της
Ειρήνης Σωτηροπούλου
Η παρακμή των παραδοσιακών ειδησεογραφικών μέσων, η ανάδυση νέων τεχνολογιών και ο ρόλος των σκιτσογράφων ως δημοσιογράφων, σηματοδότησαν την έλευση μιας καινούριας εποχής για τα μιντιακά δρώμενα που άσκησαν καθοριστική επιρροή στο πολιτικό πεδίο δράσης ευρύτερα.
Το European Business Review παρευρέθηκε στη φετινή διοργάνωση του Athens Democracy Forum που πραγματοποιήθηκε στις 13-17 Σεπτεμβρίου 2017 στο Ζάππειο. Μία εκ των βασικών θεματικών αναφερόταν στον κομβικό ρόλο των σύγχρονων σκιτσογράφων ως ένδειξη ύπαρξης μιας υγιούς και εύρυθμης δημοκρατικής κοινωνίας, την ίδια στιγμή που πλήθος αντιδράσεων έχει προκαλέσει η απόπειρα λογοκρισίας σε βάρος Ελλήνων, Γάλλων και Ιταλών γελοιογράφων για τα σκίτσα που επρόκειτο να παρουσιαστούν στην έκθεση γελοιογραφίας «EU turns 60: A Cartoon Party» με αφορμή τα 60 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης.
Τα μέλη της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων Μαρία Τζαμπούρα, Δημήτρης Γεωργοπάλης, Κώστας Γρηγοριάδης, Μιχάλης Κουντούρης και Αντώνης Νικολόπουλος (Soloup) παραχώρησαν συνέντευξη στη δημοσιογράφο, Ειρήνη Σωτηροπούλου, μιλώντας για την επικαιρότητα και τη συμβολή τους στην πολιτική πραγματικότητα.
Ποιο πολιτικό πρόσωπο, είτε από την Ελλάδα, είτε από το εξωτερικό περιλαμβάνετε περισσότερο στα σκίτσα σας και γιατί; Πιστεύετε ότι οι γελοιογραφίες μάς οδηγούν στο να αναθεωρούμε –θετικά ή αρνητικά- την εικόνα που έχουμε διαμορφώσει για μια προσωπικότητα στο χώρο της πολιτικής;
MK: Η γελοιογραφία βοηθά να αναθεωρήσουμε θετικά την εικόνα για έναν πολιτικό μόνον όταν απουσιάζει εντελώς (ο πολιτικός) απ’ αυτήν (τη γελοιογραφία).
Προσωπικά δεν χρησιμοποιώ συχνά πρόσωπα πολιτικών στις γελοιογραφίες μου. Φωτεινή πρόσφατη εξαίρεση αποτελεί ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος από μόνος του είναι το απόλυτο σύμβολο της πολιτικής παρακμής στις μέρες μας.
ΚΓ: Τα πρόσωπα που επιλέγουμε να έχουμε ως πρωταγωνιστές στις καθημερινές μας γελοιογραφίες, είναι πάντα πρόσωπα της επικαιρότητας και αφορούν ζητήματα που κυριαρχούν στην τρέχουσα ειδησεογραφία. Πρόσωπα της διεθνούς επικαιρότητας, π.χ. Ντόναλντ Τραμπ, Εμανουέλ Μακρόν, Άνγκελα Μέρκελ κλπ. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για την ελληνική πολιτική σκηνή. Ο πρωθυπουργός ή ο αρχηγός της αξιωματικής Αντιπολίτευσης, αλλά και ο υπουργός οικονομικών, είναι οι “αγαπημένοι” μας ήρωες. Καμιά φορά όμως, μπορεί η γελοιογραφία να περιέχει και έναν κεντρικό ήρωα, δημιούργημα του κάθε γελοιογράφου. Κατά την προσωπική μου γνώμη, τη γελοιογραφία δεν θα πρέπει να την αφορά η διαμόρφωση της εικόνας του κάθε προσώπου που σατιρίζει, αλλά η ουσία της πολιτικής που αυτό εκφράζει στην κοινωνία. Τι απορρέει από την εκάστοτε πολιτική και πώς ο γελοιογράφος στέκεται απέναντι από την κάθε μορφής εξουσία. Το κυρίαρχο, σε σχέση με το πρόσωπο του κάθε πολιτικού και τη σχέση του γελοιογράφου με αυτό, είναι πάνω από όλα η σάτιρα στις πολιτικές που αυτό εκφράζει και όχι ο λαϊκισμός σε προσωπικό επίπεδο.
ΔΓ: Ο γελοιογράφος είναι ένας δημοσιογράφος που αντί για άρθρα χρησιμοποιεί χρώματα, σκίτσα και λεζάντες. Βασικός ρόλος ενός δημοσιογράφου-γελοιογράφου είναι ο έλεγχος της εξουσίας. Κατά συνέπεια, τα πρόσωπα που την ασκούν είναι εκ προοιμίου στο στόχαστρό του. Πολιτικά πρόσωπα που με τις πράξεις τους ή τις παραλείψεις τους έχουν επηρεάσει τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δρώμενα, αναλαμβάνουν ρόλο πρωταγωνιστή στα σκίτσα μου. Ο Τσίπρας και διάφορα στελέχη της κυβέρνησής του, ο Μητσοτάκης, η Μέρκελ, ο Σόιμπλε, ο Τραμπ, ο Ερντογάν, ο Κιμ Γιονγκ Ουν και άλλοι, μου δανείζουν συχνά την φιγούρα τους. Η κριτική που τους ασκώ μέσα από το σκίτσο αφορά στον τρόπο που δρουν πολιτικά. Με άλλα λόγια, η κριτική γίνεται στο θεσμό και όχι στο πρόσωπο. Η πολιτική γελοιογραφία δεν μπορεί να κάνει τον κόσμο να αναθεωρήσει -θετικά ή αρνητικά- την εικόνα ενός πολιτικού. Δεν ανεβοκατεβάζει κυβερνήσεις. Δεν είναι, άλλωστε, και δουλειά της. Η εικόνα των πολιτικών αλλάζει στα μάτια του κόσμου, όταν αναλαμβάνουν πολιτική δράση. Εκεί θα αποδείξουν, αν είναι ικανοί ή όχι.
Soloup: Συνήθως οι «πρωταγωνιστές» των γελοιογραφιών είναι οι εκάστοτε πρωθυπουργοί. Έτσι οι σημερινοί πρωταγωνιστές από τους Έλληνες πολιτικούς είναι ο Αλέξης Τσίπρας, ενώ από την διεθνή πολιτική σκηνή η Άνγκελα Μέρκελ. Ενίοτε βέβαια συμπρωταγωνιστικό ρόλο έχουν και αυτοί που...κρατάνε το πορτοφόλι, δηλαδή ο Τσακαλώτος ή ο Σόιμπλε αντίστοιχα.
ΜΤ: Αν δείτε τα σκίτσα μου θα διαπιστώσετε ότι αποφεύγω συστηματικά να αποτυπώνω πολιτικά πρόσωπα. Κι αυτό γιατί στη γελοιογραφία μου, πιάνω τα γεγονότα από τη μεριά του κόσμου, δηλ. από την οπτική αυτού που υφίσταται τις πράξεις των πολιτικών. Πάντως, τώρα που το σκέφτομαι, ούτε κι εγώ απέφυγα το φαινόμενο "Βαρουφάκης" και μάλλον είναι ένας από τους ελάχιστους πολιτικούς που έχω απεικονίσει σε σκίτσο μου. Δεν πιστεύω ότι η γελοιογραφία οδηγεί σε αναθεώρηση της όποιας κρίσης μας για πολιτικά πρόσωπα. Αυτό που κάνει είναι να υπογραμμίζει ή και να μεγεθύνει την υπάρχουσα, επικρατούσα άποψη που ήδη έχει η κοινή γνώμη γι’ αυτούς.
![]()
@Kostas Grigoriadis
Μεταναστευτικό, οικονομική κρίση, Brexit, κλιματική αλλαγή, fake news. Ποια είναι η άποψή σας για τις τρέχουσες εξελίξεις στην ΕΕ; Θεωρείτε ότι το χιούμορ απουσιάζει από την πολιτική σήμερα;
ΔΓ: Οι εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δυστυχώς, κινούνται στον ρυθμό που δίνει μια μόνο χώρα της Ένωσης – η οικονομικά ισχυρότερη, η Γερμανία. Αυτή «βαράει τα νταούλια» και όλες οι υπόλοιπες χώρες «χορεύουν». Το πρόβλημα είναι ότι ο ήχος αυτός δεν είναι και τόσο ωραίος στα αυτιά των Ευρωπαίων πολιτών. Αντί για μία ευρωπαϊκή Γερμανία, δημιουργήθηκε μία γερμανική Ευρώπη. Η ατολμία, η αναποφασιστικότητα, η έλλειψη αλληλεγγύης, οι πολιτικές σκοπιμότητες και η γερμανική ηγεμονία δημιούργησαν ένα «τέρας», που όχι μόνο δεν μπορεί να δώσει λύση σε βασικά ζητήματα, όπως το μεταναστευτικό/προσφυγικό ή την οικονομική κρίση, αλλά δημιουργεί και νέα, όπως η άνοδος του νεοναζισμού και του ακροδεξιού ευρωσκεπτικισμού, η φτωχοποίηση χωρών με την εφαρμογή ακραίων νεοφιλελεύθερων οικονομικών πρακτικών κ.ά. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η γελοιογραφία, που επισημαίνει αυτά τα προβλήματα φωνάζοντας «ο βασιλιάς είναι γυμνός», δεν είναι ευπρόσδεκτη. Τρανή απόδειξη, η πρωτοφανής λογοκρισία που επέβαλε η κοσμήτορας Catherine Bearder στα 12 (ένα από τα οποία είναι δικό μου) από τα 28 σκίτσα σε έκθεση γελοιογραφίας στο Ευρωκοινοβούλιο για τα 60 χρόνια της Ε.Ε. Πρόκειται για ένα μικρό μέρος της πολύ πετυχημένης έκθεσης που είχε παρουσιάσει τον περασμένο Μάιο η Λέσχη Ελλήνων Γελοιογράφων στο μετρό του Συντάγματος. Το «κόψιμο» των σκίτσων μας προκάλεσε αρνητικά σχόλια για την ελευθερία έκφρασης και την ανοχή στη διαφορετική άποψη στα πλαίσια της Ευρώπης. Μεγάλα διεθνή μέσα ενημέρωσης (βρετανικά, γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά) καυτηρίασαν το γεγονός.
