του Γιώργου Αλογοσκούφη*
Η διεθνής οικονομική κρίση που βιώνουμε ως αποτέλεσμα της πανδημίας του κορωνοϊού από τις αρχές του 2020 βύθισε σε νέα βαθιά ύφεση και την ελληνική οικονομία. Ωστόσο, σύμφωνα και με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας έχει ήδη ξεκινήσει.
Τηρουμένων των αναλογιών, υπάρxουν δύο θετικά στην κρίση του 2020 σε σχέση με αυτή του 2010. Το πρώτο είναι ότι η Ελλάδα δεν ήταν πολιτικά απομονωμένη, όπως συνέβη στις αρχές του 2010. Το δεύτερο είναι ότι, σε αντίθεση με το 2010, όταν το κόστος της προσαρμογής μετακυλίθηκε στις οικονομίες της περιφέρειας όπως η Ελλάδα, το 2020 οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν τελικά στη δημιουργία ενός σημαντικού νέου προσωρινού κοινοτικού μηχανισμού αντιμετώπισης της κρίσης. Με το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) και άλλες πρωτοβουλίες ύψους 750 δισ. δημιουργείται για πρώτη φορά ένας μηχανισμός για την από κοινού αντιμετώπιση κρίσεων εκ μέρους της ΕΕ.
Το κύριο ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι εάν η Ελλάδα θα μπορέσει να αλλάξει πορεία μετά την κρίση και, σε συνδυασμό με την Κοινοτική βοήθεια, να υιοθετήσει πολιτικές που θα οδηγήσουν σε επαρκή και βιώσιμη ανάκαμψη της οικονομίας, τα οφέλη της οποίας να διαχυθούν ευρύτερα στην ελληνική κοινωνία. Αυτό απαιτεί αλλαγή του παραγωγικού προτύπου και μία πολιτική χωρίς τα μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και τις άλλες μακροοικονομικές ανισορροπίες του παρελθόντος. Απαιτεί όμως και μία πιο ευέλικτη δημοσιονομική, εισοδηματική και χρηματοπιστωτική πολιτική, η οποία να συμβάλλει στην ευρύτερη διάχυση της οικονομικής ανάκαμψης.
Διαχρονικά, οι κυριότερες αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας υπήρξαν η χαμηλή διεθνής ανταγωνιστικότητα, οι δημοσιονομικές ανισορροπίες και, έως την ένταξη στην ευρωζώνη, η νομισματική αστάθεια. Οι δημοσιονομικές ανισορροπίες εντείνονταν κυρίως σε περιόδους ύφεσης και σε εκλογικές περιόδους, όταν αναστέλλονται τα προγράμματα σταδιακής δημοσιονομικής ενίσχυσης λόγω του ότι ενέτειναν την ύφεση, οδηγούσαν σε αύξηση αντί για μείωση του λόγου του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ.
Ενόψει της ανάκαμψης της οικονομίας που βρίσκεται σε εξέλιξη, και προκειμένου η ανάκαμψη να μην είναι προσωρινή και βραχύβια, απαιτούνται μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν σε αναδιάρθρωση του παραγωγικού προτύπου της χώρας και σταδιακή μείωση του επιπλέον δημοσίου χρέους που δημιουργήθηκε λόγω της κρίσης. Απαιτούνται όμως και μέτρα που συμβάλλουν στη διάχυση της ανάκαμψης και της οικονομικής ανάκαμψης ευρύτερα στην κοινωνία, και ιδιαίτερα στους οικονομικά αδυνάτους.
Πέραν των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, τρεις είναι οι άξονες μέσω των οποίων η κυβέρνηση θα μπορούσε να συμβάλλει στη ευρύτερη διάχυση των ωφελειών της ανάπτυξης: Πρώτον, η δημοσιονομική πολιτική, μέσω φορολογικών απαλλαγών και εισοδηματικών ενισχύσεων που θα κατευθύνονται προς τους οικονομικά αδυνάτους, όπως οι άνεργοι νέοι και οι χαμηλοσυνταξιούχοι. Δεύτερον, η εισοδηματική πολιτική, προκειμένου να καλυφθούν σταδιακά οι απώλειες που προκαλεί η πρόσφατη αύξηση του πληθωρισμού διεθνώς, λόγω των προβλημάτων στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα. Τρίτον, η χρηματοπιστωτική πολιτική, προκειμένου να υπάρξει επαρκής χρηματοδότηση για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τους αυτοαπασχολούμενους.
Ένα σημαντικό μέρος των πόρων που θα εισπράξει η Ελλάδα μέσω του Προγράμματος Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ, θα πρέπει να κατευθυνθεί προς αυτούς τους άξονες διάχυσης των ωφελειών της ανάπτυξης, σε συνδυασμό με εθνικούς πόρους.
Θα πρέπει τέλος να αντιμετωπισθεί η κυριότερη πολιτική αδυναμία της χώρας, που δεν είναι άλλη από την έλλειψη πολιτικής συναίνεσης, ακόμη και στα αυτονόητα αναφορικά με την οικονομική πολιτική και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.
Αν οι αναπτυξιακές μεταρρυθμίσεις συνδυαστούν με πολιτικές ευρύτερης διάχυσης των ωφελειών της ανάκαμψης, τότε η Ελλάδα θα έχει πραγματικά αλλάξει πορεία και θα μπορέσει να μπει σε μία νέα περίοδο διατηρήσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Σε αντίθετη περίπτωση λίγοι θα ωφεληθούν από την ανάκαμψη, η οποία δεν αποκλείεται να αποδειχθεί προσωρινή και βραχύβια.
*καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο
