ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ ΠΑΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ

της Αντριάνα Τσερετέλι*

Η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ έκανε ό,τι μπορούσε ώστε ο δρόμος που οδηγεί στις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 2013 να είναι όσο γίνεται πιο καθαρός, άρα λιγότερο επικίνδυνος για την σταθερότητα της ευρωζώνης.

Έτσι, στις τελευταίες ιταλικές εκλογές στήριξε πολύ προσεκτικά τον Μάριο Μόντι, χωρίς πολλές δηλώσεις. Δεν τόλμησε –πολύ σωστά– να πάει πιο μακρυά από δηλώσεις εκτίμησης στο πρόσωπό του, καθώς φοβόταν μήπως προκαλέσει τα αντίθετα αποτελέσματα. Όπως συνέβη με την κραυγαλέα στήριξή της προς τον Νικολά Σαρκοζύ, που συνέβαλε στην ήττα του στις κάλπες –γεγονός που στην συνέχεια ανάγκασε την καγκελάριο να συνεργασθεί με τον διάδοχό του Φρανσουά Ολάντ και, για να κρατήσει ήρεμες τις αγορές, να φτάσει στο σημείο να ακυρώσει τις προβλεπόμενες ποινές για την αποτυχία της Γαλλίας να τηρήσει τις δεσμεύσεις της όσον αφορά στην μείωση του ελλείμματός της, επικυρώνοντας μία ακόμη χαλάρωση των κανόνων λειτουργίας της Ευρώπης, σε μία επιστολή της προς την Κομισιόν όπου απλά επικυρώνει την de facto κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία.

Ωστόσο, η στρατηγική της Α.Μέρκελ απέτυχε. Η αντίδραση των Ιταλών ψηφοφόρων είναι τέτοια που το φάσμα της αστάθειας είναι για μιαν ακόμη φορά παρόν και πλέον δεν απειλεί μόνον την Ιταλία και τις υπό παρακολούθηση χώρες μέλη της ευρωζώνης.

Στην πραγματικότητα, η κρίση εκλογικής υστερίας της Ιταλίας οδήγησε το κύμα της δυσφορίας να υπερχειλίσει πολύ πέραν των εθνικών της συνόρων. Θέτει πλέον την, διαρκώς διαφεύγουσα, ιδέα της ενωμένης Ευρώπης επί της λυδίας λίθου ορισμένων αντιφατικών πραγματικοτήτων. Η Ιταλία χώνει την μύτη της στην σβολιασμένη σούπα της Ευρώπης και την ανακατεύει, βγάζοντας στην επιφάνεια όλα της τα προβλήματα. Αυτό μπορεί να θέσει εκ νέου το ευρώ υπό επανεξέταση –όχι τόσο λόγω της αναζωπύρωσης του πολιτικού ζητήματος, όσο διότι η Ιταλία, η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κλαμπ, βγάζει στην επιφάνεια τα προβλήματα του κοινού νομίσματος που ως σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) προσπαθούσε να μπαλώσει βιαστικά, ή μάλλον να τα χώσει όπως-όπως κάτω από το χαλί.

Το αποτέλεσμα της Κυριακής και της Δευτέρας (24-25/2) λέει προφανώς πάρα πολλά για την γενική απόγνωση από την λιτότητα και την φορολόγηση σε μία χώρα γονατισμένη από την ύφεση και την ανεργία. Εκφράζει πάνω απ’ όλα την εξέγερση ενάντια στους μανδαρίνους του συστήματος το οποίο, αφού αποφάσισε να εντάξει την Ιταλία στην χορεία του κοινού νομίσματος, απέτυχε να κάνει τις επιλογές που όφειλε ώστε η παραμονή της εκεί να είναι ασφαλής. Δεν υπήρξε εκσυγχρονισμός. Δεν υπήρξε φιλελευθεροποίηση ώστε να γίνει η οικονομία της πιο ανταγωνιστική και να εναρμονιστεί με εκείνες των εταίρων της.

Το σύστημα δημιούργησε στους Ιταλούς την ψευδαίσθηση πως όλα μπορούσαν να συνεχιστούν όπως πριν, πως τα μονοπώλια (από το μικρότερο ως το ζουμερότερο) θα μπορούσαν να διαιωνίζονται χωρίς καν να καταβάλλουν κάποιο αντίτιμο για τα προνόμιά τους.

