Η ανακοίνωση που παρουσιάστηκε σήμερα καταγράφει τα διαθέσιμα εργαλεία για την παρακολούθηση, την αξιολόγηση και την προστασία του κράτους δικαίου στην Ένωση.
Εξετάζει επίσης την εμπειρία των τελευταίων ετών, ώστε να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή συζήτηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω το κράτος δικαίου.
Η εμπειρία του παρελθόντος, ιδίως, καταδεικνύει την ανάγκη για καλύτερη προώθηση του κράτους δικαίου, έγκαιρη πρόληψη κινδύνων ή παραβιάσεων του κράτους δικαίου και αποτελεσματική αντιμετώπιση όταν ανακύπτουν τέτοια ζητήματα στην Ένωση.
Ο πρώτος Aντιπρόεδρος, κ. Φρανς Τίμερμανς, δήλωσε σχετικά: «Η ικανότητα της Ένωσης να προασπίζεται το κράτος δικαίου έχει θεμελιώδη σημασία, σήμερα περισσότερο από ποτέ. Πρώτον, επειδή πρόκειται για ζήτημα θεμελιωδών αξιών, στην ουσία για την «ταυτότητά μας».
Δεύτερον, επειδή η λειτουργία της ΕΕ στο σύνολό της είναι συνυφασμένη με την εφαρμογή του κράτους δικαίου σε όλα τα κράτη μέλη. Τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να εξετάσουμε από κοινού με όλα τα θεσμικά όργανα, τα κράτη μέλη, τις διάφορες αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέρη τον τρόπο προάσπισης και ενίσχυσης του κράτους δικαίου στην Ένωση.»
Τα τελευταία χρόνια, το κράτος δικαίου στην Ευρώπη δέχεται αυξημένη πίεση. Εκφράστηκαν κοινές και συγκεκριμένες ανησυχίες στις συζητήσεις στο εσωτερικό της Ένωσης και σε διεθνές επίπεδο, καθώς και από την κοινωνία των πολιτών.
Έχει καταστεί σαφές ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα για να διασφαλιστεί η υπεράσπιση, η ενίσχυση και η τήρηση του κράτους δικαίου σε ολόκληρη την Ένωση. Με βάση τις τρέχουσες συζητήσεις και την εμπειρία του παρελθόντος, η σημερινή ανακοίνωση αποσκοπεί στη δρομολόγηση της εν λόγω διαδικασίας με τον καθορισμό δυνατών κατευθύνσεων προβληματισμού για μελλοντική δράση.
Δυνατές κατευθύνσεις για το μέλλον
Αποτελεί κοινή ευθύνη των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και όλων των κρατών μελών να υπερασπίζονται, να ενισχύουν και να τηρούν το κράτος δικαίου στην Ένωση.
Η Επιτροπή έχει ήδη χρησιμοποιήσει ευρύ φάσμα εργαλείων για την προσεκτική παρακολούθηση, αξιολόγηση και αντιμετώπιση των ανησυχιών για το κράτος δικαίου στα κράτη μέλη, μεταξύ άλλων το πλαίσιο για το κράτος δικαίου, τη διαδικασία του άρθρου 7 παράγραφος 1 της ΣΕΕ, τις διαδικασίες επί παραβάσει, καθώς και το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, τον πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης ή τον μηχανισμό συνεργασίας και ελέγχου (ΜΣΕ).
Με βάση την εμπειρία που έχει αποκτηθεί έως τώρα χάρη σε όλα τα μέσα, η Επιτροπή παρουσιάζει σήμερα τρεις πυλώνες που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην στήριξη της αποτελεσματικής επιβολής του κράτους δικαίου στην Ένωση:
· Καλύτερη προώθηση: Τα πρότυπα και η νομολογία στον τομέα του κράτους δικαίου δεν είναι πάντοτε επαρκώς γνωστά σε εθνικό επίπεδο. Για να αντιμετωπιστεί το θέμα αυτό, αυξημένες προσπάθειες θα πρέπει να στραφούν στην καλύτερη προώθηση, σε εθνικό επίπεδο, της γνώσης σχετικά με τα πρότυπα και τη νομολογία στον τομέα του κράτους δικαίου.
Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί, για παράδειγμα, μέσω δραστηριοτήτων επικοινωνίας για το κοινό, κοινών προσεγγίσεων της ΕΕ που συμβάλλουν στην προώθηση ισχυρότερης νοοτροπίας κράτους δικαίου σε όλα τα όργανα και τα επαγγέλματα, της συνεχούς συνεργασίας με το Συμβούλιο της Ευρώπης και της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
· Έγκαιρη πρόληψη: Ενώ την πρωταρχική ευθύνη για τη διασφάλιση του σεβασμού του κράτους δικαίου σε εθνικό επίπεδο φέρουν τα κράτη μέλη, η ΕΕ μπορεί να προσφέρει σημαντική στήριξη για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των βασικών συστημάτων και θεσμών.
