του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Συνέντευξη του Adam Tooze, Le Point, 9/4/2020, no 2485, σελ, 44-45
Λαμπρός μελετητής της κρίσης του 2008(1) , αναφέρει για την πανδημία ότι «σε όρους ταχύτητας μετάδοσης είναι χωρίς προηγούμενο στην Ιστορία».
(1) Crashed: How a Decade of Financial Crises Changed the World, August 7, 2018.
Μέγεθος της παρούσας κρίσης
Ο συγγραφέας αρχικά τονίζει ότι δε ζούμε μια αποκάλυψη. Αν υπήρχαν συνθήκες αποκάλυψης, εκατομμύρια άνθρωποι θα έχαναν τη ζωή τους από μια αρρώστια που είναι αδύνατον να την ελέγξουμε. Για άλλη μια φορά, εκδηλώνεται μια καταστροφή που την κρατούν μακριά, ριζοσπαστικές ενέργειες, ριζοσπαστικά προληπτικά μέτρα που επιτυγχάνουν να αποτρέψουν τα χειρότερα, αλλά τα οποία με τη σειρά τους ανατρέπουν όσα είχαμε συνηθίσει να τα βλέπουμε ως κανονικότητα. Η διαταραχή της ζωής μας και του οικονομικού συστήματος προκύπτει από μια προειλημμένη απόφαση για να γίνει ότι ήταν αναμενόμενο για την αποφυγή μιας καταστροφής της δημόσιας υγείας η οποία θα είχε κοστήσει τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους. Για το λόγο αυτό οι κεντρικές τράπεζες προσπάθησαν στις χρηματοοικονομικές αγορές να αντιμετωπίσουν ένα τεράστιο κύμα χρηματοοικονομικής αβεβαιότητας που προκλήθηκε από τα άναγκαία οικονομικά μέτρα για την αναχαίτιση του ιού. Τα κράτη που διαθέτουν περιορισμένους πόρους, Νηγηρία, Νότιος Αφρική, Ινδία αντιδρούν με δρακόντεια μέτρα. Οι παρενέργειες των lockdown θα είναι δραματικές. Εάν δεν καταφέρουν να αναχαιτίσουν την επιδημία στα πρώτα στάδια, αυτή θα επιδεινωθεί προοδευτικά (Ιταλία, Ισπανία, Η.Π.Α.).
Το «άστο και θα δούμε» φαίνεται να παράγει τα χειρότερα αποτελέσματα σε όρους θνητότητας και οικονομικών ζημιών. Η οικονομική καταστροφή η οποία αντιμετωπίζουμε σε Ευρώπη και Η.Π.Α. είναι η πιο σοβαρή μετά το 1945. Οι οικονομολόγοι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των Η.Π.Α. προβλέπουν ότι η ανεργία μπορεί να φτάσει το 30% σε μερικούς μήνες.
Ιδιαιτερότητες της παρούσας οικονομικής κρίσης
Η οικονομική κρίση αποτελεί πρώτα από όλα μια προειλημμένη μείωση της παραγωγής. Επεκτεινεται σε τομείς όπως οι υπηρεσίες που δεν δέχονται κανονικά τις ίδιες κυκλικές διακυμάνσεις όπως ο βιομηχανικός κλάδος και ο κλάδος κατασκευών. Η ερώτηση που τίθεται είναι να γνωρίζουμε σε ποιό βαθμό το σταμάτημα της παραγωγικής και εμπορικής δραστηριότητας θα λάβει μακροπρόθεσμες διαστάσεις μέσω πτωχεύσεων και απωλειών θέσεων εργασίας. Η κοινωνική δυστυχία στις Η.Π.Α. και σε μερικές περιοχές της Ευρώπης είναι ήδη σοκαριστική. Αυτά τα αποτελέσματα θα μετακυλίσουν στο σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας, διότι η απόσυρση των ξένων κεφαλαίων και η φυγή των εθνικών κεφαλαίων προς το καταφύγιο που αντιπροσωπεύει το δολάριο θα επιδεινώσει το κλείσιμο περιφερειακών και τοπικών αγορών και επιχειρήσεων.
Χρηματοοικονομική κρίση 2008 και Covid-19
Σύμφωνα με τα λεγόμενα των στελεχών τραπεζών, αυτοί δεν είναι υπεύθυνοι της υγειονομικής κρίσης του 2020 και οι ισολογισμοί των τραπεζών είναι πιο συμπαγείς τώρα από ότι ήταν το 2008. Σε όρους νομισματικής πολιτικής, η αντίδραση των κεντρικών τραπεζών ήταν σημαντική το 2008. Ήταν απλά θεαματική αυτή τη φορά. Η Fed αγοράζει κάθε μέρα περισσότερα χρεόγραφα τώρα από αυτά που αγόραζε κάθε μήνα την επαύριο του 2008. Το πρόγραμμα αγοράς ομολογιών με απροσδιόριστη διάρκεια από την ΕΚΤ είναι αξιοθαύμαστο. Το μοντέλο διαχείρισης της αγοράς εργασίας βραχυπρόθεσμα που λειτούργησε ομαλά το 2008 υιοθετήθηκε ευρέως.
