του Γεώργιου Μέργου*
Η μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη της Τουρκίας στη τελευταία εικοσαετία είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της Τελωνειακής Ένωσης Ε.Ε.-Τουρκίας. Για την Ελλάδα πέρα από την πολιτική διάσταση υπάρχει και η οικονομική διάσταση που είναι αρκετά αρνητική για την Ελληνική οικονομία. Υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων, ίσως είναι καιρός η Ευρωπαϊκή Ένωση να ξανασκεφθεί την Τελωνειακή Ένωση με την Τουρκία.
Πριν λίγες ημέρες, μετά το ταξίδι του Κινέζου προέδρου στην Ευρώπη, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν σαρωτικούς εμπορικούς δασμούς σε κινεζικά προϊόντα καθαρής τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένου ενός εντυπωσιακού δασμού 100% στα ηλεκτρικά οχήματα. Σύμφωνα με το Politico (June 7, 2024) οι κινεζικές εξαγωγές απειλούν την Ευρώπη πολύ περισσότερο από τις ΗΠΑ και σύντομα η ΕΕ πρόκειται να επιβάλει τους δικούς της δασμούς για τα ηλεκτρικά οχήματα, ενώ η VW ανακοίνωσε το πιθανό κλείσιμο του εργοστασίου της Audi στις Βρυξέλλες λόγω της σημαντικής πτώσης της ζήτησης για πολυτελή ηλεκτρικά οχήματα. Ταυτόχρονα, η BYD, η μεγαλύτερη Κινεζική αυτοκινητοβιομηχανία ηλεκτρικών οχημάτων ανακοίνωσε συμφωνία ύψους 1 δις. δολαρίων για κατασκευή εργοστασίου στην Τουρκία, στο πλαίσιο της επέκτασής της στο εξωτερικό με εργοστάσιο δυναμικότητας 150.000 οχημάτων το χρόνο. Από την επένδυση αναμένεται να δημιουργηθούν περίπου 5.000 νέες θέσεις εργασίας, ενώ η παραγωγή αναμένεται να ξεκινήσει στα τέλη του 2026. Προφανώς το κίνητρο της BYD είναι να παρακάμψει τους πιθανούς εμπορικούς δασμούς της Ε.Ε κάνοντας χρήση της Τελωνειακής Ένωσης με την Τουρκία.
Το ΕΛΙΑΜΕΠ σε μελέτη του (Policy paper, #35, 3 Ιουλίου 2020) για εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης αναφέρει: «Ενώ οι προενταξιακές διαπραγματεύσεις μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας έχουν παγώσει, οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις των δύο μερών, βασισμένες στην Τελωνειακή Ένωση, παραμένουν ισχυρές. Παρόλα αυτά, η ΤΕ έχει αρχίσει να θεωρείται όλο και περισσότερο ανεπαρκής από διάφορους πολιτικούς παράγοντες και ειδικούς και από τις δύο πλευρές εξαιτίας του ραγδαίως μεταβαλλόμενου παγκόσμιου οικονομικού και εμπορικού περιβάλλοντος». Η μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ επικεντρώνεται στην πολιτική διάσταση του θέματος και σε μεγάλο βαθμό αγνοεί τις οικονομικές επιπτώσεις για την Ελλάδα. Όμως είναι φανερό ακόμα και στον απλό παρατηρητή ότι πολλές μεγάλες βιομηχανίες αποχώρησαν από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην Τουρκία με έντονα αρνητικές επιπτώσεις για την ελληνική οικονομία. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά (για παράδειγμα η ΠΙΤΣΟΣ από την BOSCH το 2020).
