Γιατί οι προβλέψεις έχουν την τάση να... διαψεύδονται

του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*

Η πρόβλεψη είναι η διαδικασία εκτίμησης του μέλλοντος με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα, πληροφορίες και υποδείγματα. Χρησιμοποιείται σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, όπως η μετεωρολογία, η οικονομία, η χρηματοοικονομική-τραπεζική, η τεχνολογία, η υγειονομική περίθαλψη.

Ο κύριος στόχος της πρόβλεψης είναι η πρόγνωση μελλοντικών γεγονότων ή τάσεων, κάτι που επιτρέπει σε κάποιον να παίρνει τεκμηριωμένες αποφάσεις και να σχεδιάζει ανάλογα.

Σε επίπεδο επιχειρήσεων, με βάση τις διαγνώσεις, οι λήπτες αποφάσεων κάνουν προβλέψεις και βλέπουν τη χρησιμότητα ορισμένων ενεργειών που πρέπει να εφαρμοστούν μέσα στους διάφορους οργανισμούς. Η ζωή, η φύση και οι άνθρωποι γίνονται υποκείμενα λογικής και μοντελοποίησης.

Πέρα από την εργασία της ευαισθητοποίησης και της συνείδησης που είναι πάντα ωφέλιμη και μη συζητήσιμη, η συνάφεια αυτής της μεθόδου σκέψης μπορεί να διερευνηθεί.

Το παρόν περιέχει όλα τα στοιχεία του μέλλοντος;

Η πρόβλεψη, η απαγωγή, οι σχέσεις αιτιατού λειτουργούν για την ύλη, το αδρανές, το μη ζωντανό και οτιδήποτε υπακούει στους μαθηματικούς νόμους, αν και οι απαγωγικές μέθοδοι παραμένουν πιο τυχαίες όταν πρόκειται για το ζωντανό.

Είναι δυνατόν να προβλέψουμε αυτό που θέλουμε, αλλά η ζωή πάντοτε υπερβαίνει συστηματικά την προηγούμενη αντίληψη που είχαμε αρχικά. Γιατί η εικόνα που έχουμε για τη μελλοντική κατάσταση είναι απλά μια παράθεση πραγμάτων ήδη γνωστών. Η νοημοσύνη προβλέπει το άγνωστο με βάση το γνωστό. Θέλοντας να κοιτάξει μπροστά, κοιτάζει μόνο πίσω. Όμως ότι είναι ζωντανό συνοδεύεται από την απροβλεψιμότητα. Αυτός είναι ο λόγος που οι πόλεμοι παραμένουν απρόβλεπτοι, οι φυσικές καταστροφές επίσης και οι ασθένειες εξίσου. Είναι, επίσης, ο λόγος για τον οποίο κανείς δεν μπορούσε να μαντέψει τον Ιανουάριο του 2020 την πανδημία Covid-19 που θα μας περιόριζε για τα επόμενα δύο χρόνια. Ο λόγος για τον οποίο η Ιστορία και η γνώση του παρελθόντος δεν μας επιτρέπουν να προβλέψουμε το μέλλον.

Ό,τι είναι ζωντανό, ανθρώπινο, φυσικό δίνει πάντα κάτι αυστηρά νέο. Μόλις συμβεί το απροσδόκητο, φανταζόμαστε ότι η πρόβλεψη ήταν δυνατή. Αλλά είναι μια «αναδρομική ψευδαίσθηση», μια αναδιαμόρφωση του παρελθόντος από το παρόν.

Αντί να προσπαθούμε να προβλέψουμε επεκτείνοντας τα χαρακτηριστικά του παρελθόντος στο μέλλον και αγνοώντας τούς απρόβλεπτους παράγοντες, ας αντιληφθούμε έγκαιρα αυτό που δεν συμβαίνει ακόμη παρατηρώντας με βάση αυτό που λαμβάνει χώρα αλλού, τι αντίκτυπο μπορεί να έχει εδώ. Αυτό για να ξεχάσουμε λίγο ότι η λογική της ζωής δεν είναι η λογική του μυαλού.

Συμπερασματικά, βρισκόμαστε σε ένα απρόβλεπτο κόσμο, ή μάλλον σε ένα κόσμο όπου το αίσθημα του απρόβλεπτου αυξάνεται και εντείνεται. Οι φυσικές καταστροφές υπήρχαν πάντα, αλλά τα απρόβλεπτα κλιματικά φαινόμενα φαίνεται να είναι όλο και πιο συχνά. Ο οικονομικός κόσμος βρίσκεται σε πόλεμο, με ένα αίσθημα διαρκούς έκτακτης ανάγκης. Απομένουν μόνο επισφαλείς θέσεις εργασίας και για να επιβιώσεις πρέπει να ξέρεις να παίρνεις ρίσκα, να είσαι ευέλικτος, αντιδραστικός, ζωντανός και δημιουργικός.

Αντιμέτωπες με την απροβλεψιμότητα, οι κοινωνίες μας πρέπει να συνεχίσουν να οπλίζονται, να προστατεύονται από δυσάρεστες εκπλήξεις.

*Καθηγητής, Ακαδημαϊκός, Πολυτεχνείο Κρήτης, επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Paris School of Business
**πρώτη δημοσίευση: Euro2day.gr