Η τακτική συνεργασία και ο διάλογος θα μπορούσαν να συμβάλουν σε βαθύτερη κατανόηση της κατάστασης και των εξελίξεων του κράτους δικαίου στα κράτη μέλη, καθώς και στην έγκαιρη επίλυση τυχόν ζητημάτων που αφορούν το κράτος δικαίου.
· Ειδικά σχεδιασμένη αντίδραση: Η ποικιλία προκλήσεων που σχετίζονται με το κράτος δικαίου απαιτεί ποικιλία αποτελεσματικών αντιδράσεων. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να διασφαλίζει την ορθή εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ μέσω διαδικασιών επί παραβάσει. Ενδέχεται να ενδείκνυνται διαφορετικές προσεγγίσεις σε συγκεκριμένους τομείς πολιτικής, όπως η πρόταση της Επιτροπής για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ.
Επιπλέον, θα μπορούσαν να διερευνηθούν ορισμένες βελτιώσεις στο υφιστάμενο πλαίσιο του κράτους δικαίου, συμπεριλαμβανομένων της έγκαιρης ενημέρωσης του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της εκ μέρους τους στήριξης, καθώς και σαφών χρονοδιαγραμμάτων για τη διάρκεια της φάσης των διαλόγων.
Επόμενα βήματα
Η Επιτροπή καλεί τώρα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο και τα κράτη μέλη, καθώς και τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των δικαστικών δικτύων και της κοινωνίας των πολιτών, να εξετάσουν τα θέματα που παρουσιάστηκαν στη σημερινή ανακοίνωση και να συμβάλουν με συγκεκριμένες ιδέες στην επιλογή του τρόπου με τον οποίο θα μπορούσε να ενισχυθεί στο μέλλον η εργαλειοθήκη του κράτους δικαίου.
Με βάση αυτή τη διαδικασία προβληματισμού και τη συνεχιζόμενη συζήτηση, η Επιτροπή θα επανέλθει στο εν λόγω θέμα με δικά της συμπεράσματα και προτάσεις τον Ιούνιο του 2019.
Ιστορικό
Το κράτος δικαίου είναι μία από τις κοινές αξίες στις οποίες έχει θεμελιωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και ενστερνίζονται όλα τα κράτη μέλη. Κατοχυρώνεται καθεαυτό στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είναι επίσης σημαντικό για τη λειτουργία της ΕΕ στο σύνολό της, για παράδειγμα όσον αφορά την εσωτερική αγορά, τη συνεργασία στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων, και για να εξασφαλιστεί ότι οι εθνικοί δικαστές που είναι επίσης «δικαστές της ΕΕ» μπορούν να εκπληρώσουν τον ρόλο τους όσον αφορά τη διασφάλιση της εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ και να συνεργάζονται σωστά με το Δικαστήριο της ΕΕ στο πλαίσιο των διαδικασιών έκδοσης προδικαστικών αποφάσεων.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μαζί με τα άλλα όργανα και τα κράτη μέλη, έχουν την ευθύνη, βάσει των Συνθηκών, να διασφαλίζουν τον σεβασμό του κράτους δικαίου ως θεμελιώδους αξίας της Ένωσης και να κατοχυρώνουν ότι η νομοθεσία, οι αξίες και οι αρχές της ΕΕ γίνονται σεβαστές.
Η Επιτροπή διαθέτει ευρύ φάσμα εργαλείων για την προσεκτική παρακολούθηση, αξιολόγηση και αντιμετώπιση των ζητημάτων που άπτονται του κράτους δικαίου στα κράτη μέλη, μεταξύ άλλων των διαδικασιών επί παραβάσει, του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης ή του μηχανισμού συνεργασίας και ελέγχου (ΜΣΕ).
Στις 11 Μαρτίου 2014, Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε ένα νέο πλαίσιο που επιτρέπει την αντιμετώπιση συστημικών απειλών κατά του κράτους δικαίου σε οποιοδήποτε από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πλαίσιο προβλέπει ένα εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης χάρη στο οποίο η Επιτροπή θα μπορεί να αρχίσει διάλογο με το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος κατά στάδια, ώστε να εμποδίσει την κλιμάκωση των συστημικών απειλών κατά του κράτους δικαίου.
Το πλέον εμβληματικό, όπως και εξαιρετικό, εργαλείο προάσπισης του κράτους δικαίου είναι η διαδικασία του άρθρου 7 της ΣΕΕ που επιτρέπει στην ΕΕ να ενεργεί σε περίπτωση σοβαρής παραβίασης του κράτους δικαίου σε ένα κράτος μέλος.
Η διαδικασία του άρθρου 7 της ΣΕΕ ενεργοποιήθηκε σε δύο περιπτώσεις μέχρι σήμερα: τον Δεκέμβριο του 2017 στην περίπτωση της Πολωνίας (από την Επιτροπή), και τον Σεπτέμβριο του 2018 στην περίπτωση της Ουγγαρίας (από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο).
Η Επιτροπή έχει επίσης κινήσει διαδικασία επί παραβάσει με την αποστολή προειδοποιητικής επιστολής στην Πολωνία σχετικά με το νέο πειθαρχικό καθεστώς για τους δικαστές.