ΜΤ: Από τις τρέχουσες εξελίξεις στην ΕΕ απουσιάζουν ή έχουν αμβλυνθεί κατά πολύ τα πολιτικά χαρακτηριστικά και οι ελευθερίες, στα οποία όλοι είχαμε συμφωνήσει, όταν αυτή η ιδέα της ΕΕ ξεκίνησε. Το χιούμορ έχει ως βάση του πάντα μια αλήθεια. Γι’ αυτό και δύσκολα αμφισβητείται. Υπό αυτή την έννοια ναι, το χιούμορ, η αλήθεια που εμπεριέχει, λείπει από την πολιτική σήμερα. Αλλά αυτό συμβαίνει ανέκαθεν. Η πολιτική μιλάει με βεβαιότητες. Το χιούμορ στηρίζεται στη συνεχή αμφισβήτηση.
Soloup: Το χιούμορ υπάρχει στους απλούς ανθρώπους. Απουσιάζει συχνότατα όμως από τους πολιτικούς και τους θεσμικούς παράγοντες. Απόδειξη η λογοκρισία (ή έστω διάθεση λογοκρισίας από κάποιους αρμοδίους) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε γελοιογραφίες Ελλήνων σκιτσογράφων που πρόκειται (ή επρόκειτο) να εκτεθούν στις Βρυξέλλες στις 26 Σεπτεμβρίου 2017.
ΜΚ: Όλα αυτά που αναφέρετε έφεραν στην επιφάνεια τις δυσανεξίες που βασανίζουν την Ε.Ε. Δυσανεξία στις δημοκρατικές λειτουργίες, δυσανεξία στην αλληλεγγύη, δυσανεξία στην κριτική, και ειδικότερα στη σάτιρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το κρούσμα λογοκρισίας που παρουσιάστηκε πριν από λίγες μέρες σε μία έκθεση γελοιογραφίας Ελλήνων, Γάλλων και Ιταλών σκιτσογράφων που επρόκειτο να παρουσιαστεί στο Ευρωκοινοβούλιο, στα πλαίσια του εορτασμού των 60 χρόνων της Συνθήκης της Ρώμης. Από τον κανονισμό του Ευρωκοινοβουλίου προβλέπεται ότι το περιεχόμενο κάθε έκθεσης πρέπει να αξιολογείται εκ των προτέρων προκειμένου να ελεγχθεί ότι δεν περιλαμβάνει φιλοναζιστικό ή άλλο προσβλητικό προς τις αξίες της Ε.Ε. περιεχόμενο. Με βάση αυτόν τον κανονισμό, η κοσμήτορας Catherine Bearder απέρριψε 12 από τα 28 σκίτσα των Ελλήνων γελοιογράφων. Το ενδιαφέρον είναι ότι στα λογοκριμένα σκίτσα όχι μόνο δεν υπάρχει υποψία φιλοναζιστικού περιεχομένου αλλά, απεναντίας, δύο από αυτά στρέφονται εναντίον του ναζισμού επισημαίνοντας τον κίνδυνο αναβίωσής του στην Ευρώπη. Τα δε θέματα που θίγουν τα υπόλοιπα λογοκριμένα σκίτσα είναι η μονοπώληση της γερμανικής ηγεμονίας στην Ευρώπη, η επέλαση των αγορών, η «Ε.Ε. των πολλών ταχυτήτων», ακόμα και η καυτηρίαση του αποτελέσματος του βρετανικού δημοψηφίσματος που οδήγησε στο Brexit. Γνωρίζοντας, ότι η ελευθερία της έκφρασης συμπεριλαμβάνεται στις βασικές αξίες της Ευρώπης, αναρωτιέμαι ποιος τελικά παραβίασε τον κανονισμό. Είναι λοιπόν προφανές ότι το χιούμορ απουσιάζει από την πολιτική, ενώ η πολιτική δεν απουσιάζει από τις γελοιογραφίες.
