του Μαργαρίτη Σχοινά*
Για χρόνια η Ευρώπη υπήρξε σχεδόν εμμονική στην ιδέα ενός πολυμερούς κόσμου βασισμένου σε κανόνες. Επιλέξαμε να είμαστε οι θεματοφύλακες του διεθνούς δικαίου, της πολυμερούς συνεργασίας, του εμπορίου που διέπεται από ρυθμίσει και όχι από ωμή ισχύ. Ωστόσο, αυτά η στρατηγική δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα - και είναι απίθανο να αποδώσει στο μέλλον.
Ενώ εμείς παραμένουμε απορροφημένοι με τους κανόνες, ο υπόλοιπος κόσμος είναι απορροφημένος με την ισχύ. Το μήνυμα των καιρών είναι απλό: αν θέλουμε να διατηρήσουμε τη θέση μας στη διεθνή σκηνή, πρέπει να αποδεχθούμε αυτή την πραγματικότητα και να μάθουμε να παίζουμε με τους ίδιους όρους. Πρέπει να μάθουμε και να παίξουμε χωρίς ενδοιασμούς το παχνίδι της ισχύος.
Πως μπορεί να γίνει αυτό;
Κατ’ αρχάς διορθώνοντας τις αδυναμίες μας στην εξωτερική πολιτική και την άμυνα, τομείς όπου είναι σαφές ότι αποτύχαμε.
Η Ευρώπη πρέπει επιτέλους να μιλήσει με μια φωνή. Μέχρι σήμερα η εξωτερική μας πολιτική υπήρξε αποσπασματική, αναποτελεσματική - και σε πολλές περιπτώσεις αντικείμενο ειρωνείας.
Όταν συνεδριάζουν για ώρες και ημέρες οι υπουργοί Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μόνο για να συμπεράνουν ότι διαφωνούν, ο κόσμος δεν μας λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Το ίδιο ισχύει και για την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), η οποία έχει εξελιχθεί σε μια περίπλοκη γραφειοκρατία χωρίς πραγματική επιρροή. Τα 27 κράτη - μέλη πρόσφατα ψήφισαν τρία (!) διαφορετικά ψηφίσματα για τη Μέση Ανατολή στον ΟΗΕ.
Στην άμυνα, οι αδυναμίες μας είναι ακόμη πιο εμφανείς. Εδώ όμως ίσως τα καταφέρουμε γιατί τώρα μόλις ξεκινάμε την προσπάθεια. Ο σύνθετος κόσμος που μας περιβάλλει μας υπενθυμίζει γιατί επείγει να αρχίσουμε να οικοδομούμε μια ουσιαστική ευρωπαϊκή αμυντική ικανότητα. Να φτιάξουμε τη δική μας ασπίδα και ομπρέλα, γιατί τώρα ξέρουμε ότι δεν θα υπάρχει ασπίδα και ομπρέλα που θα κρατάνε άλλοι για τη δική μας προστασία. Οι πρώτες ιστορικές αποφάσεις έχουν ήδη δρομολογηθεί για μια Ένωση που οργανώνει, παράγει και χρηματοδοτεί κοινά αμυντικά και εξοπλιστικά συστήματα.
Μαθαίνοντας το παιχνίδι της ισχύος, η Ευρώπη πρέπει επίσης να εκμεταλλευθεί ακόμη καλύτερα πολιτικές και εργαλεία που εδράζονται στο κοινοτικό οπλοστάσιο, διαθέτουν κοινοτικούς πόρους και κανονιστική ισχύ.
• Την ενιαία αγορά: είναι η μεγαλύτερη και πιο καλά ρυθμισμένη αγορά στον κόσμο. Όλοι θέλουν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν – κανείς δεν θέλει να αποκλειστεί.
• Το ευρώ: είναι το δεύτερο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και κερδίζει συνεχώς έδαφος, με την Κίνα και άλλες τρίτες χώρες να το χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο ως νόμισμα αναφοράς.
• Την αναπτυξιακή μας βοήθεια: η Ευρώπη επενδύει τεράστια ποσά σε κρίσιμες γεωπολιτικές περιοχές, αλλά συχνά χωρίς να απαιτεί τίποτα ως αντάλλαγμα. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Η βοήθειά μας πρέπει να συνδέεται με τον τρόπο που μας αντιμετωπίζουν οι χώρες που τη λαμβάνουν.
• Τη ρυθριστική μας ισχύ: οι νόμοι και τα πρότυπά μας διαμορφώνουν παγκόσμιες αγορές. Αυτό είναι ένα στρατηγικό όπλο. Όσοι δρουν ενάντια στα συμφέροντά μας πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να πληρώσουν τίμημα, είτε μέσω κυρώσεων είτε μέσω περιορισμών και κυρώσεων σε πρόσωπα και εταιρείες.
Η γεωπολιτική δεν ανταμείβει τις καλές προθέσεις, αλλά τις στρατηγικές επιλογές ισχύος. Η Ευρώπη πρέπει να αποδεχθεί ότι ζούμε σε έναν κόσμο ανταγωνισμού ισχύος. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε τις αξίες μας - σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να τις υπερασπιζόμαστε με τρόπο αποτελεσματικό.
Σε αυτή τη νέα εποχή η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να είναι απλός θεατής. Ήρθε η ώρα να υιοθετήσουμε μια πιο στρατηγική προσέγγιση, που θα συνδυάζει τις αρχές μας με την ικανότητα να επιβάλλουμε τους όρους μας.
Το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, εδώ και δέκα χρόνια, έχει αποδείξει ότι αποτελεί τον ιδανικό χώρο για να συζητήσουμε αυτά τα κρίσιμα ζητήματα. Η φετινή επέτειος έρχεται σε μια στιγμή που η Ευρώπη καλείται να λάβει καθοριστικές αποφάσεις για το μέλλον της. Ο διάλογος που θα γίνει εδώ δεν είναι απλώς ακαδημαϊκός - είναι απαραίτητος για τη διαμόρφωση της στρατηγικής μας πορείας στον κόσμο.
*Τέως αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
