του Γιώργου Παπανικολάου
Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να βρεθεί σύντομα αντιμέτωπη με φυγόκεντρες δυνάμεις που δεν θα μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα. Αιτία τους θα είναι η τριπλή κρίση που έχει εμφανιστεί. Χορηγός τους, οι αμερικανικές πολιτικές, σε συνδυασμό με τη διαρκώς εντεινόμενη απόκλιση του ευρωπαϊκού πολιτικού κατεστημένου, από τον ρεαλισμό.
Η πρώτη κρίση είναι πολιτική. Έχοντας συνταχθεί εδώ και δεκαετίες με το αμερικανικό κατεστημένο, η πλειονότητα των ευρωπαϊκών ηγεσιών εξακολουθεί να ομνύει στην παλαιά διεθνή τάξη και την παγκοσμιοποίηση, με ό,τι επιπτώσεις έχει αυτό στην ανάδειξη ισχυρών αντισυστημικών και συνήθως εθνικιστικών παρατάξεων, που πλέον διεκδικούν την ανάληψη εξουσίας ακόμη και σε κεντρικές χώρες.
Από τη Γερμανία και τη Γαλλία έως τη Μεγάλη Βρετανία, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν αυτά τα κόμματα είτε να κατέχουν την πρώτη θέση είτε να κονταροχτυπιούνται για αυτή με τις κυβερνητικές παρατάξεις.
Η δεύτερη είναι αμυντική. Ακολουθώντας τυφλά την αντιρωσική γεωπολιτική του Μπάιντεν, η Ευρώπη ενεπλάκη σε σκληρή αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Κατόπιν της στροφής της αμερικανικής πολιτικής, αντί να επιχειρήσει τον συμβιβασμό σε μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας, συντηρεί την ένταση και ετοιμάζεται να πληρώσει υπέρογκα κόστη, παρότι οι περισσότερες μεγάλες χώρες της είναι ήδη υπερχρεωμένες.
Για να δώσουμε απλώς μια εικόνα, η αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών της ΕΕ στο 3,5% του ΑΕΠ (και όχι π.χ. στο 5% που ζητούν οι ΗΠΑ), με βάση τα σημερινά δεδομένα, θα απαιτήσει για μια δεκαετία πρόσθετες δαπάνες περίπου τριών τρισ. ευρώ.
Η τρίτη κρίση είναι οικονομική και βρίσκεται προ των πυλών. Μεγαλύτερο θύμα του πολέμου της Ουκρανίας, εξαιρουμένων των εμπολέμων, είναι η ευρωπαϊκή οικονομία, κυρίως διότι έχασε τη φτηνή ενέργεια από τη Ρωσία. Μεγαλύτερος ωφελημένος η αμερικανική οικονομία, που βρέθηκε να πουλά ακριβότερη ενέργεια στην Ευρώπη, υποκαθιστώντας τη Ρωσία, αλλά και να προσελκύει τη μετοίκηση ευρωπαϊκών βιομηχανιών, μέσω και του προγράμματος IRA του Μπάιντεν.
Τώρα η Ευρώπη καλείται από τη νέα αμερικανική διοίκηση Τραμπ να πληρώσει περισσότερα για την άμυνά της, να περιορίσει τα εμπορικά πλεονάσματα με τις ΗΠΑ και να συνταχθεί μαζί τους στην οικονομική αντιπαράθεση με την Κίνα.
Κάποιος κυνικός θα έλεγε ότι αφού πρώτα η πολιτική Μπάιντεν γονάτισε την ΕΕ, ήρθε η κόντρα της «νέας εποχής Τραμπ», που ίσως τη διαλύσει. Διότι τα λάθη της υπερβολικής εξάρτησης πληρώνονται. Και το κυριότερο, δεν διορθώνονται από τη μια στιγμή στην άλλη.
Οι αδυναμίες της Ευρώπης
Σε πλήρη αντίθεση με τις εκτιμήσεις αρκετών πολιτικών ηγετών και καθοδηγητών κοινής γνώμης, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει πολλές εναλλακτικές στο νέο τοπίο, καθώς εξαρτάται γεωπολιτικά (πλέον και ενεργειακά) από τις ΗΠΑ.
