του Γιώργου Πρεβελάκη*
Η στάση του προέδρου Μακρόν να εμποδίσει τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας στην Ε.Ε. έχει προκαλέσει σχεδόν αποκλειστικά αρνητικά σχόλια. Εκτιμάται ότι υπέκυψε και αυτός στην ξενοφοβία? ότι αλιεύει ψήφους από την Ακροδεξιά? ότι ταυτίστηκε με τα αντιδραστικά στοιχεία στην Ε.Ε. Ο ίδιος, πάντως, έδωσε λογικές εξηγήσεις για την απόφασή του: Η Ε.Ε. με 28 μέλη είναι δυσλειτουργική? δεν μπορεί να προχωρήσει σε περαιτέρω διεύρυνση υπό τις κρατούσες συνθήκες. Είναι πολυδιασπασμένη εσωτερικά, χωρίς ενιαίο λόγο. Αδυνατεί να προσαρμοστεί στον ταχύρρυθμο κόσμο μας και βιώνει σοβαρές κρίσεις.
Χρειάζεται μεταρρυθμίσεις ώστε να καλυφθούν οι αδυναμίες. Η «διεύρυνση» έχει καταντήσει γραφειοκρατική διαδικασία, με ισχυρά στοιχεία συναλλαγής και υποκρισίας. Πρέπει να τεθεί τέλος σε ένα μηχανισμό που κινείται χωρίς ενιαία κριτήρια, πολιτικό έλεγχο και ορθολογισμό.
Επιπλέον, τα υποψήφια κράτη προσηλώνονται στον στόχο της ένταξης, στρέφονται αποκλειστικά στις Βρυξέλλες και δεν ενδιαφέρονται για συνεργασία με τους γείτονες.
Τα επιχειρήματα αυτά επιβάλλουν μια νέα συζήτηση. Το καθοριστικό ζήτημα είναι η αντίφαση ανάμεσα σε δύο αντιλήψεις ως προς την ευρωπαϊκή οικοδόμηση. Τη διάσταση αυτή ανέδειξε ο Μακρόν, καθώς δεν θεωρεί ότι «η μόνη σχέση την οποία μπορούμε να έχουμε με τη γειτονία μας είναι σχέση επέκτασης ή διεύρυνσης».
Το ζήτημα, επομένως, δεν είναι η Αλβανία ή η Βόρεια Μακεδονία, αλλά η γεωπολιτική αντίληψη για το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι το οποίο, από γεωγραφική άποψη, θυμίζει ολοένα και περισσότερο τον εδαφικό επεκτατισμό των εθνικών κρατών. Τότε ο επεκτατισμός ασκείτο manu militari? σήμερα με την υπόσχεση για ευημερία και αναβάθμιση.
Η ιδεολογία αυτή είναι ευρωκεντρική. Κατ’ αυτήν, στον πυρήνα της Ευρώπης έχουν διαμορφωθεί κανόνες οι οποίοι πρέπει να διαχυθούν στις περιφέρειες, ώστε να διαμορφωθεί μια ενιαία και συνεκτική «ήπειρος». Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, πρέπει να δελεασθούν τα κράτη της περιφέρειας με την προοπτική να ενσωματωθούν σε έναν ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο – με τα συνακολουθούντα υλικά ανταλλάγματα. Η πολιτική της διεύρυνσης καθίσταται έτσι το μέσον για μια οιονεί υποταγή, την ευθυγράμμιση σε ένα διαφορετικό, υποθετικά ανώτερο, πολιτισμικό πρότυπο – πάντοτε, βέβαια, προς αγαθόν των υποτασσομένων.
Ωστόσο, έχει γίνει πλέον συνείδηση ότι η λογική αυτή είναι αδιέξοδη. Η Ευρώπη δεν είναι νέα χώρα, όπως υπήρξαν οι ΗΠΑ, ώστε να μπορεί να υποβληθεί σε ομογενοποίηση. Οι διαφορετικές πολιτισμικές δομές, βαθύτατα ριζωμένες στα εδάφη της, αντιστέκονται. Η εμμονή στον ευρωκεντρισμό αναπτύσσει φυγόκεντρες δυνάμεις, όπως απέδειξε το Brexit. Αντί για την ενοποίηση, οδηγεί στη διάλυση της Ευρώπης.
Ο Μακρόν αμφισβήτησε την ευρωκεντρική μεθοδολογία της διεύρυνσης. Επί του παρόντος, στο αμφισβητηθέν κυρίαρχο πρότυπο δεν υπάρχει συνολική εναλλακτική εκδοχή – απλώς κάποιες αποσπασματικές εμπειρίες. Ομως, η ιστορία της Ευρώπης διαθέτει μεγάλη ποικιλία από οργανωτικά σχήματα. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται και η σοφία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία συνδυάζει την απαραίτητη ενότητα στο υψηλότερο επίπεδο και ένα σημαντικό βαθμό ελευθερίας και οργανωτικής επινοητικότητας στις χαμηλότερες βαθμίδες – μια οργάνωση η οποία την προφύλαξε από τους θρησκευτικούς πολέμους της Δύσης.
Ο Μακρόν μοιάζει να επεξεργάζεται σταδιακά μιαν άλλη θέση, η οποία έρχεται σε αντιπαράθεση με τη γερμανικής αντιλήψεως ομοιογενή και συγκεντρωτική Ευρώπη. Η προσέγγιση αυτή οδηγεί, ενδεχομένως, σε μία δυνάμει αρθρωτή ευρωπαϊκή πραγματικότητα, συγκροτημένη από αλληλο-επικαλυπτόμενους κύκλους – όπως τα σχήματα τα οποία εμπνέονται και παραπέμπουν στην εμπειρία της θάλασσας. Η Ευρώπη-ήπειρος, το σημερινό σχήμα, κυριαρχεί και εμπνέει τους Κεντροευρωπαίους, καθώς αντιστοιχεί στα ιστορικά πολιτισμικά τους βιώματα. Στους αντίποδες, χρειάζεται να προβληθεί η Ευρώπη-αρχιπέλαγος, η οποία θα συγκεντρώνει συνθετικά, αλλά όχι ομοειδώς, τις εμπειρίες των λαών που την άνοιξαν στον κόσμο.
Καθώς η θαλασσινή Αγγλία αποσύρεται από την ευρωπαϊκή συζήτηση, φαίνεται ότι η Γαλλία του Μακρόν επιζητεί και σπεύδει να την αναπληρώσει.
*καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I) και πρόσφατα ορίστηκε νέος μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ
**πρώτη δημοσίευση: www.kathimerini.gr
