της Δήμητρας Χατζηαγγελάκη*
Ο «χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός» αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο στη ζωή τόσο του ατόμου όσο και της κοινωνίας. Πρώτος ο Αθηναίος ιστορικός Ξενοφών περιέγραψε, μεθοδικά και συστηματικά, στην πραγματεία του ο «Οικονομικός», τη σημασία της γνώσης για τη διαχείριση ενός νοικοκυριού (οικονομική οικιακή διοίκηση). Το άτομο και το νοικοκυριό συνιστούν τα κύτταρα μιας κοινωνίας. Aν δεν γνωρίζουν λοιπόν, και δεν έχουν επιπλέον εκπαιδευτεί στο να διαχειρίζονται τα οικονομικά τους με σύνεση και ωφελιμότητα, ολόκληρη η κοινωνία θα επιβαρυνθεί από δυσβάστακτες επιπτώσεις.
Στη σύγχρονη εποχή, η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 που έχει επηρεάσει σχεδόν όλα τα κράτη του κόσμου, ήρθε να υπενθυμίσει τη μεγάλη σημασία της γνώσης, των οικονομικών επιστημών και του πολυσύνθετου χρηματοπιστωτικού συστήματος, η έλλειψη της οποίας, όπως αποδείχθηκε, μπορεί να προκαλέσει ανυπολόγιστες ζημίες σε άτομα, νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κράτη.
Παρότι οι θετικές συνέπειες του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού (financial literacy) αντανακλώνται στην προσωπική, οικογενειακή, εθνική και διεθνή χρηματοοικονομική ευημερία (financial wellbeing), πιλοτική μελέτη που διεξήχθη σε 14 χώρες από το Διεθνές Δίκτυο Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης (ΝΚΜ) του ΟΟΣΑ/INFE καταδεικνύει τη μεγάλη έλλειψη χρηματοοικονομικών γνώσεων για ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στην ερευνητική μελέτη, καθώς και τις διαφορές στη στάση των ατόμων σε αυτόν τον τομέα, ώστε να αναπτυχθούν κατάλληλες εθνικές πολιτικές και στρατηγικές για την αντιμετώπισή του (Atkinson A. και Messy F., 2012).
Σύμφωνα με τις πρόσφατες εμπειρικές μελέτες, ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός αποτελεί ένα οξύ κοινωνικό πρόβλημα και μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις στις δυτικές κοινωνίες του 21ου αιώνα, όσον αφορά την επιμόρφωση των πολιτών για τη λήψη κατάλληλων χρηματοοικονομικών αποφάσεων. Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κάποιος ότι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός (financial illiteracy) έπαιξε καθοριστικό ρόλο και στην πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση που ακόμα βιώνουμε, καθώς η άγνοια συνέβαλε στην υπερβολική έκθεση των πολιτών σε μια σειρά από αλόγιστες χρηματοοικονομικές συμπεριφορές και κινδύνους (Euro2day, 2011, 2 Μάρτιος).
Οι θετικές συνέπειες του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για τους πολίτες εμφανίζονται μέσα από την αποτελεσματική αντιμετώπιση των επιπτώσεων (αρνητικών συνεπειών) του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, οι σημαντικότερες δε συνοψίζονται στα παρακάτω: Ελλειψη αποταμιευτικής ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής συνείδησης, αδυναμία κατάρτισης ατομικού ή οικογενειακού οικονομικού προϋπολογισμού, υπερχρέωση και αδυναμία κατανόησης των διαχρονικών επιπτώσεών της, άγνοια για τους αναλαμβανόμενους κινδύνους από επενδύσεις σε απλά, αλλά και σε σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα, έλλειψη επαρκούς διαφοροποίησης των ατομικών, αλλά και άλλων επενδυτικών χαρτοφυλακίων με αποτέλεσμα την κατασκευή συμπεριφορικών χαρτοφυλακίων (behavioral portofolios), έλλειψη κατανόησης της έννοιας της διεθνικής διαφοροποίησης και των πλεονεκτημάτων που προσφέρει και τέλος αύξηση της κοινωνικής ανισότητας που ευνοεί εκείνους τους πολίτες που έχουν περισσότερη και καλύτερη ποιότητα πληροφόρησης (asymmetric information).
Ο πολίτης οφείλει να αναπτύξει αποταμιευτική, ασφαλιστική και συνταξιοδοτική συνείδηση, να συμπεριφέρεται με υπευθυνότητα, να μην παρασύρεται από τη μόδα και να μην επιδεικνύει μυωπική στάση, υπερβολική εμπιστοσύνη, συμπεριφορά αγέλης, άγνοια ή νοητική λογιστική σκέψη ή γνωστική ασυμφωνία, προκειμένου να διευκολύνει τον εαυτό του στην κατανόηση του περίπλοκου οικονομικού περιβάλλοντος στο πλαίσιο του οποίου καλείται να λαμβάνει αποφάσεις. Αυτή η διεργασία απαιτεί ανάλογη εκπαίδευση για την ανάπτυξη κατάλληλων δεξιοτήτων που θα βελτιώσουν τόσο την προσωπική όσο και την οικογενειακή χρηματοοικονομική του ευημερία. Η πολιτεία από τη δική της πλευρά έχει καθήκον να σχεδιάσει και να αναπτύξει συγκεκριμένες πολυεπίπεδες δράσεις, τόσο στην εκπαίδευση όσο και στο ρυθμιστικό πλαίσιο των αγορών. Τέλος, οι επιχειρήσεις στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης οφείλουν να συμβάλουν με πολλαπλές δράσεις στη δημιουργία μιας νέας γενιάς ενημερωμένων πολιτών.
Το «Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού», που ιδρύθηκε το 2016, αποτελεί την πρώτη μη κερδοσκοπική εταιρεία στη χώρα μας, που με τις πολυποίκιλες δράσεις της αποσκοπεί στη διάδοση της χρηματοοικονομικής γνώσης και στην καταπολέμηση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού.
Εν κατακλείδι, οι θετικές συνέπειες του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού είναι πολυάριθμες, ευήμερες και πολυεπίπεδες (άτομο, εταιρείες, κοινωνία), ωστόσο απαιτείται συνδυασμός ατομικής ευθύνης και αποφασιστικότητας από την πλευρά της πολιτείας, με την εισαγωγή υποχρεωτικής χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης για την καλλιέργεια χρηματοοικονομικής συνείδησης των πολιτών από τη νεαρή ηλικία.
*διδάκτωρ Διοίκησης και Ηγεσίας Παντείου Παν/ου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
**πρώτη δημοσίευση: www.kathimerini.gr
