του Κώστα Παπαχρήστου*
Ξεκινώ με κοινότοπες αλλά αναγκαίες γενικότητες: Δημοκρατία σημαίνει ελευθερία με σεβασμό στα δικαιώματα και τους κανόνες που διέπουν τις σχέσεις των μελών μιας κοινωνίας. Κανόνες που και αυτοί οι ίδιοι προκύπτουν ως αποτέλεσμα ελεύθερης βούλησης της κοινωνίας. Αυτονόητα, όποιος ζητά να ενταχθεί σε μία προϋπάρχουσα δημοκρατική κοινότητα οφείλει καταρχήν να είναι πρόθυμος να αποδεχθεί τις κοινά συμφωνημένες αρχές της.
Θεωρώ χρήσιμο να παραθέσω ένα παράδειγμα από προσωπική εμπειρία. Έκανα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές σε γνωστό αμερικανικό πανεπιστήμιο που ανήκει στην κοινότητα των Μορμόνων. Μέρος των προϋποθέσεων ένταξής μου ως φοιτητή σε αυτό ήταν η εκ μέρους μου ρητή αποδοχή ενός συνόλου κανόνων, τους οποίους θα έπρεπε να τηρώ χωρίς την παραμικρή παρέκκλιση καθ’ όλη την διάρκεια της εκεί παραμονής μου. Κανόνες που σε έναν Έλληνα φαίνονται αδιανόητοι (π.χ., θα έπρεπε να ξεχάσω το ένα αθώο ποτηράκι κρασί με το γεύμα μου, όπως και τον απαραίτητο καφέ μετά από αυτό!). Καθώς δεν είχα, όμως, άλλη επιλογή, έστειλα υπογεγραμμένη την δήλωση συμμόρφωσής μου με τον κώδικα συμπεριφοράς που όριζε το πανεπιστήμιο. Μία πράξη για την οποία, τελικά, δεν μετάνιωσα ποτέ.
Πολλή συζήτηση γίνεται τελευταία για την «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» (όπως τουλάχιστον ο σχετικός όρος αποδίδεται στα ελληνικά). Γνωστές ή λιγότερο γνωστές «προοδευτικές» γραφίδες έσπευσαν να επισημάνουν ότι ο όρος αυτός «υποκρύπτει ρατσιστικές και ξενοφοβικές αντιλήψεις», καθώς είναι «σύνθημα της ακροδεξιάς» το οποίο στρέφεται κατά της μετανάστευσης. Είναι όμως έτσι;
Ο «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής» δεν βγήκε από το καπέλο κάποιου ταχυδακτυλουργού αλλά είναι απόσταγμα εμπειριών, κοινωνικών ζυμώσεων, αλλά και αιματηρών λαθών αιώνων. Σε αυτόν δικαιούνται να μετέχουν εκείνοι και μόνο που έμπρακτα ασπάζονται τις αρχές του. Μία προϋπόθεση που δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε «παλαιούς» και «νέους» Ευρωπαίους, σε αυτόχθονες και μετανάστες!
Από αυτή την άποψη, η προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής δεν στρέφεται κατά της ίδιας της μετανάστευσης αλλά στοχεύει στο να προασπίσει τις θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού έναντι όσων όχι απλά τις αμφισβητούν, αλλά και θα μπορούσαν στο μέλλον να τις απειλήσουν.
Το ποιες είναι οι απειλές που υφίστανται έχει μελετηθεί και συζητηθεί επαρκώς από αναλυτές πολύ ειδικότερους του γράφοντος. Και, σε σοβαρές αναλύσεις, αποπροσανατολιστικά κλισέ περί «ρατσισμού και ξενοφοβίας» ή «ακροδεξιών συνθημάτων» δεν έχουν θέση. Το μόνο που αυτά επιτυγχάνουν είναι να κρύβουν ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα πίσω από φθηνές πολιτικές ρητορείες.
Σε παλιότερο κείμενο (*) γραμμένο στον απόηχο μαζικών δολοφονικών επιθέσεων ακραίου θρησκευτικού φανατισμού στο Παρίσι, είχαμε επισημάνει τον κίνδυνο εξάπλωσης μίας παγκόσμιας απειλής μέσω πολιτισμικής διάβρωσης των δυτικών κοινωνιών «εκ των έσω». Και, μιλώντας για διάβρωση δεν αναφερόμαστε, ασφαλώς, σε ειρηνική, οικειοθελή ανταλλαγή πολιτισμικών χαρακτηριστικών (συμπεριλαμβανομένων των θρησκευτικών) αλλά σε μεθοδευμένη προσπάθεια επιβολής ενός ακραία οπισθοδρομικού τρόπου ζωής, βάσει δογμάτων που θεωρούν εαυτά υπέρτερα των αξιών της ελευθερίας και της δημοκρατίας και, ως εκ τούτου, υποχρεωτικά υποκατάστατα των κατεστημένων δημοκρατικών θεσμών.
Η εικόνα σε περιοχές της Αθήνας (θα περιοριστώ σε αυτήν) προβληματίζει, αν όχι ανησυχεί. Μία εικόνα όχι στατική αλλά δυναμικά εξελισσόμενη. Η φιλόξενη Ελλάδα άνοιξε, ως θεωρεί ότι όφειλε, τις πύλες της. Όμως οφείλει παράλληλα να προστατέψει και τον ελληνικό τρόπο ζωής απέναντι σε κάθε ενδεχόμενο μελλοντικών αμφισβητήσεών του, όχι μόνο ως γενικού πλαισίου ιδεών και συνηθειών αλλά, ακόμα περισσότερο, ως δικαιώματος.
Το δημοκρατικό πολίτευμα έχει ένα ευγενές χαρακτηριστικό που το καθιστά μοναδικό ανάμεσα στα άλλα: δίνει δικαίωμα εκπροσώπησης ακόμα και στους αρνητές του. Μία σκέψη τρομάζει, εν τούτοις: Τι θα συμβεί αν κάποτε κάποιοι αρνητές (για λόγους εύκολα εννοούμενους) αποτελέσουν πλειοψηφία; Αρνητές μάλιστα που, εκτός από το πολίτευμα, θα μπορούσαν να απειλήσουν και τις ίδιες τις αξίες του πολιτισμού όπως τον γνωρίζουμε σήμερα στην δημοκρατική Δύση.
Ερωτήματα σαν το παραπάνω ζητούν απαντήσεις, όσο ακόμα έχει πρακτικό νόημα να απαντηθούν. Και τις απαντήσεις, φυσικά, δεν καλούνται να δώσουν «ρατσιστικοί και ακροδεξιοί κύκλοι» αλλά άνθρωποι με υψηλό δημοκρατικό φρόνημα και βαθιά γνώση των ευρωπαϊκών θεσμών.
Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής έχει δικαίωμα στην αυτοσυντήρηση. Και, όποιος αποδέχεται τις θεμελιώδεις αρχές του είναι καλοδεχούμενος να ενσωματωθεί. Έχοντας πάντα υπόψη ότι, σε μία κοινωνία που σέβεται την διαφορετικότητα δεν χωρά η μισαλλοδοξία και η βίαιη υποταγή σε ανελεύθερα πρότυπα!
