ΠΟΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ;

του Τσάρλι Κάπτσαν *

Μετά από περισσότερο από έναν χρόνο κρίσης, τα κράτη μέλη της ευρωζώνης εξακολουθούν να μάχονται για να σώσουν το κοινό τους νόμισμα. Σχεδιάζουν να επιμείνουν στην δημοσιονομική πειθαρχία, που είναι απαραίτητη προκειμένου να καθησυχαστούν οι χρηματαγορές, ενώ παράλληλα θα υλοποιούν αναπτυξιακά έργα. Όπως φαίνεται, μάλλον θα τα καταφέρουν. Ανεξαρτήτως τού αν η Ελλάδα αποχωρήσει από την ευρωζώνη ή όχι, η Γερμανία τελικά θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να παραμείνει ζωντανό το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα: το ευρώ είναι πολύ μεγάλο για να αποτύχει. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο νεοεκλεγείς Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ –οι ηγέτες του «άξονα» που στηρίζει ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)– μοιάζει να κατευθύνονται προς έναν συμβιβασμό όσον αφορά στις εκκλήσεις του Βερολίνου για λιτότητα και του Παρισιού για ανάπτυξη.

Ωστόσο, αν φαίνεται πως υπάρχει ακόμα καιρός να διασωθεί το ευρώ, η ΕΕ μάλλον φαίνεται να μην έχει τα περιθώρια. Τα γερμανικής εμπνεύσεως μέτρα τιθάσσευσης των ελλειμμάτων προκαλούν έντονες πολιτικές αντιδράσεις κατά της ΕΕ, οι οποίες φαίνεται να προκαλούν την διάλυσή της. Έχει ανοίξει ένα επικίνδυνο χάσμα μεταξύ της συλλογικής διακυβέρνησης που χρειάζεται η Ευρώπη για να ευδοκιμήσει και των τοπικών πληθυσμών, που γίνονται ανοιχτά εχθρικοί στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η διάσωση του ευρώ είναι το εύκολο κομμάτι. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μπορεί να αποδειχτεί πολύ δυσκολότερη και ανέφικτη.

Η ΕΕ προκάλεσε πολυετή οικονομική δυσπραγία στο όνομα του «νοικοκυρέματος» των δημοσιονομικών των κρατών μελών, αλλά με τον τρόπο αυτόν εξουδετέρωσε την ανάπτυξη. Στο τέλος του τρέχοντος έτους, το ελληνικό ΑΕΠ αναμένεται να βρίσκεται 20% χαμηλότερα απ’ ό,τι το 2009. Η Ιταλία και η Ισπανία επέστρεψαν στην ύφεση. Η ανεργία των νέων στην Ισπανία έχει πλέον φτάσει στο 50%. Η δε ευρωζώνη συνολικά, το πρώτο τρίμηνο του 2012 είχε μηδενική ανάπτυξη.

Υπό αυτές τις συνθήκες, φθείρονται οι δεσμοί που κρατούν ενωμένη την ΕΕ. Η λιτότητα δεν οδήγησε απλά σε πτώση 11 κυβερνήσεις. Η μία εκλογή μετά την άλλη αναδεικνύει την ενίσχυση των πολιτικών δυνάμεων που αμφισβητούν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Τα περισσότερα από τα κόμματα εξουσίας έχουν συγκλίνει ιδεολογικά προς το κέντρο και παραμένουν οπαδοί της ΕΕ –αλλά χάνουν ταχύτατα ολόκληρα μερίδια της πολιτικής «αγοράς» προς όφελος μικρότερων κομμάτων της αριστεράς και της δεξιάς που είναι πολύ πιο επιφυλακτικά με την ΕΕ.

Στις ελληνικές εκλογές του περασμένου μηνός, το μερίδιο των ψήφων υπέρ των κομμάτων εξουσίας μειώθηκε, από 75% που ήταν το 2009, σε λίγο πάνω από 30%. Από την μείωση αυτή επωφελήθηκαν κυρίως κόμματα που αντιτίθενται στο πρόγραμμα διάσωσης που εξασφαλίζει την παραμονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Καθώς το κομματικό τοπίο της χώρας θρυμματίστηκε σε τέτοιον βαθμό που να είναι αδύνατο να σχηματιστεί κυβέρνηση, προκηρύχθηκαν νέες εκλογές για τις 17 Ιουνίου. Και από τις εκλογές αυτές δεν είναι καθόλου σίγουρο τί θα προκύψει.

Είναι όμως βέβαιο ότι η Ευρώπη έχει μπει σε έναν πολύ ολισθηρό δρόμο για την συνοχή της και δεν είμαι διόλου βέβαιος αν η γερμανική πρόταση για μία πολιτική και οικονομική Ευρώπη δύο ταχυτήτων αποτελεί την λύση. Όπως, φυσικά, δεν είναι λύση για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα κάποιοι να πληρώνουν εσαεί τα δανεικά και τα σπασμένα άλλων για λόγους αλληλεγγύης. Σίγουρα, ένας ναρκομανής δεν σώζεται με το να συνεχίσει κανείς να τον τροφοδοτεί με ναρκωτικά. Γι αυτό, η σημερινή Ευρώπη έχει να κάνει μία μεγάλη προσπάθεια, όχι τόσο για να σώσει το ευρώ, όσο για να έλθει πιο κοντά στους λαούς της και να τους δώσει ένα άλλο όραμα για το μέλλον.

* Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο Τζωρτζτάουν των ΗΠΑ