του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
«Η τελευταία συνάντησή τους ήταν φιλικότατη και ίσως αυτά που δεν έγιναν γνωστά από το περιεχόμενό της, να έχουν ζωτική γεωπολιτική σημασία για την Ευρώπη και όχι μόνο», μας λέει γνωστός αρθρογράφος και διεθνής ρεπόρτερ του γαλλικού περιοδικού «Λε Πουάν».
Υπενθυμίζουμε δε ότι πριν λίγους μήνες, στη θερινή κατοικία του στο Σότσι, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν καλωσόρισε θερμά τον Τούρκο ομόλογό του. «Μερικές φορές οι διαπραγματεύσεις δεν είναι εύκολες, ωστόσο τελειώνουν με θετικό αποτέλεσμα. Οι υπηρεσίες μας έχουν μάθει να βρίσκουν συμβιβασμούς ευνοϊκούς και για τις δύο πλευρές», δήλωσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν έπειτα από τη μακρά συνάντηση. «Υπάρχει μεγάλο όφελος από το γεγονός ότι Τουρκία και Ρωσία εξακολουθούν να ενισχύουν τις σχέσεις τους», είπε ο Ερντογάν, διασχίζοντας τη Μαύρη Θάλασσα και πηγαίνοντας στην Πόλη. Οι δύο άνδρες έχουν περίπου την ίδια ηλικία, 70 για τον Πούτιν, 68 για τον Ερντογάν. Και οι δύο έχουν κυριαρχήσει στην πατρίδα τους για είκοσι χρόνια και χρησιμοποιούν μια αρκετά συγκρίσιμη μέθοδο διακυβέρνησης: συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια ενός ανθρώπου, πνιγμένη ή ταριχευμένη αντιπολίτευση, ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης, δικαιοσύνη με εντολές… και παραπληροφόρηση που πάει σύννεφο.
«Ερντογάν και Πούτιν έχουν δείξει την περιφρόνηση τους για το κράτος δικαίου. Και οι δύο περικυκλώθηκαν από ολιγάρχες. Και οι δύο χώρες είναι αντιδημοκρατικές, οι εκλογές τους δεν είναι ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες, τα καθεστώτα τους προωθούν αφηγήσεις και επιδιώκουν ασυνάρτητες, ρεβιζιονιστικές και ζοφερές ενέργειες», κατηγορεί ο Τούρκος πολιτικός επιστήμονας Σενγκίζ Ακτάρ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εμπνεόμενοι από μια αυτοκρατορική νοσταλγία και αισθανόμενοι την ίδια αποστροφή προς το δυτικό μοντέλο, έχουν κάθε λόγο να τα πάνε καλά. Μαζί, κατάφεραν να ξεπεράσουν τις παραδοσιακές ιστορικές αντιπαλότητες μεταξύ των χωρών τους και να παρακάμψουν τις στρατηγικές διαφωνίες. Και ακόμα και όταν οι συγκρούσεις φαίνεται να τους εναντιώνονται, καταλήγουν να βρίσκουν κοινό έδαφος.
Με την πάροδο του χρόνου, οι δύο κατά φαντασίαν αυτοκράτορες έχουν σφυρηλατήσει μια σχέση που οι μελετητές αγωνίζονται να καθορίσουν. Οι τύποι «ανταγωνιστική συνεργασία» ή «συνεταιριστικός ανταγωνισμός» εκφράζουν «όλη την ασάφεια των δεσμών ανάμεσα στις δύο χώρες», τονίζει η Ισαβέλλα Φακόν, διευθύντρια στο Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών στη Γαλλία και συγγραφέας για το ρόλο της Τουρκίας στη Δύση. Έναν ρόλο εξάλλου που τον θεωρεί πρόκληση μια και ζητά από τις δυτικές ηγεσίες να τον αναλύσουν με περισσότερη προσοχή και ιστορική γνώση της τουρκικής πραγματικότητας.
