του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Ο κόσμος μας αλλάζει και μάλιστα με ταχύτητα. Και από μόνη της, η εξέλιξη αυτή δημιουργεί δυσαρέσκειες, ανησυχίες, αβεβαιότητες, αλλά και μεγάλες ανισότητες, όχι μόνον υλικές. Πολύς κόσμος, έτσι, δύσκολα προσαρμόζεται σε νέους κανόνες, όπως και σε κυοφορούμενες από πολλά χρόνια κοινωνικές απαιτήσεις.
Βιώνουμε συνεπώς μια εποχή ανακατατάξεων στην οποίαν σημαντικός καλείται να είναι ο ρόλος της γυναίκας. Ένας ρόλος εξάλλου που όλο και περισσότερο θα διεκδικεί ηγετικές θέσεις.
Πρωτίστως δε, αυτές οι ηγετικές διεκδικήσεις θα εκδηλώνονται στο χώρο της επιχειρηματικότητας που είναι βέβαια και αυτός της παραγωγής πλούτου. Σημαντικό έτσι είναι το βιβλίο της ομότιμης καθηγήτριας Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού Νάνσυ Παπαλεξανδρή, μιας δραστήριας πανεπιστημιακού που πολλά έχει προσφέρει στη βελτίωση του ελληνικού μάνατζμεντ.
Στο βιβλίο της «Γυναικεία Ηγεσία» (Εκδόσεις Ψυχογιός), η Νάνσυ Παπαλεξανδρή, με βάση έρευνες, τονίζει με έμφαση ότι «....οι γυναίκες ηγέτιδες αποτελούν μια σοβαρή πρόκληση για τις σύγχρονες και μελλοντικές συνθήκες των επιχειρήσεων, των οργανισμών αλλά και των κοινωνιών, αφού η συνεισφορά τους είναι σημαντική, παρόλο που αναγνωρίζεται ελάχιστα».
Η διακεκριμένη καθηγήτρια, αξιοποιώντας την παγκόσμια έρευνα και τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται από τις επιχειρήσεις, στο βιβλίο της απαντά σε πολύ κρίσιμα ερωτήματα, όπως:
Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της γυναικείας ηγεσίας και σε τι διαφέρουν από τα αντίστοιχα των ανδρών; Ποια είναι τα οφέλη τους για τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς;
Ποια εμπόδια και ποιους περιορισμούς αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην άσκηση ηγεσίας και την καριέρα τους και πώς μπορούν να τα διαχειρίζονται αποτελεσματικά;
Ποιες πρακτικές χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί που στοχεύουν στην ανάπτυξη της γυναικείας ηγεσίας;
Αναφορικά δε με την ανεπαρκή εκπροσώπηση των γυναικών σε ανώτερες διοικητικές θέσεις, η Νάνσυ Παπαλεξανδρή, γράφει ότι η κατάσταση αυτή συχνά αποδίδεται στο αποκαλούμενο φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» (glass ceiling), δηλαδή στο αόρατο αλλά εξαιρετικά ανθεκτικό φράγμα που εμποδίζει την επαγγελματική εξέλιξη των γυναικών.
Η «γυάλινη οροφή» περιλαμβάνει μεταξύ άλλων όλες τις παγιωμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις που κυριαρχούν στον χώρο εργασίας, σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες είναι λιγότερο ικανές να αναλάβουν θέσεις ευθύνης.
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1986, σε μια έκθεση της Wall Street Journal για να περιγράψει το γεγονός του περιορισμένου αριθμού γυναικών σε θέσεις ευθύνης, και έκτοτε καθιερώθηκε, ενώ σήμερα έχει συμπληρωθεί και από άλλους σχετικούς όρους, όπως sticky floor (κολλώδες δάπεδο), που εμποδίζει την εξέλιξη, glass elevator (γυάλινο/ αόρατο ασανσέρ), στο οποίο οι γυναίκες δυσκολεύονται να μπουν, ώστε να ανεβούν σε υψηλότερα επίπεδα ιεραρχίας, και glass cliff (γυάλινος/ αόρατος γκρεμός), απ’ όπου οι γυναίκες κινδυνεύουν να πέσουν κατά την προσπάθεια ανόδου τους.
Οι έρευνες για την εξήγηση του φαινομένου της γυάλινης οροφής έχουν εστιάσει σε μεγάλο βαθμό στις διαφορές του ηγετικού στιλ ανδρών και γυναικών. Τα αποτελέσματα των ερευνών ανήκουν σε δυο κατηγορίες: στη μια είναι αυτά που βρίσκουν σημαντικές διαφορές και στην άλλη αυτά που δε βρίσκουν διαφορές ανάμεσα στα δυο φύλα. Σε μεγάλο βαθμό όλες οι έρευνες ηγεσίας ανεξαρτήτως φύλου συνδέονται με δυο διαφορετικά διοικητικά στιλ, την ηγεσία που είναι προσανατολισμένη στον άνθρωπο και την ηγεσία που είναι προσανατολισμένη στα αποτελέσματα.
1.Η πρώτη κατηγορία ηγετών θεωρεί τον άνθρωπο τον κυριότερο συντελεστή παραγωγής, ενδιαφέρεται για τις ανάγκες του, αναπτύσσει σχέσεις φιλίας και εμπιστοσύνης και πιστεύει ότι, αν τα μέλη της ομάδας είναι ικανοποιημένα, η απόδοσή τους θα είναι υψηλή.
2.Η δεύτερη κατηγορία ηγετών δίνει έμφαση στον σχεδιασμό της παραγωγής, στους κανόνες και στις διαδικασίες, ορίζει τους ρόλους και τις απαιτήσεις από τους υφισταμένους και πιστεύει ότι η επίτευξη των αποτελεσμάτων θα οδηγήσει στην ικανοποίησή τους.
Το 1970 ο Robert Κ. Greenleaf ανέπτυξε μια θεωρία περί ηγεσίας που ονομάστηκε «servant leadership» (υπηρετική ηγεσία ή αλλιώς ηγεσία μέσω της αρωγής). Κατά τον συγγραφέα ιδανικός θεωρείται ο λεγόμενος «αρωγός ηγέτης» ή «ηγέτης υπηρέτης».
Είναι δε πολύ πιθανό, η θεωρία αυτή, ενώ τρέχει ο 21ος αιώνας να αποτελέσει και ερμηνευτικό κλειδί για την αρχή μιας άτυπης κυριαρχίας των γυναικών σε συνθήκες όπου πολύ λόγος θα γίνεται για τον ανθρωπισμό.
