του Ηλία Καραβόλια
Από τα μεγάλα ζητούμενα της Οικονομικής Ψυχολογίας ήταν ανέκαθεν η ’’ηδονική’’ κατανάλωση. Αυτή που γεννούν οι βιτρίνες της μητρόπολης και αυτές των εμπορικών κέντρων οι οποίες καθηλώνουν το βλέμμα γυναικών και ανδρών και κινητοποιούν τους νευρώνες της απόλαυσης. Στην σύγχρονη Συμπεριφορική Οικονομική-και πιο συγκεκριμένα στο neuromarketing-οι μετρήσεις για τα ερεθίσματα μπροστά στις βιτρίνες και τα ράφια των μαγαζιών είναι κρίσιμες. Το ίδιο κρίσιμες όμως είναι και οι μετρήσεις στις ψηφιακές βιτρίνες καθώς το σερφάρισμα στο internet έχει αντικαταστήσει το περπάτημα στους εμπορικούς πεζόδρομους. Με ένα κλικ γλυτώνεις πολλά τακούνια, το κρύο ή την ζέστη, κάνοντας μάλιστα παγκόσμια έρευνα αγοράς από το κινητό σου. Aρκεί ένα touch και ένα κλικ-με τα ανάλογα like ώστε να συμβάλλεις στο δωρεάν για τις εταιρείες rating και ranking των προϊόντων- για να κάνεις τις παραγγελίες σου από τα αμέτρητα e-shops. Πλέον το εμπόρευμα κυκλοφορεί στις οθόνες και οι συναλλαγές γίνονται ταχύτατα. Ε-shopping μέσω e-banking είναι κάτι που το έμαθαν καλά οι πάντες, ειδικά εν μέσω πανδημίας.
Αναφέρω τα παραπάνω γιατί θεωρώ ότι κομβικό σημείο στην ιστορία του διεθνούς εμπορίου και της παγκόσμιας οικονομίας ίσως αποδειχθεί η πρόσφατη ανακοίνωση της Facebook που λέει οτι προετοιμάζει δική της πλατφόρμα για e-shops. Και αυτό φυσικά το κάνει την ώρα που λόγω των περιοριστικών μέτρων παρατηρήθηκε αύξηση των ιντερνετικών εμπορικών συναλλαγών. Είχε προηγηθεί πριν κάποιους μήνες η ανακοίνωση της ίδιας εταιρείας ότι θα κυκλοφορήσει δικό της ψηφιακό νόμισμα (libra). Είναι γνωστό ότι εταιρείες-γίγαντες του internet όπως η Facebook, η Amazon, η Apple, η Google, κ.α, ελέγχουν πλέον τα πάντα. Τα κέρδη τους στηρίζονται σε τρείς πυλώνες: δημιουργία ροής-εξόρυξη δεδομένων που παράγουν δωρεάν οι χρήστες- επεξεργασία δεδομένων- πώληση υπηρεσιών ψηφιακής προώθησης (σελ. 141, Άνθρωποι και Ρομπότ, του Π. Παπακων/νου, εκδ. Λιβάνη). Να προσθέσω απλά ότι τώρα σχεδόν ελέγχουν και μετοχικά τις εταιρείες ψηφιακών συναλλαγών ενώ ένα ισχυρό χρηματοπιστωτικό-τραπεζικό ολιγοπώλιο κερδίζει συνεχώς από την εκκαθάριση αυτών των συναλλαγών.
Με την καραντίνα και την εξ αποστάσεως εργασία γίναμε-σχεδόν οι περισσότεροι-αυτή η νέα τάξη που θρέφει το ολιγοπώλιο της Silicon Valley: prosumers, δηλαδή παραγωγοί και καταναλωτές ταυτόχρονα. Προσοχή όμως: νιώθοντας ότι παράγουμε περιεχόμενο και δεδομένα δεν απωθείται καθόλου η κλασική καταναλωτική μας συμπεριφορά. Γι’ αυτό φυσικά φροντίζουν τα cookies, τα banners, τα ads και όλα τα εργαλεία του ψηφιακού marketing. Αυτό είναι το μονίμως καλά κρυμμένο μυστικό του συστήματος πίσω απο το σερφάρισμα και την συμμετοχή μας στο internet και τα social media: το ότι παραμένουμε πάντα δυνητικοί καταναλωτές. Σε 24ωρη βάση, 7 ημέρες την εβδομάδα, μέσα στον μεγαλύτερο εμπορικό πεζόδρομο που είχε ποτέ η ανθρωπότητα. Οι βιτρίνες των e-shops μας καλούν συνέχεια. Με εντυπωσιακή εγγύτητα, με προσφορές, με άνεση συναλλαγών, με δυνατότητα έρευνας αγοράς.
Η κατανάλωση λοιπόν και η αγορά εμπορεύματος έγιναν ζητούμενο συνεχούς δικτύωσης, συνεχούς σύνδεσης με τις ιντερνετικές αγορές, και όχι βόλτας στο εμπορικό κέντρο της πόλης. Ο δε έμπορος της γειτονιάς βλέπει πλέον περισσότερο το email του και λιγότερο αν μπαίνει κάποιος πελάτης από την είσοδο του μαγαζιού του( ΣΗΜ: αρκεί να έχει on line σύστημα παραγγελιών φυσικά. Σε αυτή την περίπτωση ισχύει εξ ίσου η γνωστή ρήση με την σκόνη που αφήνει ο δυνητικός πελάτης. Απλά η σκόνη είναι τα data και τα κλικαρίσματα).