Αλλά οι Ιταλοί δεν είναι οι μόνοι Ευρωπαίοι που απέτυχαν να εκτιμήσουν σωστά τις συνέπειες της θέσπισης κοινού νομίσματος. Αυτό είναι που γέννησε τα νέα διλήμματα, όπως «περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη» και «παραμονή ή αποχώρηση από την ευρωζώνη». Διλήμματα που δεν είναι αποκλειστικά ιταλικά και εξακολουθούν να είναι ταμπού στα περισσότερα κράτη μέλη της ευρωζώνης –ακόμα και σε εκείνες τις χώρες που επισήμως διεκδικούν να ενταχθούν σε έναν όμιλο στον οποίο άλλοτε πίστευαν βαθειά.

Πυώδες έλκος

Κατά την διάρκεια της κρίσης, το έλκος συνέχισε να μολύνεται επί δύο χρόνια, ενώ η ευρωζώνη έδειχνε ότι δεν διαθέτει άλλη απάντηση στην κρίση από το επιβεβλημένο από την Γερμανία δόγμα της λιτότητας και των μεταρρυθμίσεων-σοκ, που όμως απορροφούσε την ανάπτυξη και διάβρωνε την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Ας μην αναφερθούμε καν στην σθεναρή άρνηση κάθε δημοκρατικής διαδικασίας, στο όνομα φυσικά της τεχνοκρατικής επιλογής που υποτίθεται πως ήταν αποτελεσματικότερη. Όλα αυτά δε, ενώ το χάσμα βορρά-νότου χειροτέρευε και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις συνέχιζαν να χάνουν έδαφος στις παγκόσμιες αγορές. Οι θυσίες δεν ευχαριστούσαν κανέναν. Πόσω μάλλον όλους όσοι, σχεδόν παντού, σημείωναν ότι «η Ευρώπη βρίσκει λεφτά για να διασώσει τις τράπεζες, αλλά όχι για να ενισχύσει την ανάπτυξη και την απασχόληση».

Παρόλα αυτά, μέχρι πρόσφατα, αρκετές πρωτοβουλίες του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας κ.Μάριο Ντράγκι καθησύχαζαν τις αγορές, που είδαν ότι η ευρωζώνη είχε δίκτυα ασφαλείας. Αυτό, όμως, ισχύει σήμερα;

Μήπως η Ιταλία άνοιξε πλέον το κουτί της Πανδώρας; Για πόσο καιρό οι ηγέτες της ευρωζώνης θα παριστάνουν πως δεν βλέπουν τα πραγματικά και ανεπίλυτα προβλήματα του ευρώ και της ΕΕ που αναδύονται στην επιφάνεια; Κατά πόσο θα αρκέσει η χαλάρωση των ελέγχων που παραχώρησε η Α.Μέρκελ, για να καθησυχάσει μέχρι τον Σεπτέμβριο τις αγορές και να διατηρήσει την ηρεμία; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι κατεπείγουσες. Η Ιταλία σήμανε συναγερμό, με εκκωφαντικό μάλιστα τρόπο. Θα ήταν πολύ ριψοκίνδυνο να αγνοήσουμε αυτό το σήμα κινδύνου. Για την Ευρώπη και όλους τους άλλους.

Ενώ η λαϊκή συναίνεση για την Ευρώπη καταρρέει παντού στην ήπειρο, είναι ειρωνικό που το κοινό νόμισμα χρειάζεται να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά του προβλήματα επιταχύνοντας την ολοκλήρωσή του και επικυρώνοντας την τριπλή ενοποίηση –στον τραπεζικό τομέα, στα δημόσια οικονομικά και στην οικονομική πολιτική. Ήρθε η ώρα να αποφασίσει η ευρωζώνη, άπαξ δια παντός, αν αποδέχεται ένα κοινό μέλλον σε όλα τα επίπεδα σύμφωνα με το γερμανικό μοντέλο, που σήμερα είναι κυρίαρχο και επεκτατικό, ή αν διαθέτει άλλες λύσεις που θα τής εξασφάλιζαν ταυτόχρονα και την απαλλαγή της από την υπερχρέωση, που είναι το κρίσιμο πρόβλημά της.

* Αρθρογράφος στην ιταλική οικονομική εφημερίδα Il Sole-24 Ore