ΚΓ: Το χιούμορ δεν έπαψε ποτέ να απουσιάζει από την Ελληνική γελοιογραφία. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να μην υπάρχει αυτό, όταν ο Αριστοφάνης, διαπερνά την κοινωνικοπολιτική εξέλιξη στην Ελλάδα, από την εποχή του μέχρι και σήμερα. Απλώς, το χιούμορ εξελίσσεται, εμπλουτίζεται, αλληλεπιδρά στη συνείδηση των ανθρώπων και καταλήγει να αποκτά νέα ταυτότητα. Αν δεν υπάρχει το χιούμορ χάνεται το βασικό όπλο του γελοιογράφου. Όλες οι εξελίξεις που αναφέρετε, από την Ε.Ε. το μεταναστευτικό, το Brexit κλπ, θα προσέθετα και τους περιφερειακούς πολέμους σε διάφορες γωνίες του πλανήτη ή την άνοδο του νεοφασισμού, είναι η καθημερινή “τροφή” για τις ιδέες μας, για τη δημιουργία ενός σκίτσου. Ως πολιτικοί γελοιογράφοι και ως δημοσιογράφοι που είμαστε, μιας και αντικαθιστούμε το γραπτό ρεπορτάζ με την εικόνα του σκίτσου, έχουμε ως σκοπό να μιλάμε πάντα για τα ουσιώδη και όχι για τα δευτερεύοντα προβλήματα. Όσον αφορά τις εξελίξεις στην ΕΕ, δυστυχώς κάθε μέρα που περνάει, οι πολιτικές που πηγάζουν από την ολοκλήρωσή της, είναι συνεχώς όλο και πιο ανησυχητικές. Οι ασφυκτικές οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται στα λαϊκά στρώματα, δεν τα εξαθλιώνουν μόνο, αλλά δίνουν και ζωτικό χώρο, μέσω του λαϊκισμού, στο να ξεπηδήσουν αντιδραστικά κόμματα νεοναζιστικού περιεχομένου, ξυπνώντας εφιάλτες του παρελθόντος.
@Soloup
Στην πλειονότητά τους τα σκίτσα επικρίνουν κομβικής σημασίας ζητήματα από τη θεματολογία της τρέχουσας επικαιρότητας. Ως πολιτικός σκιτσογράφος, πώς καταφέρνετε να εξισορροπείτε τις προσωπικές σας απόψεις σε σχέση με τα θέματα ή τα πρόσωπα που καυτηριάζετε; Γενικά, είναι εύκολο να προσεγγίζετε τα εν λόγω ζητήματα με αυστηρή αντικειμενικότητα;
Soloup: Η γελοιογραφία δεν είναι αντικειμενική. Δεν υπάρχει, έτσι κι αλλιώς, «αντικειμενικότητα» σε θέματα πολιτικών επιλογών. Κάθε φορά όλοι μας στεκόμαστε σε κάποιο συγκεκριμένο ιδεολογικό ή αντικειμενικό σημείο (ο τρόπος που βγάζουμε τα προς το ζην, δηλαδή) και ανάλογα σκεφτόμαστε και αντιδρούμε. Η υποκειμενικότητα του σκιτσογράφου, βέβαια, συνήθως βρίσκεται από την πλευρά του κόσμου και ενάντια στην εκάστοτε εξουσία και τις αυθαιρεσίες των πολιτικών και των κυβερνήσεων. Την αξιοπρέπεια των απλών ανθρώπων υπερασπίζονται οι γελοιογράφοι. Η όποια «υποκειμενικότητα» όμως, δεν σημαίνει πως είμαστε ασύδοτοι απέναντι σε ό,τι δεν μας αρέσει. Υπάρχουν κάποια όρια αυτολογοκρισίας που έχουν να κάνουν περισσότερο με την αξιοπρέπεια του «αντιπάλου». Δεν θιγείς, ας πούμε, ποτέ κάποιο σωματικό ελάττωμα ενός πολιτικού, έναν θάνατο ή μια καταστροφή.
ΜΤ: Δουλειά των σκιτσογράφων δεν είναι να προσεγγίζουμε τα όσα συμβαίνουν γύρω μας με αυστηρή αντικειμενικότητα. Νομίζω ότι είναι δουλειά μας να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα από μια οπτική που το κοινό ή και οι άλλοι δημοσιογράφοι δεν έχουν εστιάσει ακόμη. Οι σκιτσογράφοι δεν μιλάμε για γεγονότα. Δεν κάνουμε ρεπορτάζ. Αν και είμαστε από τους ελάχιστους δημοσιογράφους που διασταυρώνουμε και εξετάζουμε τόσο τις πληροφορίες. Με αφορμή τα γεγονότα, κάνουμε ορατό αυτό που οι άλλοι δεν έχουν ακόμη διακρίνει. Γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις, όλα είναι ειδωμένα από μια άλλη μεριά, από μια άλλη οπτική γωνία.
ΜΚ: Ο γελοιογράφος δεν χρειάζεται να διασταυρώνει ειδήσεις, για να τις παρουσιάσει με αντικειμενικότητα. Η γελοιογραφία είναι υποκειμενικός σχολιασμός. Αυτό που προσπαθώ είναι να είμαι έντιμος με τον αναγνώστη μου και τις αρχές μου, τις αισθητικές, τις πολιτικές και τις ηθικές. Εδώ ισχύει μια κουβέντα που νομίζω ότι αποδίδεται στον Πικάσο «δεν ζωγραφίζω αυτό που βλέπω, αλλά αυτό που θέλω οι άλλοι να δουν».
