των Κωνσταντίνου Γάτσιου και Δημήτρη Α. Ιωάννου*
Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, όπου η ορθή επιλογή πορείας μπορεί να αλλάξει οριστικά, προς το καλύτερο, την ιστορική της εξέλιξη. Αυτό είναι δυνατόν, πλέον, για τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, διότι η πρόσφατη πικρή εμπειρία έδειξε πόσο αδιέξοδος είναι ο παραλογισμός τού να αγνοείς τα δεδομένα της πραγματικότητας επειδή δεν σου είναι αρεστά. Δεύτερον, διότι η θετική εμπειρία τής μέχρι τώρα επιτυχούς αντιμετώπισης του COVID-19 απέδειξε ότι, με λογική και πραγματισμό, μπορούμε ως κοινωνία να πετύχουμε εξαιρετικά αποτελέσματα. Τρίτον, διότι σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά η χώρα βλέπει μπροστά της την εξωτερική επιβουλή με την πιο άσχημη και απειλητική μορφή της κα συνειδητοποιεί πως μόνο με εθνική συσπείρωση και ομοψυχία μπορεί να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο.
Το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ και όλες οι συναφείς πολιτικές, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων της ΕΚΤ, μπορούν πράγματι να βοηθήσουν την ελληνική οικονομία να εισέλθει σε μια αναπτυξιακή πορεία, κάτι που αποτελεί βασική προϋπόθεση όχι μόνο εθνικής ανόρθωσης αλλά και εθνικής επιβίωσης. Έχει, λοιπόν, ιδιαίτερη σημασία οι πόροι και οι δυνατότητες που θα τεθούν στη διάθεση της χώρας να χρησιμοποιηθούν με τον βέλτιστο τρόπο. Για να συμβεί αυτό, όμως, θα πρέπει να καταστεί κοινή συνείδηση ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας της επιτυχίας ή μη της χώρας δεν είναι οι επιχορηγήσεις και τα ευρωπαϊκά κεφάλαια. Με πολύ μεγάλη διαφορά, το πρώτο και σημαντικότερο στοιχείο που θα καθορίσει τελικά την επιτυχία ή την αποτυχία του εθνικού εγχειρήματος είναι η αποφασιστικότητά μας να προχωρήσουμε σε πραγματικές μεταρρυθμίσεις στον τρόπο που λειτουργούν η ελληνική οικονομία και κοινωνία.
Υπάρχει μια βασική αλήθεια που πρέπει να καταστεί κοινή πεποίθηση και κτήμα όλων: καμία κοινωνία δεν μπορεί να ευημερήσει απλά και μόνο επειδή, σε μια ορισμένη χρονική στιγμή, ωφελήθηκε με παροχές και χορηγίες από το εξωτερικό. Η μόνη πηγή δημιουργίας ασφαλούς και μόνιμης ευημερίας για μια κοινωνία είναι η δημιουργικότητα και η εργασία των πολιτών της. Οι επιχορηγήσεις μπορεί να είναι απολύτως απαραίτητες σε μια περίοδο κρίσης σαν αυτή που διάγουμε σήμερα με την πανδημία. Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, οι υπογράφοντες από την πρώτη στιγμή υποστήριξαν πως η Ελλάδα πρέπει να διεκδικήσει όχι δάνεια, αλλά επιχορηγήσεις, που δεν θα αυξήσουν το χρέος της και με τις οποίες θα πρέπει να ενισχυθούν οι επιχορηγήσεις και οι εργαζόμενοι, ώστε να μην υπάρξει κατάρρευση ου παραγωγικού ιστού. Αυτό, όμως, ισχύει μόνο για την έκτακτη και την εξαιρετική περίοδο της πανδημίας. Ύστερα από αυτή, με την ελπιζομένη επαναφορά της κανονικότητας και σε βάθος χρόνου, δεν μπορούμε να στηρίζουμε τις ελπίδες μας και τις προοπτικές μας και πάλι σε επιχορηγήσεις και δανειακά κεφάλαια, θεωρώντας ότι η χώρα θα σωθεί από τα 32 ή τα 62 δισεκατομμύρια που θα της παράσχει η ΕΕ.