Η ειδική έρευνα του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου « Special report 07/2018: EU pre-accession assistance to Turkey: Only limited results so far https://www.eca.europa.eu/en/publications?did=45148 επικεντρώνεται επίσης σε πολιτικά θέματα και αγνοεί τις οικονομικές επιπτώσεις. Αλλά και στα πολιτικά θέματα διαπιστώνει πολύ μικρή πρόοδο και αναφέρει τα εξής: «Ως βασικός εταίρος εξωτερικής πολιτικής και υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ, η Τουρκία είναι ο κύριος δικαιούχος της βοήθειας της ΕΕ εκτός ΕΕ. Από τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας των 3,8 δισεκατομμυρίων ευρώ για την προενταξιακή βοήθεια στους τομείς του κράτους
δικαίου, της διακυβέρνησης και των ανθρώπινων πόρων Διαπιστώσαμε ότι η βοήθεια είναι γενικά καλά σχεδιασμένη και τα έργα αποδίδουν αποτελέσματα. Ωστόσο, κυρίως λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης και επειδή η Επιτροπή έκανε ελάχιστη χρήση των συνθηκών, η βοήθεια της ΕΕ δεν ανταποκρίθηκε επαρκώς σε ορισμένες θεμελιώδεις ανάγκες και η βιωσιμότητα των αποτελεσμάτων συχνά διακυβεύεται. Ως εκ τούτου, θεωρούμε ότι η αποτελεσματικότητα της χρηματοδότησης είναι μόνο περιορισμένη και διατυπώνουμε ορισμένες συστάσεις για βελτιώσεις, συμπεριλαμβανομένης της καλύτερης στόχευσης των κεφαλαίων και των αυξημένων όρων.»
Το κενό της οικονομικής αξιολόγησης της Τελωνειακής Ένωσης Ε.Ε.-Τουρκίας έρχεται να καλύψει μια ελληνική έρευνα των Καθηγητών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αντώνη Αδάμ και Θωμά Μούτου «The Trade Effects of the EU - Turkey Customs Union, May 2008, World Economy 31(5) : 685-700» που αξιολογεί τα αποτελέσματα της ΤΕ μέχρι το 2008. Η μελέτη εκτιμά τις επιπτώσεις της τελωνειακής ένωσης μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ-15 διαφοροποιώντας τις εξαγωγές των χωρών σε ομάδες ως εξής (α) Νότος προς Βορρά, (β) Βορράς προς Νότο, (γ) Νότος προς Τουρκία, (δ) Βορράς προς Τουρκία και (ε) Τουρκία προς ΕΕ-15. Τα οικονομετρικά αποτελέσματα δείχνουν ότι, σε αντίθεση με τις εξαγωγές του Βορρά προς τις άλλες χώρες της ΕΕ-15 (που έχουν παραμείνει άθικτες από την ΤΕ), οι εξαγωγές των χωρών του Νότου προς τις άλλες χώρες της ΕΕ-15 έχουν μειωθεί σημαντικά ως αποτέλεσμα της Τελωνειακής Ένωσης. Επιπλέον, λόγω της Τελωνειακής Ένωσης η διείσδυση προϊόντων στην τουρκική αγορά από τις χώρες της ΕΕ-15 δεν ήταν ευνοϊκή για τις χώρες του Νότου.
Σε απλά ελληνικά, τα αποτελέσματα της μελέτης αποδεικνύουν ότι από την Τελωνειακή ΄Ένωση της Ε.Ε. με την Τουρκία ευνοούνται οι χώρες του Βορρά, που είναι τεχνολογικά προηγμένες και ζημιώνονται οι χώρες του Νότου. Η Τελωνειακή Ένωση ενισχύει την πρόσβαση των τουρκικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή αγορά σε ευθύ ανταγωνισμό με τα προϊόντα του νότου που τεχνολογικά δεν διαφέρουν σημαντικά από τα προϊόντα της τουρκικής οικονομίας. Ως εκ τούτου είναι απολύτως κατανοητό γιατί πολλές εταιρείες, ειδικά οι πολυεθνικές, εγκαταλείπουν την Ελλάδα και επιλέγουν την Τουρκία για εγκατάσταση.
