του Παναγιώτη Λιαργκόβα*
Καθώς πλησιάζει το τέλος της χρονιάς, η υγειονομική κρίση βρίσκεται στην κορύφωσή της. Το δεύτερο κύμα της πανδημίας αποδεικνύεται πιο βαρύ από το πρώτο. Τα κρούσματα στη χώρα αυξάνονται και οι νεκροί πολλαπλασιάζονται. Το σύστημα υγείας δοκιμάζει τις αντοχές του. Οι ανάγκες σε κλίνες, μηχανολογικό εξοπλισμό και ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό πλέον αρχίζουν να γίνονται πιεστικές.
Η κυβέρνηση, προκειμένου να αναχαιτίσει την αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων, επέβαλε μέτρα απαγόρευσης της κυκλοφορίας και Ιockdown σε όλη τη χώρα. Σε μια προσπάθεια στήριξης των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των νοικοκυριών, διέθεσε ένα μεγάλο ποσό ρευστότητας και ελάφρυνσης του βάρους των θιγόμενων από το Iockdown, που σωρευτικά πλησιάζει τα 30 δισ. ευρώ.
Η κατάσταση θυμίζει κυκλώνα κι εμείς βρισκόμαστε ακριβώς μέσα στη δίνη του. Την ίδια ώρα, ενθαρρυντικά νέα έρχονται από τον χώρο των φαρμακοβιομηχανιών. Η κυκλοφορία εμβολίων είναι προ των πυλών. Όταν με το καλό γίνει αυτό, η πανδημία θα φαντάζει σαν μια δραματική παρένθεση στην κοινωνία και στην οικονομία. Ο δρόμος για να φτάσουμε ως εκεί όμως είναι μακρύς και δύσβατος, γεμάτος αβεβαιότητες.
Αυτές οι αβεβαιότητες αντανακλώνται στο σχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού του 2021. Σχετίζονται με τον ρυθμό ανάπτυξης, το δημοσιονομικό και πρωτογενές πλεόνασμα και το ύψος του χρέους. Είναι εύλογο να υπάρχει αβεβαιότητα στις εκτιμήσεις των μεγεθών της ελληνικής οικονομίας, ακριβώς επειδή εξακολουθούμε να βρισκόμαστε πάνω σε «κινούμενη άμμο». Αναγκαστικά, λοιπόν, θα κινηθούμε σε σενάρια, ένα αισιόδοξο και ένα απαισιόδοξο. Θα τοποθετούσα τον πήχη που διακρίνει τα δύο σενάρια στο 4% ως ρυθμό ανάπτυξης για το 2021.
Το αν θα πάμε στο αισιόδοξο ή στο απαισιόδοξο σενάριο θα εξαρτηθεί από τέσσερις βασικούς παράγοντες. Πρώτα πρώτα, από τον τελικό ρυθμό ύφεσης το 2020. Μετά τις τελευταίες εξελίξεις με το Iockdown και την ανάγκη λήψης αντισταθμιστικών μέτρων από την κυβέρνηση, τα πράγματα δεν είναι ευχάριστα. Όλες οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι φέτος ο ρυθμός ύφεσης θα κυμανθεί γύρω στο 10%. Αυτό σημαίνει ότι ο «βατήρας» για το επόμενο έτος μπαίνει χαμηλά, ενώ το ενδεχόμενο κατάθεσης συμπληρωματικού προϋπολογισμού ανάλογα με την πορεία της πανδημίας παραμένει ανοιχτό.
Ο δεύτερος παράγοντας σχετίζεται με την κυκλοφορία και αποτελεσματικότητα του εμβολίου και τη δημιουργία ανοσίας αγέλης. Εάν αυτό επιτευχθεί πριν από το προσεχές καλοκαίρι, η χώρα θα είναι σε θέση να εκμεταλλευτεί την επόμενη τουριστική περίοδο. Δεν σημαίνει βέβαια αυτό ότι τα τουριστικά μεγέθη θα είναι αντίστοιχα του 2019. Οι τουρίστες θα είναι επιφυλακτικοί, επιζητώντας ασφαλείς προορισμούς που παρέχουν αυθεντικές εμπειρίες.
Το τουριστικό μοντέλο της χώρας στη μετα-κορονοϊό εποχή πρέπει να αλλάξει. Αρχικά πρέπει να μετασχηματιστεί ψηφιακά. Επιπλέον, θα πρέπει να έχει ως κυρίαρχα στοιχεία την ανθεκτικότητα, την αειφορία και τη συνέργεια. Οι τουριστικοί προορισμοί δηλαδή θα πρέπει να προσφέρουν αυθεντικότητα, εμπειρίες που συνδέονται με τα τοπικά στοιχεία, πράσινες υποδομές και ασφάλεια. Με λίγα λόγια, το παλιό τουριστικό μοντέλο που βασίστηκε για χρόνια στο δίπολο «ήλιος και θάλασσα» θα πρέπει να εμπλουτιστεί με νέα στοιχεία, τα οποία, μολονότι είχαν αρχίσει να εμφανίζονται πριν από την πανδημία, θα είναι τον μέσο όρο της ευρωζώνης, περισσότερο έντονα και αναγκαία προφανώς επειδή δεν τρέχουμε μετά την πανδημία.
