ποσοστό 60% από 20% που το είχαν φτάσει (τον Ιανουάριο 2021) κατά παράβαση του αρχικού συμφωνημένου 3,67% βάσει της συμφωνίας JCPOA. Επίσης αύξησαν τις συσκευές φυγοκέντρησης με τις οποίες γίνεται ο εμπλουτισμός.

Στις εκλογές του Ιράν της 18/5/2021 αντικαθίσταται ο μετριοπαθής πρόεδρος Ροχανί από τον νεοεκλεγέντα σκληροπυρηνικό πρόεδρο Εμπραχίμ Ραΐσι.

Τον Ιούνιο 2022 αφαιρούνται από το Ιράν συσκευές επιτήρησης στις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού Ουρανίου και μειώνεται η δυνατότητα πρόσβασης των επιθεωρητών της ΔΕΑΕ σε αυτές.

Σε πόσο διάστημα θα μπορούσε το Ιράν να ετοιμάσει πυρηνικό όπλο:

Να σημειωθεί εδώ ότι κανονικά απαιτείται εμπλουτισμός Ουρανίου σε ποσοστό 90% για παραγωγή πυρηνικού όπλου. Η βόμβα της Χιροσίμα για 16 κιλά σχάσιμου υλικού είχε εμπλουτισμό 80%. Όσο μεγαλύτερος ο εμπλουτισμός τόσο λιγότερα κιλά υλικού χρειάζονται.

Το Ουράνιο στην φύση περιλαμβάνει 2 ισότοπα 99,3% U-238 και 0,7% U-235. Ο τεχνητός εμπλουτισμός αυξάνει την ποσότητα του πιο ενεργού U-235.Ο εμπλουτισμός όμως παράγει υλικό σε αέρια μορφή και απαιτείται η μετατροπή του σε μεταλλική μορφή. Ακολούθως πολλά τεχνικά θέματα πρέπει να επιλυθούν, ώστε να ενσωματωθεί σε μορφή βόμβας με δυνατότητα πυροδότησης. Οι εκτιμήσεις για τον χρόνο που χρειάζονται για το Ιράν να ξεπεράσει όλα αυτά τα στάδια είναι πολύ ρευστές και παρακινδυνευμένες. Κυμαίνονται από εβδομάδες ή και μήνες για το κάθε στάδιο.

Φρονούμε ότι το αντικειμενικά βέβαιο είναι, ότι το σύμφωνο JCPOA θα μπορούσε μέσω της επιτήρησης της ΔΕΑΕ και των περιορισμών που είχε θέσει στο Ιράν να ελέγξει το συγκεκριμένο πρόβλημα του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Μεσολάβησαν από τον Απρίλιο 2021 που ξεκίνησαν, επτά γύροι διαπραγματεύσεων στη Βιέννη μέχρι τον Ιανουάριο 2022 όταν ο 8ος γύρος διεκόπη με τους συμμετέχοντες να γυρίζουν στις χώρες τους για διαβουλεύσεις.

Μεταξύ άλλων, οι δυσκολίες για κατάληξη σε νέα συμφωνία ανάγονταν στην απαίτηση του Ιράν να μη γίνει περαιτέρω έρευνα από την ΔΕΑΕ (IAEA) σε τρία μη δηλωμένα Ιρανικά πυρηνικά εργαστήρια όπου βρέθηκαν ίχνη από ουράνιο.

Επιπροσθέτως οι ΗΠΑ ήθελαν πέραν των ήδη συμφωνημένων στην JCPOA του 2015, (1) να συμφωνηθούν επιπλέον περιορισμοί στο Ιρανικό βαλλιστικό πρόγραμμα, (2) Να περιοριστεί η επιρροή του Ιράν στην περιοχή της Μέσης Ανατολής με τις διάσπαρτες φιλο-Ιρανικές στρατιωτικές δυνάμεις, καθώς και (3) να αντιμετωπισθούν τα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Εν τούτοις στις αρχές Νοεμβρίου 2022 οι Ιρανοί ισχυρίστηκαν ότι είχε βρεθεί συμβιβαστική λύση μεταξύ του πυρηνικού τους εκπροσώπου κ.Eslami και του κ. Grossi της ΔΕΑΕ.

Μάλιστα ο κ.Μπορέλ της Ε.Ε. σαν συντονιστής των διαπραγματεύσεων είχε επεξεργασθεί κείμενο συμφωνίας που δυνητικά μπορούσε να γίνει αποδεκτό από όλες τις πλευρές και από τις ΗΠΑ.

Κίνδυνος σύρραξης στην περιοχή του Περσικού Κόλπου:

Τα πάντα όμως φαίνεται να πάγωσαν: (α) Μετά τον θάνατο της (Κουρδικής καταγωγής) 22χρονης Masha Amini την 16/9/22 μετά από επέμβαση της Ιρανικής «αστυνομίας θρησκευτικής ηθικής» γιατί δεν φορούσε σωστά τη μαντίλα της και τις σοβαρότερες από ποτέ διαδηλώσεις που ακολούθησαν σε όλο το Ιράν (ακόμα και από αυτές των ετών 2009, 2017, 2019). Διαδηλώσεις που συνεχίζονται ακόμα και τώρα, με απολογισμό κατά την Ιρανική οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα τουλάχιστον 500 νεκρούς, και παρά την δήλωση ότι θα καταργηθεί η Αστυνομία Ηθών. (β) Την διαπίστωση τον Νοέμβριο 2022 ότι το Ιράν τροφοδοτούσε τη Ρωσία με 1000 βαλλιστικούς πυραύλους και πάνω από 450 drones για τον βομβαρδισμό ενεργειακών εγκαταστάσεων στην Ουκρανία και αμάχων εκεί.

Μετά από αυτά ο πρόεδρος Μπάϊντεν δήλωσε ότι δεν αποτελεί πια προτεραιότητα των ΗΠΑ η επαναπροσχώρηση της χώρας του στο σύμφωνο JCPOA.

Τέλος, στις τελευταίες εκλογές στο Ισραήλ εκλέγεται ξανά κατά πλειοψηφία πρόεδρος ο υπόδικος σε σκάνδαλο διαφθοράς Μπ. Νετανιάχου και σχηματίζει τον Δεκέμβριο 2022 κυβέρνηση με ακραίους εθνικιστές (και επικεφαλής αυτών τον κ. Σβιρ) που προμηνύουν ό,τι χειρότερο, τόσο όσον αφορά την αναβίωση της συμφωνίας JCPOA (που την είχε πολεμήσει και το 2015 σαν πρόεδρος ο κ.Νετανιάχου) και των δεσμεύσεών της για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, όσο και για την διατήρηση της ειρήνης μεταξύ Ιράν/Ισραήλ/ΗΠΑ.

Σχετικά με την απάντηση στο ερώτημα/τίτλο του άρθρου, τα συμπεράσματα δικά σας…

*συντ. δικηγόρος παρ’Αρείω Πάγω, συγγραφέας, ερευνητής