ΚΓ: Οι γελοιογράφοι είμαστε πολιτικά σκεπτόμενοι άνθρωποι και κουβαλάμε πάντα, αυτό που μας καθορίζει και ως δρώντες πολίτες. Άρα, είναι φυσικό κουβαλώντας την πολιτικοποίησή μας, να είναι αυτή το... φίλτρο με το οποίο βλέπουμε τα γεγονότα.
Το πώς τα αναλύουμε και τελικά, πώς αυτά καταλήγουν να γίνουν γελοιογραφία.
“Ουδέτερες” γελοιογραφίες δεν υπάρχουν, γιατί δεν υπάρχουν και... ουδέτεροι γελοιογράφοι. Η αντικειμενικότητα πρώτα και κύρια, είναι η αλήθεια της διασταυρωμένης είδησης. Αν λοιπόν σατιρίζουμε επί πραγματικού γεγονότος, τότε δεν μπορεί παρά να είμαστε αντικειμενικοί. Η μεροληψία είναι περισσότερο ένας κίνδυνος που τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται σε διάφορες γελοιογραφίες, κάτι που το αποδοκιμάζω και είναι ξένο προς τις δικές μου αντιλήψεις.
ΔΓ: Παλαιότερα ψάχναμε το θέμα της γελοιογραφίας μας στις λεπτομέρειες της πολιτικής δραστηριότητας. Σήμερα τα θέματα είναι τόσα πολλά και τόσο χοντροκομμένα, που μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα σε τρία-τέσσερα κάθε μέρα.
Η συνταγή για τη δημιουργία μιας γελοιογραφίας είναι απλή. Βάζεις το κεφάλι μιας αλήθειας στο σώμα ενός αστείου. Το πώς θα ερμηνεύσει κάθε δημιουργός αυτή την αλήθεια είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, κυρίως όμως της ιδεολογικοπολιτικής του αφετηρίας. Από την άλλη, το αστείο είναι θέμα έμπνευσης και χαρακτηρίζει το ιδιαίτερο ύφος κάθε σκιτσογράφου. Βασικός κανόνας σε όλη αυτή τη διαδικασία είναι ότι βρίσκεσαι απέναντι σε κάθε εξουσία. Σε άλλη περίπτωση, αυτοκαταργείσαι...
@Michael Kountouris
Οι πολιτικές γελοιογραφίες διαπνέονται από μια ρητορική, η οποία περιλαμβάνει συμβολισμούς, υπερβολές, ειρωνικά σχόλια, ιδιωματικές εκφράσεις, που στοχεύουν στο να προσελκύσουν την προσοχή του αναγνωστικού κοινού και να καταστήσουν περισσότερο πειστικά τα πολιτικά σκίτσα. Εσείς ποιες τεχνικές ακολουθείτε; Υπάρχουν όρια στο πολιτικό χιούμορ στο πλαίσιο διακωμώδησης της επικαιρότητας;
ΚΓ: Όλα όσα αναφέρετε, είναι πολλές φορές χαρακτηριστικά που τα συναντάμε στις γελοιογραφίες. Και η ειρωνεία και η υπερβολή είναι από τις πρώτες ύλες που έχουμε στο “μαγείρεμα” του σκίτσου. Αυτό όμως που νομίζω ότι πρέπει να κυριαρχεί, είναι το μέτρο ανάμεσα σε αυτά, ώστε να μην μπατάρει το σκίτσο στο λαϊκισμό. Είμαι λάτρης του υπονοούμενου και της ανατροπής στο σκίτσο, είτε με λόγια, είτε χωρίς λόγια. Όρια δεν υπάρχουν στη σάτιρα, αρκεί να σατιρίζεις την ουσία του πολιτικού γεγονότος κι όχι να γίνεσαι υβριστικός αυτού που δημιουργεί το γεγονός. Δεν θα σατίριζα ποτέ την αναπηρία π.χ. του Β. Σόιμπλε, εκεί υπάρχει το όριο πριν καν αρχίσω να σκέφτομαι. Στις πολιτικές του όμως κι ό,τι αυτές εκφράζουν, θα είχα πιο ελαστικά όρια.
ΔΓ: Οτιδήποτε βρίσκεται εντός καρέ μιας γελοιογραφίας έχει τον ρόλο και τη σημασία του. Τίποτα δεν μπαίνει τυχαία. Συμβολισμοί, παραλληλισμοί και υπερβολές συμβάλλουν στη δημιουργία του σκίτσου. Προσπαθώ να δείξω στον κόσμο αυτό που δεν είναι προφανές, αυτό που απαιτεί ψάξιμο. Στην κλασική πλέον ερώτηση εάν υπάρχουν όρια στη σάτιρα ή στο χιούμορ, η απάντησή μου είναι πολύ απλή: Τα όρια μπορεί να τα βάλει μονάχα ένας, ο αναγνώστης. Διαφωνώ με τον αυτοπεριορισμό, την αυτολογοκρισία και τη λογοκρισία φυσικά. Αν αυτό που κάνεις αυθεντικά αρέσει στον κόσμο, συνέχισε να το κάνεις χωρίς να το περιορίζεις βάζοντάς του όρια.