Ακόμη και οι πιο φανατικοί υποστηρικτές μιας ενιαίας ανεξάρτητης Ευρώπης αντιλαμβάνονται ότι τυχόν απογαλακτισμός της από την αμερικανική αμυντική ομπρέλα θα απαιτήσει τουλάχιστον μια δεκαετία, αν όχι πολύ περισσότερο.
Επιπλέον, μεταξύ των μελών της ΕΕ υπάρχουν σημαντικές διαφορές συμφερόντων, που σε συνθήκες ρήξης με τις ΗΠΑ είναι πιθανό να δημιουργήσουν έντονες φυγόκεντρες δυνάμεις.
Στον Βορρά της, υπάρχει η αίσθηση σοβαρής απειλής από τη Ρωσία, κάτι που δεν συμβαίνει όμως ούτε στο Νότο ούτε σε ένα μέρος της Δυτικής Ευρώπης, όπου οι αντιλήψεις περί «απειλών» είναι διαφορετικές.
Σε επίπεδο οικονομίας, διαφορετικά είναι τα συμφέροντα της Γερμανίας, που διαθέτει μεγάλα πλεονάσματα εξωτερικού εμπορίου, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, που είναι εμπορικά ουδέτερες ή και ελλειμματικές.
Σε αυτές τις συνθήκες, ο «μεγάλος συμβιβασμός» με τις ΗΠΑ του Τραμπ μοιάζει μονόδρομος. Ήδη, ισχυρές χώρες όπως το Ισραήλ, η Ιαπωνία και η Ινδία φαίνεται να μέτρησαν τα συμφέροντά τους, οπότε σπεύδουν να προσαρμοστούν, γνωρίζοντας ότι ο υπερβολικός τρόπος με τον οποίο διαπραγματεύεται, αποσκοπεί (με πιθανή εξαίρεση την Κίνα), όχι σε ρήξη αλλά σε συμβιβασμό.
… και η γεωπολιτική παραζάλη
Το ερώτημα είναι πόσο γρήγορα θα το αντιληφθούν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες. Διότι στην περίπτωσή τους, το σχέδιο Τραμπ δεν προκαλεί τεράστια αντίδραση απλώς επειδή είναι «ριψοκίνδυνο». Εξίσου, αν όχι περισσότερο, επικίνδυνη ήταν και η πολεμική περιπέτεια Μπάιντεν στην Ουκρανία. Αλλά εκεί ακολούθησαν προθύμως.
Η οξύτητα της αντίδρασης περισσότερο εντάσσεται στο πλαίσιο της διατλαντικής ιδεολογικής διαμάχης μέσα στη Δύση, καθώς η πλειονότητα των ευρωπαϊκών ηγεσιών έχει εμπλακεί στη σκληρή πολιτική σύγκρουση εντός των ΗΠΑ, συντασσόμενη απολύτως με την αντιπολίτευση των Δημοκρατικών.
Το αποτέλεσμα είναι το ευρωπαϊκό κατεστημένο να βρίσκεται σήμερα σε ένα είδος ιδεολογικής και γεωπολιτικής παραζάλης. Από τη μία, εμφανίζεται πρόθυμο να έρθει σε πλήρη σύγκρουση με τη Ρωσία, υπέρ της Ουκρανίας. Κι από την άλλη, για να κοντράρει τις πολιτικές Τραμπ, καλλιεργεί ιδέες εμπορικής σύμπλευσης με την Κίνα, δηλαδή με τον βασικό οικονομικό ανταγωνιστή της Δύσης -και σθεναρό υποστηρικτή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Περιθώρια όμως για τέτοια παραζάλη δεν υπάρχουν και η «ελπίδα» (ότι τα σχέδια Τραμπ θα αποτύχουν) ποτέ δεν αποτελεί επαρκή στρατηγική. Άλλωστε, ακόμη και μια παταγώδης αποτυχία του σχεδίου Τραμπ θα έχει πλέον μεγάλες -και απρόβλεπτες- οικονομικές και γεωπολιτικές συνέπειες.
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι νέες διεθνείς ισορροπίες αναμένεται να κριθούν στους επόμενους 12-24 μήνες. Πολύ πριν προκύψει η νέα προεδρική εκλογή στις ΗΠΑ, αλλά και πολύ πριν αποκτήσει η Ευρώπη στοιχειώδη εχέγγυα γεωπολιτικής και αμυντικής αυτοδυναμίας.
Ο χρόνος μετράει αντίστροφα.
*πρώτη δημοσίευση euro2day