Επισημαίνει έτσι ότι στις σχέσεις της με τη Ρωσία, η Τουρκία κάθε άλλο παρά «υποτακτική» είναι απέναντι στον Πούτιν. Υπό αυτή την έννοια, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία της 24ης Φεβρουαρίου 2022, δεν αποτέλεσε εξαίρεση σε αυτή την παρατήρηση. Η Τουρκία υπερασπίζεται μια θέση «ουδετερότητας» και πιστεύει ότι μπορεί να διαδραματίσει μεσολαβητικό ρόλο σε αυτή τη σύγκρουση. Από τη μία πλευρά, υποστηρίζει το Κίεβο, του παραδίδει όπλα, ξεκινώντας από τα περίφημα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar ΤΒ2, τα οποία θα μπορούσαν να θεωρηθούν εχθρική πολιτική για τη Μόσχα. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους συμμάχους της στο NATO, αρνείται να συμμετάσχει σε οποιεσδήποτε κυρώσεις κατά της Ρωσίας για να κρατήσει ανοικτές πόρτες. Και βέβαια είναι αντίθετη με την είσοδο στο ΝΑΤΟ της Φινλανδίας και της Σουηδίας. Είναι σαφές δε, ότι στην περίπτωση αυτή, ο Ερντογάν εξυπηρετεί απόλυτα τον Πούτιν και τις βλέψεις του.
Αν δει κανείς τις ρωσο-τουρκικές σχέσεις υπό το πρίσμα της ιστορίας και των συγκρούσεων μεταξύ των δύο χωρών, τότε καταλαβαίνει τη δύναμη του καιροσκοπισμού που τις διέπουν», τονίζει η Κλαίρη Μουραντιάν, διευθύντρια στο Γαλλικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.
Επισημαίνει δε ότι από το 2007 και μετά, υπό την ηγεσία του πρώην υπουργού των Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, ο Ερντογάν ξεκίνησε έναν τολμηρό αποπροσανατολισμό της εξωτερικής του πολιτικής και στη θέση που αναζητεί στη νέα παγκόσμια τάξη. Στο πλαίσιο αυτό, ο Βλαδίμηρος Πούτιν είναι «ένας άνετος σύμμαχός του».
«To 2009, Πούτιν και Ερντογάν ήταν και οι δύο πρωθυπουργοί. Στην Άγκυρα, υπέγραψαν όχι λιγότερες από δεκαπέντε συμφωνίες συνεργασίας σε στρατηγικούς τομείς. Το πιο σημαντικό είναι η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου South Stream μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης, μέσω της Μαύρης Θάλασσας», αναφέρει το γαλλικό περιοδικό «Λε Πουάν», κατά του οποίου ο Τούρκος πρόεδρος είχε καταθέσει μήνυση στο παρελθόν, με αφορμή αποκαλύψεις για το ρόλο της Τουρκίας στην ανάπτυξη του ακραίου ισλάμ στη Βόρεια Αφρική.
Ας σημειωθεί ότι στην περίπτωση αυτή, λέγεται ότι σημαντικός είναι και ο ρόλος του Ντουγού Περιντσέκ, εθνικιστής δήθεν αριστερός Τούρκος σύμβουλος του καθεστώτος της Άγκυρας, που θεωρείται το «μάτι της Μόσχας» στην Τουρκία. Ιδρυτής του εθνικιστικού κόμματος Vatan Partisi, ο Ντ. Περιντσέκ παίζει σημαντικό ρόλο στις αγαθές σχέσεις Πούτιν/Ερντογάν και υποστηρίζει ότι η Τουρκία πρέπει να ακολουθήσει το δρόμο της Ευρασίας και «να λύσει με τα όπλα τα προβλήματα της στην Ανατολική Μεσόγειο».
«Το μέλλον του κόσμου είναι η Ασία. Η Τουρκία από το 2014 έχει σπάσει τα δεσμά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Έχει αντιστρέψει την πλοκή του καλοκαιριού 2016 και βρίσκεται στο δρόμο της απελευθέρωσής της», τονίζει ο Τούρκος εθνικιστής και χαιρετίζει τις μεγάλες εκκαθαρίσεις στον τουρκικό στρατό, όπου τέθηκαν εκτός μάχης 24.000 φιλονατοϊκοί αξιωματικοί.
«Η Τουρκία, παρά τη δυτική της ένταξη κάνει ό,τι μπορεί για να είναι αρεστή στη Ρωσία, με την οποίαν έχει βέβαια τόσο ενεργειακούς όσο και οικονομικούς δεσμούς», δηλώνει ο Μαρκ Πιτρίνκ πρώην πρεσβευτής της ΕΕ στην Άγκυρα και επισκέπτης καθηγητής στο ίδρυμα Carnegie Europe.
Και με ένα χαμόγελο που λέει πολλά, υπονοεί ότι στην Ευρώπη υπάρχει ένα σοβαρό τουρκικό πρόβλημα, το οποίο από όποια πλευρά και αν το δει κανείς δεν εξυπηρετεί τη γεωπολιτική θέση της γηραιάς ηπείρου στη νέα τάξη πραγμάτων. Και από μόνο του το γεγονός αυτό είναι καλό δώρο στον Πούτιν.
