του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Η επιδημία του κορωνοϊού εξέπληξε τους οικονομικούς επιστήμονες. Εάν είχαν προβλέψει κάποια αρνητικά σενάρια για το 2020, κανείς δεν είχε προβλέψει τον κίνδυνο της πανδημίας. Ήδη το 2008, η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση τους οδήγσε να αναρωτηθούν για την επανάληψη οικονομικών κρίσεων στην ιστορία. Ο κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Paul Krugman αναρωτήθηκε: «γιατί οι κρίσεις επιστρέφουν σε τακτά χρονικά διαστήματα, καταστρέφοντας όλες τις επιτυχίες των ετών ευημερίας, λίγο σαν εποχική γρίπη ή μάλλον σαν την πανούκλα ή τη χολέρα;»
Η κρίση του Covid έφερε στο φως τους περιορισμούς των οικονομικών επιστημόνων, με συχνά φανταχτερές προβλέψεις.
Η επικαιρότητα του κορωνοΪού δείχνει για άλλη μια φορά ότι πολλές φορές δεν αξίζει να ακούμε τους εμπειρογνώμονες στις αρχές κάθε έτους, για την πορεία της οικονομίας από τα μέσα ενημέρωσης. Σε οικονομικά και χρηματοοικονομικά θέματα, είναι πολύ προφανές: οι πιο απαισιόδοξοι από αυτούς πίστευαν ότι το 2020 θα μπορούσε να προκαλέσει μερικές τραπεζικές πτωχεύσεις, εντάσεις στα δημόσια χρέη, έκρηξη μιας φούσκας στα ακίνητα ή ένα κραχ στο χρηματιστήριο. Στο τέλος, κανείς δεν προέβλεψε την άφιξη του κορωνοϊού και την αμηχανία των ηγετών μας ενάντια σε αυτή την πανδημία, κατά την οποία τα περισσότερα κράτη με λίγες εξαιρέσεις, πιάστηκαν απροετοίμαστα. Οι χρηματοοικονομικοί επιστήμονες θεωρούν σήμερα τον κορωνοϊό ως μαύρο κύκνο (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η θεωρία του μαύρου κύκνου, Ναυτεμπορική, 22 Ιουνίου 2020). Η έκφραση αυτή ορίζει ένα συμβάν που κανείς δεν είχε προβλέψει, επομένως η πιθανότητά του είναι μικρή, αλλά η οποία, εάν συμβεί, έχει σημαντικές συνέπειες. Με τον τρόπο αυτό, σήμερα οι οικονομικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν τα μοντέλα πρόβλεψής τους για να μάθουν εάν αυτός ο μαύρος κύκνος-κορωνοϊός, θα έχει σημαντικές συνέπειες στα πλάνα υγείας και οικονομίας.
Ποιές λύσεις έχει να προσφέρει η οικονομική επιστήμη; Μπορεί να παρέχει λύσεις για την πρόληψη της συνολικής κατάρρευσης πρώτα και μακροπρόθεσμα να ανταποκριθεί στις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις του 21ου αιώνα;
Νέες προκλήσεις
Η μεγέθυνση σήμερα εξαρτάται περισσότερο από την ταχύτητα κυκλοφορίας του ιού παρά από αυτή του νομίσματος, με την ανεργία να εξαρτάτα πιο πολύ από την αποτελεσματικότητα των εμβολίων παρά από εκείνη των σχεδίων τόνωσης της απασχόλησης.
Ο Γάλλος οικονομολόγος Thomas Piketty ζητεί μια βιώσιμη ανάπτυξη καλύτερα διαμοιρασμένη στην κοινωνία. Για τον Piketty, εάν δεν υπάρχουν πόροι, τους δημιουργούμε. Οι μοχλοί χρηματοδότησης είναι γνωστοί: φορολογία, δανεισμός, νόμισμα, διαφορετικά «εκτύπωση χρήματος». Προτείνει μεταξύ άλλων: (1) την απαραίτητη κοινωνική κινητοποίηση (φόρος αλληλεγγύσης επί του πλούτου και ενίσχυση της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής που αποτελεί πράξη ατόμων και επιχειρήσεων), (2) Ευρώπη πιο ενωμένη (ίδρυση ταμείων αλληλεγγύης με λιγότερο αυστηρή, πιο φιλική Ευρώπη. Η τρέχουσα κρίση είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν του 2008. Η Ισπανική πρόταση για διαρκές χρέος είναι φιλόδοξη ως προς το στόχο αυτό), (3) Άλλες θεραπείες, όπως φορολογική δικαιοσύνη, πιο λειτουργικό κράτος, καλύτερη εκπαίδευση, κ.α.
Μια διαδικασία αναδιάρθρωσης
Παρά τις όποιες διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομικής επιστήμης που επισημαίνονται από την πανδημία, δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ακούμε τους οικονομικούς επιστήμονες. Έχουν να επιδείξουν έναν εξαιρετικά ευεργετικό ρόλο στο να επιχειρήσουν να επαναφέρουν στη λογική τις κυβερνήσεις που βρίσκονται σε πλήρη πανικό ως προς την πανδημία. Κυρίως, πρέπει να επισημανθεί ότι οι ιστορίες υπερχρέους των κρατών τελειώνουν κακώς σε γενικές γραμμές.
Συμπερασματικά, οι οικονομικοί επιστήμονες στη μετά Covid εποχή, θα έχουν το λόγο στην οικοδόμηση ενός νέου συστήματος σκέψης, στην καρδιά του οποίου θα τοποθετηθούν άνθρωποι και κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικολογικά ζητήματα.
*Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
**πρώτη δημοσίευση: www.naftemporiki.gr