ΜΤ: Η τέχνη είναι ένα μέρος, μια “χώρα” μέσα στην οποία όλες οι “βεβαιότητες” διαρκώς καταρρέουν. Κι όμως, μέσα σε αυτή την αβεβαιότητα, καλλιτέχνες και κοινό, είμαστε όλοι ασφαλείς. Κι αυτό προσπαθώ να πω με τη δουλειά μου στον κόσμο, να μην φοβάται. Να μη φοβάται να σκέπτεται. Όμως, διορθώνοντας σας, οι σκιτσογράφοι δεν στοχεύουμε στην προσέλκυση του αναγνωστικού κοινού, ούτε αγωνιούμε να είμαστε πειστικοί. Μας μπερδεύετε μάλλον με άλλους. Δεν έχουμε εξουσία. Ούτε και τη θέλουμε. Στηλιτεύουμε την εξουσία. Όσο για τα όρια και τα πλαίσια, ο κάθε δημιουργός ανάλογα με το χαρακτήρα και την κοσμοθεωρία του, θέτει στο έργο του τα δικά του. Ένας καλός κι ασφαλής οδηγός είναι να είμαστε πάντα από τη μεριά του αδύναμου.
Soloup: Όλες οι γελοιογραφικές «τεχνικές» είναι θεμιτές, αρκεί να μην θίγουν τα ιερά και τα όσια του αντιπάλου και τα προσωπικά του προβλήματα. Το χιούμορ μπορεί να είναι ακραίο και πρέπει να είναι καυστικό, πάντα όμως στο χώρο της δημόσιας σφαίρας.
ΜΚ: Συμφωνώ με τα χαρακτηριστικά που αναφέρετε, τους συμβολισμούς, την υπερβολή, την ειρωνεία.. Θα προσέθετα, επίσης, ότι η γελοιογραφία πρέπει να είναι αιρετική, προκλητική, «ασεβής» και αυστηρή απέναντι στην εξουσία. Αυτά τα χαρακτηριστικά, όμως, είναι βασικά δομικά στοιχεία της γελοιογραφίας και δεν τα χρησιμοποιεί, για να προσελκύσει το κοινό ή να γίνει περισσότερο πειστική. Το μόνο που χρειάζεται η γελοιογραφία, για να λειτουργήσει είναι το κατάλληλο περιβάλλον της απόλυτης ελευθερίας. Γιατί στη σάτιρα δεν πρέπει να υπάρχουν όρια. Όρια υπάρχουν στον αναγνώστη, στην κοινωνία, στην πολιτική. Όρια υπάρχουν στις ανοχές και στις αντοχές των εξουσιών.
Είναι γνωστό τοις πάσι ότι μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις. Κατά τη γνώμη σας, για ποιο λόγο τα πολιτικά σκίτσα τυγχάνουν ευρείας αποδοχής από τους αναγνώστες; Που αποδίδετε αυτή την επιτυχία;
ΜΤ: Χίλιες λέξεις είναι απλώς φλυαρία και η έκφραση σε σχέση με την εικόνα είναι σκέτη κοινοτυπία που έχω κουραστεί να ακούω. Τα πολιτικά σκίτσα τυγχάνουν ευρείας αποδοχής, γιατί δεν έχουν διδακτισμό, δεν εκβιάζουν καταστάσεις και έχουν ως βάση το χιούμορ που όπως έχω ήδη πει έχει ως βάση την αλήθεια. Η επιτυχία τους λοιπόν οφείλεται στην ειλικρίνεια των καλλιτεχνών. Οι σκιτσογράφοι είμαστε - ή πρέπει να είμαστε- σε συνεχή επαφή με την πραγματικότητα, πράγμα που δεν παίρνω και όρκο ότι συμβαίνει με τους πολιτικούς.
ΜΚ: Η απάντηση κρύβεται στην ίδια την ερώτησή σας. Η δυνατότητα που έχει η πολιτική γελοιογραφία ως εικόνα να προσφέρει ένα μήνυμα και ένα σχόλιο άμεσα και σύντομα, χωρίς να χρειάζεται ο αναγνώστης να διαβάσει και τις χίλιες λέξεις.
ΔΓ: Η πολιτική γελοιογραφία είναι συμπυκνωμένο άρθρο σε μόλις ένα καρέ. Λέει, δηλαδή, με μία εικόνα όσα ένας αρθρογράφος θα παρουσίαζε σε ένα κείμενο πολλών λέξεων. Επίσης, το σκίτσο είναι ένας «τίμιος» τρόπος ενημέρωσης. Δεν σου παρουσιάζει το άσπρο σαν μαύρο ή το αντίστροφο. Σου μεταφέρει μία αλήθεια και κινείται πάντα προς όφελος του πιο αδύναμου. Νιώθει, λοιπόν, ο αναγνώστης ότι βρισκόμαστε μαζί στην ίδια όχθη. Όταν, μάλιστα, του προσφέρεις παράλληλα και μία μικρή δόση χιούμορ, τον κερδίζεις αμέσως και του προκαλείς μια γλυκιά προσμονή για την επόμενη.
