του Mark Leonard *
Ένα τεράστιο πρόβλημα για την κομμουνιστική ηγεσία της Κίνας τα 30 τελευταία χρόνια ήταν η φτώχεια που επικρατούσε στην χώρα –φτώχεια που υπονόμευε τελικά και το πολιτικό σύστημα. Έτσι, το 1979, ένας πραγματιστής και συγκροτημένος Κινέζος ηγέτης, ο Ντενγκ Ξιαοπίνγκ, ανήγγειλε ότι απώτερος στόχος για τον εκσυγχρονισμό της Κίνας είναι να δημιουργηθεί μία σχετικά ευκατάστατη κοινωνία, όπου οι πολίτες της χώρας δεν θα μάχονται μόνον για τα προς το ζην. Για περισσότερο από μία δεκαετία οι Κινέζοι βίωσαν αυτή την, ουτοπική για τα δικά τους μέτρα και σταθμά, εκδοχή της κοινωνίας.
Μία εκδοχή, ωστόσο, που σήμερα δημιουργεί πρωτόγνωρα προβλήματα στην νέα κινεζική κομμουνιστική ηγεσία –τα οποία σχετίζονται πλέον όχι με την γενική φτώχεια αλλά με την ανισοκατανομή της ευημερίας. Το όλο θέμα κάθε άλλο παρά πολιτικά ουδέτερο είναι. Τουναντίον, θα επηρεάσει βαθειά την νέα πολιτική ηγεσία της χώρας και τις μεσοπρόθεσμες επιλογές της, διότι η ανισοκατανομή του πλούτου δεν είναι μικρή υπόθεση.
Σε πρόσφατο ταξίδι μου στην επαρχία της Γκουαντόνγκ εντυπωσιάστηκα από τον πλούτο της ακριβής περιοχής Pearl River Delta, αλλά και από τα αδύναμα θεμέλια που έχει αυτή η πτυχή της κοινωνίας. Μέσα στο δεύτερο τρίμηνο του έτους, ο ρυθμός ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας «επιβραδύνθηκε» στο 7,6%. Είναι η χειρότερη επίδοση από το 2009, όταν 20 εκατομμύρια Κινέζοι έμειναν άνεργοι εξαιτίας της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Πρόσφατα, ο πρόεδρος της χώρας προειδοποίησε ότι οι συνθήκες στην οικονομία θα επιδεινωθούν αισθητά. Το καθεστώς στην Γκουαντόνγκ –όπου εσωτερικοί μετανάστες διαδηλώνουν κατ’ επανάληψη και η αναδυόμενη αστική τάξη προσπαθεί να περιφρουρήσει το βιοτικό της επίπεδο σε ένα περιβάλλον οικονομικής επιβράδυνσης– δέχεται αρκετές προκλήσεις. Σήμερα, με την αφθονία που περιβάλλει την κινεζική οικονομία, οι διανοούμενοι προσπαθούν να κατανοήσουν τα προβλήματά της.
Στο βιβλίο «Η Κοινωνία της Αφθονίας», ο Τζων Κέννεθ Γκαλμπραίηθ υποστήριζε το 1958 ότι η εμμονή των ΗΠΑ για την ποσότητα των προϊόντων που παράγει θα πρέπει να παραχωρήσει την θέση της στην ποιότητα της ζωής που παρέχει στους πολίτες της. Στην εισαγωγή του βιβλίου έγραφε ότι οι φτωχοί έχουν πλήρη συνείδηση των προβλημάτων τους και των λύσεων που χρειάζονται, ενώ οι πλούσιοι διοχετεύουν τον πλούτο τους σε λάθος σκοπούς.
Η Κίνα ήταν μία κοινωνία με την μεγαλύτερη ισότητα μεταξύ των μελών της –αλλά υπό συνθήκες φτώχειας. Σήμερα, είναι μία κοινωνία με μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών από τις ΗΠΑ.
Διακεκριμένοι διανοούμενοι, όπως ο Γουάν Σαγκανγκ, θεωρούν ότι ο Γκαλμπραίηθ δεν θα είχε καμμία δυσκολία να βρει και να αναγνωρίσει συμπτώματα μιας «κοινωνίας της αφθονίας» στην σύγχρονη Κίνα. Κατ’ αρχήν, η πολιτική ηγεσία της Κίνας έχει αφοσιωθεί εδώ και μία γενιά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας εις βάρος όλων των υπολοίπων αναγκών της. Δεύτερον, η ανισότητα έχει κατακλύσει την οικονομία, γιατί έχει περιοριστεί ο προστατευτικός κοινωνικός ιστός. Τρίτον, ενώ γίνονται επενδύσεις φαραωνικού τύπου σε –όχι πάντα ουσίας– τεράστια έργα, οι δαπάνες για κοινωνική πρόνοια είναι λειψές και άτολμες γενικά.
Σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής, θα πρέπει να τονιστεί επίσης ότι η μεγάλη αύξηση των φθηνών εξαγωγών στην Κίνα οφείλεται στο σύστημα «χούκου» (hukou system), που πυροδότησε ένα τεράστιο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης. Ωστόσο, η μετακίνηση των Κινέζων από τις αγροτικές περιφέρειες σε εργοστασιακές μονάδες τούς στερεί όλα τα δικαιώματα στην κοινωνία, με βάση το σύστημα χούκου. Κατά συνέπεια, η Τζιαντζού, η μεγαλύτερη πόλη στην περιφέρεια της Γκουαντόνγκ, έχει γίνει σαν την Σαουδική Αραβία. Εκτιμάται ότι μόνον 3 από τα 15 εκατομμύρια άτομα που εργάζονται καθημερινά στις μονάδες παραγωγής της είναι καταγεγραμμένα στα αρχεία του κράτους. Οι υπόλοιποι δεν έχουν κανένα δικαίωμα σε στέγη, εκπαίδευση ή υγειονομική περίθαλψη, ενώ λαμβάνουν εξαιρετικά χαμηλά ημερομίσθια.
Η μεγάλη έτσι διαμάχη στην Κίνα είναι πώς θα διαφύγει από την παγίδα αυτής της αφθονίας η οποία συμβαδίζει με την αφόρητη ανέχεια. Υποστηρικτές της φιλελεύθερης αριστεράς αναζητούν τρόπους για την ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης. Στην κορυφή της ατζέντας τους είναι η οικονομική ενίσχυση των χαμηλόμισθων, η πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες, η αναδιάρθρωση του συστήματος χούκου και ο τερματισμός των «πλασματικών επιδοτήσεων» στις εξαγωγές. Μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009, τα τεράστια μέτρα στήριξης της οικονομίας βοήθησαν βραχυπρόθεσμα την χώρα, αλλά ενέτειναν τις μακροπρόθεσμες ανισορροπίες.
Σήμερα, οι διανοούμενοι στην Κίνα τονίζουν ότι η κοινωνία έχει φθάσει τα όριά της, καθώς όλο και περισσότεροι εσωτερικοί μετανάστες διαδηλώνουν στους δρόμους, ενώ κυβερνητικοί αξιωματούχοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν στην πάραξη οικονομικής πολιτικής. Ενώ οι προκάτοχοί τους έπρεπε να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της φτώχειας, η νέα γενιά Κινέζων ηγετών θα πρέπει να ξεφύγει από την παγίδα της «αφθονίας» στον ιδιωτικό κλάδο και της αθλιότητας στον δημόσιο βίο, όπως έγραφε πολλά χρόνια πριν ο Γκαλμπραίηθ.
Αυτό, ωστόσο, πρέπει να γίνει μέσα σε μια νέα, παγκοσμιοποιημένη οικονομική πραγματικότητα, στην οποίαν οι παραδοσιακοί συντελεστές της παραγωγής δεν παίζουν τους ίδιους ρόλους που είχαν στο παρελθόν. Ίσως δε αυτή η διάσταση στην οικονομία να αποτελεί πραγματική σπαζοκεφαλιά για την νέα κινεζική ηγεσία.
* Συνιδρυτής και διευθυντής του ευρωπαϊκού think-tank «European Council on Foreign Relations»