Ο συγγραφέας τονίζει ιδιαίτερα ότι το ευρωπαικό σχέδιο δεν κινδυνεύει άμεσα. Τα αρχικά λάθη ξεπεράστηκαν και η ΕΚΤ έκανε τα αναγκαία για να διατηρήσει τη σταθερότητα των αγορών του κρατικού χρέους. Μεσοπρόθεσμα υπάρχει όμως ανησυχία. Αν το θεμελιώδες ζήτημα της ευθύνης για χρηματοδότηση της υγειονομικής δαπάνης δεν επιλυθεί, τότε χώρες όπως η Ιταλία θα ενθαρρυνθούν να δαπανήσουν πολύ λίγα. ‘Η διαφορετικά θα ξοδεύουν αρκετά και θα κινδυνεύουν να καταλήξουν με εξωφρενικό χρέος στα επόμενα χρόνια. Είτε η μία είτε η άλλη από τις επιλογές, θα δώσει δυσαρέσκεια και δυσλειτουργία. Μπορεί να θεραπευτεί από ένα μοίρασμα των ρίσκων και των χρηματοοικονομικών εξόδων, είτε μέσα στη ζώνη του ευρώ, είτε μέσω του προυπολογισμού της Ευρώπης. Στο σημείο αυτό ο συγγραφέας σημειώνει ότι βρίσκει αντίθετες τη Γερμανία και την Ολλανδία με τις υπόλοιπες ευρωπαικές χώρες σε ότι αφορά την έκδοση ευρωομολόγων. Πρέπει επειγόντως να βρεθεί ένας συμβιβασμός για να επιλυθεί αυτή η διένεξη. Σε επίπεδο Η.Π.Α., πρέπει να φοβόμαστε ότι σε πολλούς κλάδους οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα υποστούν παραλυτικές ζημιές. Η κυριαρχία των GAFAM και των εμπορικών μοντέλων βασισμένα στην παράδοση όπως η Amazon θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο. Η εξαφάνιση πολλών θέσεων εργασίας ατόμων με χαμηλά προσόντα μέσα σε τομείς όπως το λιανικό εμπόριο θα επιταχυνθεί. Αυτά τα αποτελέσματα θα μετακυλισθούν στο σύστημα ασφάλεια-υγεία το οποίο, στις Η.Π.Α. είναι απευθείας συνδεμένο με την απασχόληση. Η κακή διαχείριση της κρίσης της δημόσιας υγείας από τις αμερικανικές αρχές πυροδότησε μια αποσταθεροποιητική οικονομική κρίση η οποία έχει την αντίστοιχή της στην Ευρώπη. Στην κρίση αυτή η Fed, όπως το 2008, ενέργησε ως σταθεροποιητική δύναμη.
Μεταφορά της εξουσίας στην Ασία;
Ο συγγραφέας τονίζει ότι είναι πολύ νωρίς για να ειπωθεί. Αλλά είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι οι στρατηγικές σχετικά πιο αποτελεσματικές, ακολουθούμενες από την Κίνα και τη Νότια Κορέα, δεν επιταχύνουν την τάση αυτή πριν την κρίση. Ενώ οι οικονομίες της Δύσης παραλύουν, αυτές των χωρών της Ασίας αρχίζουν να επανεκκινούνται. Τα μόνα καταστήματα της Apple που είναι ανοικτά βρίσκονται στην Ασία. Το ίδιο ισχύει για την παραγωγή αυτοκινήτων, τα κινέζικα εργοστάσια της GM και της VW πρόκειται να ξανανοίξουν. Εξαιτίας της άρνησης της Washington να συντονίσει μια εθνική προσπάθεια, οι κυβερνήτες διαφόρων πολιτειών κινητοποίησαν τις προσωπικές τους σχέσεις με την Κίνα και τη Νότια Κορέα για να πετύχουν να φέρουν βασικές προμήθειες υγείας στις Η.Π.Α. Ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας χαρακτήρισε πρόσφατα την πολιτεία του ως «Κράτος-έθνος» των 40 εκατομμυρίων κατοίκων, με την πέμπτη πιο σπουδαία οικονομία του κόσμου. Αυτό μας υπενθυμίζει και την ασυνέπεια των Η.Π.Α.
*Ακαδημαϊκός Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School