Ο τρίτος παράγοντας συνδέεται με το Ταμείο Ανάκαμψης. Θα μπορέσουν οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης να έρθουν εντός του 2021 ή θα καθυστερήσουν λόγω της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών ή των εμποδίων που θέτουν κάποιες χώρες (π.χ. Ουγγαρία, Πολωνία);
Συναφώς, θα είναι σε θέση η ελληνική δημόσια διοίκηση να απορροφήσει τους πόρους αυτούς και να τους κατευθύνει σε δραστηριότητες που έχουν έντονο αναπτυξιακό αποτέλεσμα ή θα επαναληφθούν φαινόμενα του παρελθόντος, όπου οι δυσκολίες απορρόφησης πόρων του ΕΣΠΑ σε αναπτυξιακούς τομείς την οδηγούσαν σε εύκολους «καταναλωτικούς» τομείς;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ωστόσο θέσει δικλίδες ασφαλείας, ώστε σημαντικό μέρος των πόρων αυτών να κατευθυνθεί στον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας και στην πράσινη ανάπτυξη.
Ο τέταρτος παράγοντας έχει να κάνει με τις μεταρρυθμίσεις. Αυτές φαίνεται να πάγωσαν στη διάρκεια της πανδημίας. Εξαίρεση βέβαια αποτελεί η ψηφιακή διακυβέρνηση, όπου όντως έγιναν σημαντικά βήματα. Όμως εξακολουθούμε να είμαστε κάτω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης, προφανώς επειδή τρέχουμε μόνοι μας. Μαζί μ’ εμάς τρέχουν και άλλες χώρες, και μάλιστα κάποιες πιο γρήγορα. Επιπλέον, το ζητούμενο δεν είναι η ψηφιοποίηση δηλαδή η μετατροπή της έντυπης σε ψηφιακή γραφειοκρατία, αλλά η κατάργηση και απλούστευση των διαδικασιών. Μια δεύτερη εξαίρεση αποτελεί ο πτωχευτικός νόμος.
Η ρύθμιση ήταν αναγκαία τόσο λόγω των νέων συνθηκών που επέφεραν οι διαδοχικές οικονομικές κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας, όσο και λόγω των εγγενών αδυναμιών του ελληνικού πλαισίου σε συνδυασμό με τις εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο. Το δαιδαλώδες των νομοθετημάτων και σε αυτόν τον τομέα δεν διευκόλυνε την ταχεία και διαφανή διεκπεραίωση των σχετικών διαδικασιών, ενώ παράλληλα έδινε την ευκαιρία σε στρατηγικούς κακοπληρωτές να το εκμεταλλευτούν προς όφελός τους.
Εκτός του αναγκαίου εκσυγχρονισμού και της εξειδίκευσης για περιπτώσεις όπως οι καλόπιστοι οφειλέτες, που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες, ήταν αδήριτη ανάγκη να αντιμετωπιστεί με ταχείες διαδικασίες η υπερχρέωση που πνίγει την οικονομία και συχνά παίρνει τη μορφή των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Άλλες μεταρρυθμίσεις όμως δεν έχουν προχωρήσει. Το θεσμικό πλαίσιο παραμένει βαρίδι στην όποια επενδυτική προσπάθεια. Η πολυνομία και κακονομία δεν έχουν διορθωθεί. Στην ανώτατη παιδεία έχουμε μείνει πολύ πίσω. Αντί για ανοιχτά και αυτόνομα πανεπιστήμια που θα προσελκύουν ξένους φοιτητές, έχουμε εσωστρέφεια και κρατισμό.
Παρά το αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό, το τρίγωνο της γνώσης «εκπαίδευση-έρευνα-καινοτομία» παραμένει ανεκμετάλλευτο. Αντί για τεχνολογικά πάρκα, συνδεδεμένα με τη γνώση και χτισμένα γύρω από τα αεροδρόμια ώστε να προσελκύουμε ξένους επιστήμονες και επενδυτές, υπάρχουν τραγικές καθυστερήσεις στον δημόσιο τομέα και στην απονομή δικαιοσύνης. Αντί για προσέλκυση επενδύσεων οικιστικής δόμησης, δεν έχουμε ακόμη κτηματολόγιο και δασολόγιο.
Η παραγωγικότητα της γεωργίας μας και της μεταποίησης των προϊόντων μας είναι στο ένα ένατο της ολλανδικής. Δεν έχουμε αναδείξει την τοπική παραγωγή ώστε να περιορίσουμε την εξάρτησή μας από άλλες χώρες και ειδικά από αυτές που είναι μακριά από το γεωγραφικό μήκος και πλάτος στο οποίο βρισκόμαστε. Δεν έχουμε δηλαδή συνειδητοποιήσει ότι η ελληνική παραγωγή με όλες τις εκφάνσεις της θα μπορούσε να αποτελεί τον εναλλακτικό προμηθευτή σε ένα μοντέλο αγοράς που πλέον αλλά ζει από την ταχύτητα παράδοσης στην ασφαλή παράδοση.
*πρόεδρος του ΚΕΠΕ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