Το παραμικρό μάθημα που θα πρέπει να έχουμε μάθει καλά από την πορεία προς την πτώχευση του 2010- το μάθαμε, άραγε;- είναι πως όταν σε μια χώρα σαν την Ελλάδα εισρέει άφθονο και, κυρίως, «εύκολο χρήμα», το αποτέλεσμα αποκλείεται να είναι θετικό. Έχουμε εξηγήσει αλλού ότι στην περίπτωση αυτή ενεργοποιούνται δύο καταστροφικοί μηχανισμοί: ένας κοινωνικο- πολιτικός, που αποσαθρώνει τον κώδικα των ηθικών αξιών και ευτελίζει την πολιτική πρακτική, και ένας οικονομικός που, διαστρέφοντας τις σχετικές τιμές και το «κόστος ευκαιρίας», αποδιοργανώνει την παραγωγική βάση και διογκώνει τον καταναλωτικό παρασιτισμό. Αυτό συνέβη στη διάρκεια μιας ολόκληρης τριακονταετίας και οδήγησε στην καταστροφή του 2010 και στη χαμένη δεκαετία. Δεν θα πρέπει να ξανασυμβεί!
Η εθνική ανάταξη δεν θα έρθει λόγω των κονδυλίων των Βρυξελλών και από χρήματα που «πέφτουν από τον ουρανό». Θα έρθει μέσα από τις μεταρρυθμίσεις που θα απελευθερώσουν τη δημιουργικότητα και την παραγωγικότητα των Ελλήνων. Είναι τραγικό, για παράδειγμα, να θεωρούμε ότι η πράσινη μετάβαση είναι πρωτίστως θέματα ευρωπαϊκών κονδυλίων, τη στιγμή που το σώμα της ελληνικής κοινωνίας δεν φαίνεται να έχει πλήρως αντιληφθεί ούτε τη σημασία τους, ούτε την αναγκαιότητά τους, ώστε να τις υποστηρίξει και να τις προωθήσει. Ή, επίσης, είναι πραγματικά αστείο να λέγεται πως τα «κονδύλια» θα χρησιμοποιηθούν για την «κατάρτιση». Η κατάρτιση, χρηματοδοτούμενη αφειδώς με δημόσιους πόρους και με ευρωπαϊκά κονδύλια επί δεκαετίες, έχει αποτύχει πλήρως στην Ελλάδα. Η αναβάθμιση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας δεν είναι θέμα ακόμη περισσότερων κονδυλίων, αλλά υπόθεση ολικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
Εν θέλουμε να αξιοποιηθούν τα διαθέσιμα κονδύλια της ευρωπαϊκής συνδρομής αποτελεσματικά, θα πρέπει να καταστεί κοινή συνείδηση ότι η ύπαρξή τους δεν αποτελεί ευλογία, αλλά κάτι σαν δίκοπο μαχαίρι: η λάθος χρήση τους μπορεί να έχει- και πάλι- καταστροφικά αποτελέσματα. Συνεπώς, προκειμένου να μην υπάρξει λεηλασία των κονδυλίων από την πλευρά του πελατειακού κράτους και του κομματικού παρασιτισμού, μέσω «επιδοματοποίησής» τους ή μέσω «απευθείας αναθέσεων», θα πρέπει να υιοθετηθούν κάποιοι ανελαστικοί και άκαμπτοι κανόνες. Όπως, για παράδειγμα, ότι για όσο διάστημα εργαζόμενοι και επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα χειμάζονται και η ανεργία παραμένει υψηλή, δεν θα υπάρξει η παραμικρή αύξηση σε μισθούς και συντάξεις στον δημόσιο τομέα, στενότερο και ευρύτερο. Αντιθέτως, το δημοσιονομικό περιθώριο που θα δημιουργηθεί από τις επιχειρήσεις και τα χαμηλότοκα δάνεια που θα εισέλθουν στην εθνική οικονομία θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί, μέσω κατάλληλων προς τούτο δημοσιολογιστικών χειρισμών και διευθετήσεων, για δύο κατά κύριο λόγο σκοπούς. Πρώτον, για την εθνική άμυνα και, δεύτερον, για τη δημιουργία ενός στρατηγικού αποθέματος προς χρήση σε οποιαδήποτε κατάσταση εθνικής ανάγκης. Η συλλογική προσπάθεια θα πρέπει να επικεντρωθεί στις εκσυγχρονισμένες μεταρρυθμίσεις που, από τη μία, δεν απαιτούν πακτωλούς χρημάτων και, από την άλλη, η υποστήριξή τους αποτελεί σήμερα το βασικό πατριωτικό καθήκον όλων.
*καθηγητής, τέως πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «Ζήτημα εθνικής επιβίωσης», εκδόσεις Κριτική