Πέραν όμως αυτού, έχουν γίνει πολλές ερωτήσεις από Ευρωβουλευτές στο Ευρωκοινοβούλιο που επισημαίνουν ότι η Τουρκία παραβιάζει την τελωνειακή ένωση με την υιοθέτηση, μονομερώς, μη προβλεπόμενων νομοθετικών, δασμολογικών και ισοδύναμων μέτρων, όπως αποτυπώνεται και στην Έκθεση Προόδου του 2020. Η Ε.Ε. θα μπορούσε να απαντήσει σε αυτή την αντισυμβατική συμπεριφορά της Τουρκίας με άμεση υιοθέτηση μέτρων προστασίας σύμφωνα με το άρθρο 58 της Απόφασης 1/95 του Συμβουλίου Συνδέσεως ΕΕ-Τουρκίας. Επίσης σε κάποιες ερωτήσεις προς το Ευρωκοινοβούλιο διατυπώνονται κατηγορίες από Ελληνικούς φορείς ότι στο διμερές εμπόριο Ελλάδας-Τουρκίας, τουρκικά αγροτικά προϊόντα εισάγονται με μηδενικούς δασμούς, ενώ τα ελληνικά προϊόντα επιβαρύνονται με υπερβολικά υψηλούς δασμούς με αποτέλεσμα να καθίστανται μη ανταγωνιστικά. Σύμφωνα με στοιχεία του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων, οι δασμοί που επιβάλλονται εκ μέρους της Τουρκίας είναι υψηλοί και οι σωρευτικές απώλειες σε βάρος της Ελλάδας για τη δεκαετία 2004-2013 εκτιμήθηκαν σε 1,5 δισ. ευρώ.
Οι πρόσφατες εξελίξεις όμως, και η πιθανή εγκατάσταση στην Τουρκία τεχνολογικά προηγμένων εταιρειών, όπως η BYD , με στόχο την παράκαμψη των εμπορικών μέτρων της Ε.Ε. αλλάζει άρδην τα δεδομένα. Τα τεχνολογικά οφέλη διαχεόμενα σε ολόκληρη τη βιομηχανία της Τουρκίας από τη εγκατάσταση του εργοστασίου της BYD είναι σαφώς τεράστια και οι επιπτώσεις γενικά στην Ευρωπαϊκή βιομηχανία εξαιρετικά αρνητικές. Τα συμφέρονται των χωρών του Βορρά απειλούνται τώρα ευθέως και η Ε.Ε. μελετά την επιβολή δασμών στα Κινεζικά οχήματα. Αν όμως τα Κινεζικά οχήματα κατασκευάζονται στην Τουρκία, τότε τα δασμολογικά εμπόδια παρακάμπτονται.
Σε Ενημερωτικό Δελτίο (Briefing) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (EPRS | European Parliamentary Research Service, PE 659.411–December 2020) τίθεται το ερώτημα «EU-Turkey customs union: Modernisation or suspension?» χωρίς όμως ξεκάθαρη θέση. Αντίθετα, σε έγγραφο (29-11-2023) του Υψηλού Εκπροσώπου της Ένωσης για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφαλείας προκρίνεται η «συνέχιση των συζητήσεων σχετικά με το σχέδιο διαπραγματευτικού πλαισίου για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας, με την κατανόηση ότι η Τουρκία θα αντιμετωπίσει την καταστρατήγηση των περιοριστικών μέτρων της ΕΕ κατά της Ρωσίας μέσω της επικράτειάς της».
Υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων μήπως είναι καιρός η Ευρωπαϊκή Ένωση να ξανασκεφθεί την Τελωνειακή Ένωση με την Τουρκία; Άλλωστε, η πρόοδος στους τρεις τομείς Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, του κράτους δικαίου, της διακυβέρνησης και των ανθρώπινων πόρων, όπως αναφέρει και η Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου είναι πενιχρή.
*Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών Επιστημών, ΕΚΠΑ, πρώην ΓΓ Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών
