ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΚΟΣΜΟ;

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

«Ιστορικά, οι Άραβες ποτέ δεν γνώρισαν την δημοκρατία όπως αυτή αναπτύχθηκε στην Δύση και είναι πολύ αμφίβολο αν μπορούν σήμερα να ενσωματώσουν τις αρχές της. Ίσως μετά από 100 χρόνια, η κατάσταση να είναι διαφορετική. Για την ώρα, όμως, ο σκεπτικισμός πρέπει να επικρατεί». Αυτά μάς είπε ο καθηγητής Στέφαν Βοϊγκτ, που διδάσκει οικονομία στο γερμανικό πανεπιστήμιο Κασελ και ασχολείται ταυτοχρόνως και με την αραβική πολιτική κουλτούρα –σε σχέση, πάντα, με τις δυνατότητές της να αποδεχθεί τους θεσμούς μιας ελεύθερης κοινωνίας. Και από την άποψη αυτή ο Γερμανός καθηγητής σαφώς δικαιώνεται από τα γεγονότα και τις εξελίξεις των τελευταίων 60 ετών στον αραβικό κόσμο. Υπενθυμίζουμε έτσι μία σειρά γεγονότων:

Το 1952, στην Αίγυπτο, η ανατροπή του βασιλιά Φαρούκ οδήγησε στο καθεστώς του συνταγματάρχη Γκαμάλ Νάσερ, προέκταση του οποίου ήταν η εξουσία του Χόσνι Μουμπάρακ, πρώην αξιωματικού της αιγυπτιακής αεροπορίας την νασερική περίοδο. Η δολοφονία του βασιλιά Φαϋσάλ στο Ιράκ το 1958 κατέληξε στο δολοφονικό καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, που η ανατροπή του από τις ΗΠΑ είναι πολύ αμφίβολο αν ποτέ θα καταλήξει σε δυτικού τύπου κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στην Λιβύη, το 1969, η ανατροπή του βασιλιά Ιντρίς από τον συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι δημιούργησε την κανταφική αυταρχική εξουσία η οποία ασκήθηκε 41 χρόνια υπό την ψευδεπίγραφη ετικέττα του σοσιαλισμού. Μια ετικέττα, εξάλλου, που στην Ελλάδα είχε υιοθετήσει και το ΠΑΣΟΚ –το οποίο είχε και σοβαρές οικονομικές εξαρτήσεις από την Λιβύη.

Όμως, πέρα από τις αραβικές χώρες, υπενθυμίζουμε ότι η ανατροπή του Σάχη της Περσίας το 1979 έφερε στην εξουσία τον αγιατολλάχ Χομεϊνί, ο οποίος εξόντωσε όλους τους πραγματικά δημοκράτες πολιτικούς της χώρας, όπως ο Σαπούρ Μπαχτιάρ. Ακόμα, στην Συρία, το κόμμα Μπάαθ βρίσκεται 50 χρόνια στην εξουσία και από το 1970 είναι στην ουσία ένα αυταρχικό κληρονομικό καθεστώς. Έτσι, τον Χαφέζ ελ-Ασσάντ που κατέλαβε την εξουσία το 1970 και απεβίωσε το 2000, αντικατέστησε ο γυιός του Μπασάρ ελ-Ασσάντ, ο οποίος και ενδυνάμωσε την αστυνομική φύση του καθεστώτος.

Πιο πρόσφατα, στον Λίβανο, την εξουσία κατέλαβε η ισλαμική οργάνωση Χεζμπολλάχ, που χρηματοδοτείται και στηρίζεται από το Ιράν και εν μέρει την Συρία, και η οποία κάθε άλλο παρά δημοκρατικές αρχές έχει. Τέλος, στην Παλαιστίνη, η Χαμάς, μία βίαιη ισλαμική οργάνωση που δημιουργήθηκε από τους Αιγύπτιους «Αδελφούς Μουσουλμάνους», είναι ορκισμένος εχθρός της Δύσης και στόχο έχει την εγκατάσταση στην Παλαιστίνη μιας ισλαμικής δημοκρατίας, με ταυτόχρονη εξαφάνιση του κράτους του Ισραήλ. Αντιδημοκρατικά είναι επίσης τα καθεστώτα στην Αλγερία, στο Μαρόκο εν μέρει, στην Σαουδική Αραβία, στην Ιορδανία, στην Υεμένη και στα Αραβικά Εμιράτα, όπου πρίγκηπες και σεΐχηδες βρίσκονται στην εξουσία και αναπαράγονται σε αυτήν με βάση άγραφα κληρονομικά δικαιώματα.

Μέσα λοιπόν σε αυτό το πολιτικό περιβάλλον, προβάλλει ένα τεράστιο ερωτηματικό. Αν αύριο όλα τα αυταρχικά αραβικά καθεστώτα καταρρεύσουν, τί θα προκύψει; Η απάντηση στο ερώτημα είναι πολύπλοκη, άρα διόλου εύκολη. Επιτρέπει, όμως, να γίνουν κάποιες υποθέσεις εργασίας.

Μία από αυτές είναι το σενάριο οι σημερινές αραβικές εξουσίες να γίνουν λίγο πιο ανεκτικές και δημοκρατικές, για να μην κατακρημνισθούν. Το σενάριο αυτό γίνεται ορατό στην Αίγυπτο και μάλλον θα ισχύσει στην Τυνησία. Έως πότε, όμως, οι παραπάνω εξουσίες θα αντέξουν στις αντιπολιτευτικές πιέσεις και ειδικότερα σε αυτές των Ισλαμιστών; Ένα άλλο σενάριο είναι αυτό της διαδοχής στην εξουσία των σημερινών καθεστώτων από μετριοπαθείς ισλαμιστές κατά το τουρκικό πρότυπο. Μια άλλη εκδοχή είναι η άνοδος ενός ιρανικού τύπου ισλαμισμού σε κάποιες αραβικές χώρες και μία τελευταία προοπτική –με λίγες πιθανότητες επιτυχίας– είναι ο δυτικού τύπου δρόμος προς την κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Πάντως, τα γεγονότα σε Συρία, Αίγυπτο, Λιβύη και εν μέρει στην Τυνησία και την Αλγερία δείχνουν ότι στον αραβικό κόσμο κερδίζει έδαφος το πολιτικοποιημένο θρησκευτικό στοιχείο, το οποίο είναι ακραίο, πλούσιο και γνωρίζει την τέχνη της καλλιέργειας μίσους. Υπό αυτές τις συνθήκες, δύο μονοθεϊστικές θρησκείες, ο Χριστιανισμός και ο Ιουδαϊσμός, στην διάρκεια του 21ου αιώνα θα κληθούν σε σκληρή αντιπαράθεση με την τρίτη παγκόσμια μονοθεϊστική θρησκεία, τον Ισλαμισμό και τις διάφορες εκδοχές του.

Όπως προβλέπουν έγκυροι αναλυτές, η γεωπολιτική των θρησκειών θα είναι μία από τις μεγατάσεις του αιώνα μας και, από την άποψη αυτή, οι εξεγέρσεις και οι συγκρούσεις στον αραβικό κόσμο αποτελούν, κατά την εκτίμησή μας, την αρχή μιας μακράς διαδικασίας. Όσο για τις εκτιμήσεις ότι ο αραβικός κόσμος θα μπορέσει να επιλέξει δυτικά δημοκρατικά πρότυπα, πολύ φοβούμεθα ότι αποτελούν ευσεβείς πόθους. Ίσως δε στην παρούσα φάση των εξελίξεων να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα κάποιοι αναλυτές που υποστηρίζουν ότι, ατύπως, έχει ήδη ξεκινήσει ο τέταρτος παγκόσμιος πόλεμος –αν θεωρήσουμε ότι ο τρίτος ήταν αυτός της εποχής του Ψυχρού Πολέμου.