της Μαρίας Δαμανάκη*
Οι ενεργειακές ανάγκες της ανθρωπότητας αυξάνονται συνεχώς. Περίπου 80% της ενέργειας προέρχεται από ορυκτά καύσιμα, με προφανείς συνέπειες στη γιγάντωση της κλιματικής κρίσης. Στην Παγκόσμια Διάσκεψη της Γλασκώβης, οι προσπάθειες να υιοθετηθεί απόφαση για τερματισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων απέτυχαν. Αποφασίσθηκε ο περιορισμός της χρήσης τους, που προφανώς δεν αποτελεί ικανοποιητική απάντηση στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Επαναφέρει όμως, με νέα ένταση, το ερώτημα: Ενέργεια από πού, λοιπόν;
H αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές την τελευταία δεκαετία είναι αναμφισβήτητα η απάντηση που εγγυάται ένα ασφαλές μέλλον. Ωστόσο, παρά την αναβάθμιση της σχετικής τεχνολογίας, είναι ακόμα σχετικά ακριβή και οι καινοτόμες λύσεις (υδρογόνο) καθυστερούν. Από πολλούς προβάλλεται, λοιπόν, η χρήση της ενέργειας από πυρηνική σχάση ως η μόνη διέξοδος.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση σύντομα θα αντιμετωπίσει το δίλημμα, μετά και τις πρόσφατες πρωτοβουλίες της γαλλικής κυβέρνησης. Και η απάντηση δεν είναι εύκολη. Εχουμε την πίεση των καταναλωτών ενέργειας, που εφέτος υπομένουν αυξήσεις 23% και βλέπουν να ανεβοκατεβαίνουν οι τιμές ακολουθώντας τις δηλώσεις του Πούτιν ή του Λουκασένκο. Εχουμε τα συμφέροντα του πυρηνικού λόμπι που επανέρχεται ισχυρότερο. Αλλά έχουμε και τις μνήμες του Τσερνόμπιλ και της Φουκουσίμα ακόμα ζωντανές και την επιρροή των πράσινων κινημάτων σε πολλές χώρες, που αρκούνται στο σύνθημα «Πυρηνική ενέργεια; Οχι, ευχαριστώ». Φοβούμαι, λοιπόν, ότι θα συμβούν τα γνωστά: Θα υπάρξει αξιολόγηση «ευλύγιστη», που θα αφήνει την ερμηνεία στα κράτη-μέλη. Είναι όμως αυτή η καλή λύση;
Μια ψύχραιμη (νομίζω) καταγραφή:
Η πυρηνική ενέργεια έχει πλεονεκτήματα: Eίναι σχετικά φθηνή (παρά το μεγάλο κόστος αρχικής επένδυσης) και η παραγωγή της σταθερή. Επιπλέον είναι «καθαρή», δεν επιδεινώνει την κλιματική κρίση.
Εχει όμως και σοβαρά μειονεκτήματα: Χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη το ουράνιο, ορυκτό καύσιμο. Δεν είναι δηλαδή ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Εχει πυρηνικά κατάλοιπα που η αποθήκευσή τους είναι εξόχως δύσκολη και προβληματική και η εξαγωγή τους σε φτωχές χώρες δημιουργεί σοβαρά θέματα ηθικής στις διεθνείς σχέσεις. Σε περίπτωση ατυχήματος, οι συνέπειες είναι καταστροφικές. Τα συστήματα ασφαλείας δεν εγγυώνται την αποφυγή παρόμοιων περιστατικών, ακόμη και σε αντιδραστήρες νεότερης γενιάς, ακόμη και σε χώρες με σοβαρή διοίκηση. (Είχα την τύχη της προσωπικής εμπειρίας, στη διαπραγμάτευση Ε.Ε. – Ιαπωνίας μετά τη Φουκουσίμα, με οδυνηρές επισκέψεις επιτόπου.) Σε χώρες σεισμογενείς, ή με προβληματική διοίκηση, οι κίνδυνοι αυξάνονται.
Οι πρόσφατες εξελίξεις οδήγησαν στη ραγδαία χρηματοδότηση των μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων. Οι επενδυτές ανακάλυψαν νέα χρυσή ευκαιρία. (Η Rolls-Royce πρωταγωνιστεί!) Oι κατασκευαστές ισχυρίζονται ότι οι αντιδραστήρες εγκαθίστανται εύκολα και διαθέτουν συστήματα παθητικής ασφάλειας που λειτουργούν χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Δεκάδες αιτήματα αδειοδότησης εκκρεμούν παγκοσμίως. Πόσο ασφαλείς νιώθουμε τώρα που η Νότια Κορέα προχώρησε στην πρώτη αδειοδότηση;
Με τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας δεδομένη, μερικές ιδέες για το μέλλον:
– Xρειαζόμαστε σαφέστερη επιστημονική έρευνα και τεκμηρίωση πριν απαντήσουμε οριστικά στα κρίσιμα ζητήματα της ασφάλειας και των πιθανών καταστροφών από την πυρηνική ενέργεια. Το μεγάλο θετικό της Γλασκώβης ήταν η γενική αποδοχή της επιστήμης ως βάσης για συζήτηση. Εδώ θα αγνοηθεί; Ομως η επιστήμη χρειάζεται περισσότερο χρόνο και αξιόπιστους μηχανισμούς για μια ουσιαστική απάντηση. Μήπως ένα χρονικό moratorium παγκοσμίως θα ήταν η λύση;
– Xρειαζόμαστε επειγόντως ένα παγκόσμιο σύστημα ελέγχου και πιστοποίησης που να εμπνέει εμπιστοσύνη. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (υπό τον ΟΟΣΑ) ήδη κριτικάρεται έντονα για μονομερείς θετικές απόψεις. Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) είναι ανεξάρτητος στο πλαίσιο του ΟΗΕ, αλλά οι αρμοδιότητές του περιορισμένες και η χρηματοδότησή του ανεπαρκής. (Από αυτήν, μόνο το 10% διατίθεται για την ενεργειακή ασφάλεια.) Οσο για την ανεξαρτησία του, έχει ζωηρά αμφισβητηθεί, ιδιαίτερα την περίοδο μετά τη Φουκουσίμα. Η αναβάθμισή του τουλάχιστον στα επίπεδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είναι επιβεβλημένη.
– Για την Ευρωπαϊκή Ενωση: Με τη χρήση ορυκτού ουρανίου θα θεωρούσε κανείς φυσική τη μη χρηματοδότηση πυρηνικών προγραμμάτων από το Πράσινο Ταμείο. Αλλά πάλι ποιος ξέρει;
*πρώην επίτροπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
**πρώτη δημοσίευση:www.kathimerini.gr