ΚΓ: Γιατί πράγματι μπορεί να είναι χίλιες λέξεις μια καλή γελοιογραφία. Μπορεί μάλιστα να μείνει στην ιστορία και να μνημονεύεται, γιατί έχει συμπέσει με ένα πολύ σοβαρό πολιτικό γεγονός. Οι γελοιογραφίες για τον Τρικούπη μνημονεύονται ακόμη. Οι γελοιογραφίες που έπαιξαν προπαγανδιστικό ρόλο στους πολέμους. Θυμηθείτε τι έγινε πριν λίγο καιρό με το περιοδικό Charlie Hebdo και τις γελοιογραφίες που αφορούσαν θρησκευτικά θέματα. Και τόσα άλλα ιστορικά γεγονότα. Ο αναγνώστης θα διαβάσει πολλές φορές πρώτα τη γελοιογραφία και μετά τις ειδήσεις σε μια εφημερίδα. Νομίζω πως εκφράζει την ανάγκη του ανθρώπου να γελάσει, να σκεφτεί, να σαρκάσει. Είναι όπως μια καλή ατάκα από μια καλή κωμωδία κινηματογραφικής ταινίας. Παραμένει πάντα ζωντανή και μας κάνει πάντα να γελάμε. Ε, τι άλλο να θέλει λοιπόν κανείς από μια γελοιογραφία, δεν είναι αρκετά όλα αυτά;
Soloup: Όπως σας είπα και πιο πριν, συνήθως οι σκιτσογράφοι παίρνουν τη μεριά των καταπιεσμένων πολιτών. Καταπιεσμένων από τις πολιτικές αυθαιρεσίες, από την οικονομική πολιτική κλπ. Είναι, κατά κάποιο τρόπο, οι υπερασπιστές της αξιοπρέπειας των πολιτών που μπορούν επιτέλους να γελάσουν, αυτοσαρκαστικά ακόμα, και με τα ίδια τα παθήματά τους. Ταυτόχρονα, όμως, ο σαρκασμός και ο αυτοσαρκασμός είναι ένας καθρέπτης που κατανοείς καλύτερα την πραγματικότητα στην οποία ζεις.
@Maria Tzaboura
Ποιος είναι ο ρόλος των σύγχρονων σκιτσογράφων στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι; Θα πρέπει πρωτίστως να αφυπνίσουν και να θέσουν προβληματισμούς στο κοινό ή να εξαπολύσουν τα βέλη τους στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία;
Soloup: Ναι, ο φυσιολογικός ρόλος ενός γελοιογράφου, ενός σατιρικού καλλιτέχνη κάθε είδους θα έλεγα – ακόμα και του ... τρελού του βασιλιά- είναι να βρίσκεται απέναντι στην εκάστοτε εξουσία. Το αν κάποιοι από τον ρόλο έστω του τρελού, διαλέγουν το ρόλο του αυλοκόλακα μπάτλερ, είναι ένα άλλο ζήτημα.
ΚΓ: Μακάρι οι κοινωνίες να άλλαζαν και να γίνονταν καλύτερες από τους γελοιογράφους, θα είμασταν ήδη κυβέρνηση και πιστέψτε με, θα περνούσαμε όλοι καλύτερα. Αυτό όμως είναι πολυπλοκότερο και αφορά περισσότερους. Φυσικά, ο γελοιογράφος θα πρέπει να έχει κατά νου, το έργο του να συμβάλλει με τον τρόπο του στη διαμόρφωση ενός προοδευτικότερου τρόπου σκέψης -επιβάλλεται θα έλεγα. Με άλλα λόγια, οι γελοιογραφίες να καταφέρουν να παράξουν έναν πολιτισμό, όσο κοφτερά και αν είναι τα βέλη προς τα κακώς κείμενα που πηγάζουν από την κάθε είδους εξουσία. Εξάλλου το γέλιο κάνει καλό κι αυτός είναι ο σκοπός μας, να κάνουμε τον κόσμο να ευχαριστιέται από τις γελοιογραφίες μας.
ΜΤ: Είμαι ο τελευταίος άνθρωπος που θα μοιράσει ρόλους ή θα πει τί πρέπει ή τί δεν πρέπει να κάνουν οι σκιτσογράφοι. Όπως όλοι οι άνθρωποι, από καταβολής κόσμου, κρινόμαστε από τις πράξεις μας. Για μένα η γελοιογραφία είναι προσωπική υπόθεση. Υποθέτω πώς είναι ή πώς θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα, κάθε φορά. Επανεφευρίσκω την πραγματικότητα, την ανασκευάζω και την ξαναδίνω πάλι πίσω. Γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις, όλα είναι ειδωμένα από μιαν άλλη μεριά, από μιαν άλλη οπτική γωνία. ΄Ολα με αφορούν, όλα με ενοχλούν και όλα θέλω να τα αλλάξω. Όλα είναι και “δική μου υπόθεση”. Ελπίζω, κάπως έτσι, να είναι και οι αναγνώστες μας στη δική τους ζωή.
ΔΓ: Ο ρόλος των σκιτσογράφων είναι να πουν αλήθειες που δύσκολα λέγονται δημόσια. Να παρουσιάσουν τις κρυφές επιδιώξεις και τους σχεδιασμούς της εξουσίας. Να την αποδομήσουν και να την ξεγυμνώσουν μπροστά στα μάτια του κόσμου, πετώντας στην άκρη τα όμορφα λόγια, τις υποσχέσεις και τα ευχολόγια των πολιτικών.
ΜΚ: Εδώ θα ήθελα να σας περιγράψω ένα γεγονός που συνέβη το Μάιο του 2016, κατά την έκθεση της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων στο Μετρό του Συντάγματος. Η έκθεση είχε ως θέμα την προσφυγική κρίση. Ανάμεσα στους επισκέπτες ήταν πολλοί πρόσφυγες από τις δομές φιλοξενίας, οι οποίοι και έγραψαν στο τέλος στο βιβλίο των επισκεπτών. Ένα από αυτά τα μηνύματα, γραμμένο στα αραβικά, σημάδεψε όλους τους συνάδελφους και φίλους που πήραμε μέρος και νομίζω ότι απαντάει με τον καλύτερο τρόπο στο ερώτημά σας : «Ευχαριστούμε πού γίνατε η φωνή μας στον κόσμο».
*Ο Δημήτρης Γεωργοπάλης εργάζεται στις εφημερίδες «ΕΙΔΗΣΕΙΣ» του Σαββάτου και «Realnews». Σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων και Βυζαντινή Αγιογραφία. Δουλειά του έχει δημοσιευτεί στις εφημερίδες «Απογευματινή» και «Αληθινές Ειδήσεις», στα περιοδικά «Αντί», «Γαλέρα», «Μότο Τρίτη» και «Επιλογή» καθώς και στο portal «real.gr». Είναι τακτικό μέλος της Ένωσης Συντακτών Περιοδικού – Ηλεκτρονικού Τύπου (ΕΣΠΗΤ). (georgopalis.com)
Ο Κώστας Γρηγοριάδης δημοσιεύει καθημερινά γελοιογραφίες στην Εφημερίδα των Συντακτών. Δημοσίευσε, ακόμη, στις εφημερίδες Οδηγητής, Αναγνώστης και από το 1990-2013 στην εφημερίδα Ριζοσπάστης σε καθημερινή βάση. Συνεργάστηκε με τον Ευγένιο Τριβιζά για τη σειρά τεσσάρων βιβλίων με τίτλο «Οι περιπέτειες της οικογένειας Χλαπατσούλη». Είναι μέλος της Ένωσης συντακτών (ΕΣΗΕΑ). (kostas-cartoonist.blogspot.gr/)
Ο Μιχάλης Κουντούρης δημοσιεύει στην «Εφημερίδα των Συντακτών» και το περιοδικό δρόμου «Σχεδία» και συνεργάζεται με τα διεθνή πρακτορεία Courrier International και Caglecartoons. Συμμετείχε και διακρίθηκε σε πολλούς διεθνείς διαγωνισμούς στα Ηνωμένα Έθνη, Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία, Ιράν, Τουρκία, Βέλγιο. Έχει εικονογραφήσει παιδικά βιβλία και τιμήθηκε με το Βραβείο Εικονογράφησης του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (2002) και με το βραβείο εικονογράφησης παιδικού βιβλίου ΕΒΓΕ (2005). (michaelkountouris.com/)
Ο Αντώνης Νικολόπουλος (Soloup) εργάζεται στην εφημερίδα Το Ποντίκι και το περιοδικό δρόμου Σχεδία. Μέχρι τώρα έχουν κυκλοφορήσει 14 άλμπουµ µε γελοιογραφίες του, η μελέτη «Τα ελληνικά κόμικς» (Εκδόσεις Τόπος) βασισμένη στη διδακτορική του διατριβή και το graphic novel «Αϊβαλί» (εκδόσεις Κέδρος), που βραβεύτηκε ως «Καλύτερο κόµικς 2015» και «Καλύτερο Σενάριο» στα Ελληνικά Βραβεία Κόµικς και µε το «Coup de Cœur 2016» στο 17ο φεστιβάλ Rendez-vous du Carnet de Voyage στη Γαλλία. (soloup.net/)
Η Μαρία Τζαμπούρα σπούδασε Γραφικές Τέχνες στον ΑΚΤΟ και στο Middlesex University, Λονδίνο. Από το 1994 εργάζεται σε εφημερίδες και περιοδικά ("ΒΗΜΑ", "ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ”). Διακρίθηκε με το Kρατικό Bραβείο Eικονογράφησης Παιδικού Bιβλίου 2006. (mtzaboura.blogspot.gr/)