Η ουσία είναι ότι εκτοπίζεται το παραδοσιακό εμπορικό κύκλωμα και αποδομείται η κλασική θεωρία της προστιθέμενης αξίας. Και αυτό γιατί η τεχνολογική καινοτομία στηρίζεται στην υπερεκμετάλλευση τής ανθρώπινης διάνοιας αλλά και στην υποτίμηση της εργασιακής αξίας. Κάπως έτσι οι πλατφόρμες αντικαθιστούν εδώ και πολλά χρόνια τα κλασικά εμπορικά μαγαζιά. Αλλά ας αναρωτηθούμε: έχει άραγε την δυνατότητα ένας πχ. τοπικός έμπορος της γειτονιάς να μπεί στο καθιστικό μας και να γίνει ανταγωνιστικός όπως οι γνωστές πλατφόρμες των μεγάλων e-shops; Πόσοι άραγε μικρομεσαίοι έχουν την δυνατότητα να κρατούν το χρυσό δισκοπότηρο της εποχής, δηλαδή την υψηλή θέση εμφάνισης του μαγαζιού τους στα αποτελέσματα αναζήτησης της Google και των άλλων μηχανών; Αυτό είναι το δεύτερο μεγάλο μυστικό της ιντερνετικής οικονομίας. Το ποιός λανσάρεται ψηλά στα αποτελέσματα αναζήτησης. Με ποιές λέξεις κλειδιά θα σε βρούν οι χρήστες/καταναλωτές ώστε να αγοράσουν τα δικά σου εμπορεύσιμα προϊόντα και υπηρεσίες.
Ο ενθουσιασμός απο την διαδικτυακή τεχνολογία, οι νέες θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης και η πρόοδος που έφερε το internet στην εποχή μας, έχουν ένα τίμημα. Την εικόνα που αντικρύζουμε συνήθως τα σαββατοκύριακα όταν γυρνάμε στα χωριά μας να δούμε γονείς και συγγενείς. Είναι η ίδια εικόνα που παρατηρείται πλέον και στις απομονωμένες γειτονιές πολλών πόλεων. Λουκέτα, άδεια μικρομάγαζα, νεκρό εμπόριο. Εικόνα καταθλιπτική που δυστυχώς θα μας συντροφεύει για πολλά χρόνια. Τα κλασικά εμπορικά καταστήματα έχουν παραδοθεί στον άνισο πόλεμο των μεγάλων πολυεθνικών που είτε ελέγχοντας κεντρικά σημεία των εμπορικών κέντρων στις πόλεις είτε ελέγχοντας την ιντερνετική διαφήμιση, κερδίζουν το μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς.
Οι διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, τα κέντρα και οι γραμμές παραγωγής, οι πλατείες και οι πεζόδρομοι της κατανάλωσης, έχουν σχεδόν όλα πλέον εγκατασταθεί στην μεγάλη λεωφόρο του διαδικτύου. Όσο περνάει ο καιρός όλο και περισσότερο η οθόνη του κινητού θα αντικαθιστά τις βιτρίνες στους δρόμους. Η δε ψευδαίσθηση ότι μπορείς να γίνεις -με φθηνό σχετικά κόστος-έμπορος στο διαδίκτυο, δεν συνοδεύεται από την ανάλυση κόστους/οφέλους πριν στήσεις το δικό σου e-shop απέναντι στις πολυεθνικές και στο ολιγοπώλιο των αμερικανικών και κινεζικών τεχνολογικών κολοσσών. Γιατί το ανταποδοτικό κόστος για να είναι η ψηφιακή σου βιτρίνα ψηλά στο internet μοιάζει μικρό αλλά δεν είναι. Και αυτό γιατί η διεθνής οικονομία άλλαξε δραματικά. Μεταφέρθηκε από το εργοστάσιο και το γραφείο, από την βιτρίνα και το ράφι, στην παλάμη μας.
Οι κοινωνίες μετά τον ιστορικό εγκλεισμό τους φυσικά θα συνεχίσουν να παράγουν και να καταναλώνουν. Η ανάπτυξη και η πρόοδος θα διαχέεται σε πολλούς αν και με αυξημένες πλέον τις ανισότητες. Ένα δεδομένο όμως δεν αλλάζει. Πίσω από τις οθόνες των smartphones και πίσω από τις ψηφιακές βιτρίνες υπάρχει ασυνείδητη απόσπαση υπεραξίας που καταργεί τον παραδοσιακό έμπορο και μετασχηματίζει το εμπόρευμα σε εικόνα. Τότε είναι που αρκεί ένα κλικ για να κάνεις την αγορά. Το θέμα είναι πόσο αντέχεις να πληρώνεις. Και πόσο η απόλαυση από τις ψηφιακές αγορές σχετίζεται με την αγοραστική δύναμη του εισοδήματος και του μισθού σου που εν τω μεταξύ συνεχώς φθίνουν...
