του Λεωνίδα Αντωνακόπουλου*
Ας ξεκινήσουμε με μια θετική αισιόδοξη θεώρηση για το θεσμικό όργανο της Ένωσης, το μόνο που εκλέγεται από το 1979 με άμεση καθολική ψηφοφορία από τους ευρωπαίους πολίτες: «Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ,στα μάτια μου, η έδρα της ευρωπαϊκής νομιμότητας και λογοδοσίας και ως εκ τούτου αποτελεί ζωτικό τμήμα της. Εδώ διαδραματίζεται σημαντικό μέρος του μέλλοντος της Ευρώπης, εδώ πρέπει να εδραιώσουμε την αναγέννηση της Ευρώπης μέσα από το πνεύμα των πολιτών της. Ευελπιστώ να υπερβούμε τους διαχωρισμούς μεταξύ βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης , μικρών και μεγάλων, καθώς και τις εθνικές οπισθοδρομήσεις..» Τα λόγια ανήκουν στον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Emmanuel Macron ο οποίος υπογραμμίζει χαρακτηριστικά τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών στη στήριξη των αρχών και αξιών της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μέσω των ευρωπαϊκών Θεσμών. Θεμελιώδες κεκτημένο του 20ού αιώνα η φιλελεύθερη ,συνταγματική δημοκρατία υπερβαίνει το σύστημα πολιτικής διακυβέρνησης και αποτελεί ένα σύνολο οικουμενικών αξιών και πέραν του δυτικού κόσμου. Ταυτίζεται με τα ανθρώπινα δικαιώματα ,το κράτος δικαίου, την ελεύθερη βούληση και έκφραση, την ευημερία και την πρόοδο, την οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα , όλα τα στοιχεία που συνθέτουν το ευρωπαϊκό πρότυπο κοινωνίας και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής!
Σήμερα όμως, λίγους μήνες πριν τις ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου τι έχουμε; Βασικά τις ίδιες διαπιστώσεις και ανησυχίες (και μάλλον χειρότερες) από αυτές πριν τις προηγούμενες ευρωεκλογές του 2019. Δηλαδή ότι στον 21ο αιώνα, μετά από πολλές δεκαετίες διαρκούς ειρήνης ,ευημερίας και ανάπτυξης, στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και της τεχνητής νοημοσύνης ,αυτά τα μεγάλα κεκτημένα αμφισβητούνται. Όχι από την πλειοψηφία ( ευτυχώς όχι ακόμη..), όμως μέσα στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης της Ευρώπης των 27 ,υπάρχουν χώρες όπου σημειώνεται υποχώρηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και βλέπουμε να αναπτύσονται πολιτικές δυνάμεις και νέα φαινόμενα που χαρακτηρίζονται ως «αυταρχικές ή μη φιλελεύθερες δημοκρατίες» με την υποστήριξη και βεβαίως εκλογική έκφραση της πλειοψηφίας των πολιτών. Μπορεί τα θεσμικά όργανα της Ένωσης να αντιδρούν σωστά, να κινούν διαδικασίες για παράβαση των κανόνων και αξιών , να απειλούν ή και να εφαρμόζουν κυρώσεις,όμως το φαινόμενο υπάρχει.
Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για τις αιτίες της ανόδου του λεγόμενου ευρωσκεπτικισμού και της «ευρωάρνησης» στις ευρωπαϊκές κοινωνίες , ακόμη και σε χώρες ιδρυτικά κράτη- μέλη της Ένωσης με περγαμηνές φιλοευρωπαϊκές στην κοινή τους γνώμη:
Ανασφάλεια, απογοήτευση και φόβος από την πρόσφατη δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, τη σοβαρή υγειονομική κρίση του Covid-19 που ακολούθησε και βεβαίως το μεταναστευτικό ζήτημα που δοκιμάζει ακόμη τις αντοχές και την αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών της Ένωσης. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν και με βάση περιοδικές μετρήσεις των τάσεων της κοινής γνώμης, ότι σημαντικά μέρη των ευρωπαϊκών κοινωνιών νιώθουν ότι αδικούνται, ασφυκτιούν, δεν ακούγεται η φωνή τους ,ότι δεν διασφαλίζεται η θέση τους στις διεργασίες για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και ότι δεν προστατεύονται επαρκώς οι διάφορες κοινωνικές ομάδες. Και όμως , για 60 χρόνια μετά το τέλος του Β/Παγκόσμιου Πολέμου οι πολιτικές δυνάμεις και οι κοινωνίες θεώρησαν ότι υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής για να οικοδομηθεί η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και αυτός είναι η φιλελεύθερη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Αν αυτό τίθεται σε αμφιβολία τότε υπάρχει σοβαρό πρόβλημα για την Ευρώπη και αυτό πρέπει να αναδείξουν κυρίως οι φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις , τα κόμματα, οι Θεσμοί, οι ενώσεις πολιτών και όλοι όσοι αντιλαμβάνονται ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία συνδέεται με την ύπαρξη αυτή καθεαυτή της Ένωσης και αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Όποτε υπάρχει πολλή δουλειά ενόψει των εκλογών του προσεχούς Ιουνίου με κύριο στόχο να πειστούν οι πολίτες να πάνε στις κάλπες , να ασχοληθούν με το τι διακυβεύεται εδώ, να ενδιαφερθούν ουσιαστικά για το μέλλον της χώρας τους μέσα στην Ένωση, και τελικά για το μέλλον των παιδιών τους.
Ούτε εύκολο είναι ούτε αυτονόητο αν λάβουμε υπόψει δύο παράγοντες: την εξέλιξη της συμμετοχής των πολιτών- ψηφοφόρων στις ευρωπαϊκές εκλογές από το 1979 έως το 2019 αφενός, και την καταγραφή διαχρονικά των πολιτικών σχηματισμών με ευρωπαϊκό πρόσημο και κυρίως των δύο μεγάλων ευρωπαϊκών πολιτικών «οικογενειών», το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα( ΕΛΚ) και την Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών οι οποίες κατά πλειοψηφία όριζαν ουσιαστικά το πολιτικό παιχνίδι και διασφάλιζαν τον σταθερό ευρωπαϊκό , δημοκρατικό προσανατολισμό της Ένωσης στην προσπάθεια για την ολοκλήρωση της. Ας σκεφθούμε όμως ότι η πλειοψηφία αυτή ξεκίνησε με περίπου 69% στις ευρωεκλογές του 1979 για να πέσει στο 54% το 2014 και ακόμη πιο κάτω στην τελευταία εκλογή του Μαίου του 2019.. Βεβαίως, σημείωσαν άνοδο η ομάδα των Φιλελεύθερων και των Πράσινων οι οποίες γενικώς καταγράφονται επίσης ως φίλο- ευρωπαϊκές. Ενδιάμεσα όμως σε κάποιες εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις σε διάφορες χώρες της ΕΕ καταγράφηκε ανησυχητική άνοδος εθνικιστικών, αντί-ευρωπαϊκών και λαϊκιστικών πολιτικών δυνάμεων. Επιπλέον επιβεβαιώνεται η τάση πολυδιάσπασης του πολιτικού σκηνικού με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ο σχηματισμός κυβερνήσεων καθόσον μικρότερα κόμματα με λαϊκιστική ή και συχνά μονοθεματική ρητορική ( πχ αντιμεταναστευτική στάση) , «κλέβουν» ψήφους από τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις και ενισχύουν τη θέση τους στα εθνικά κοινοβουλευτικά Σώματα. Χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ολλανδίας , του Βελγίου και της Σουηδίας. Και, όπως φαίνεται από τις εκτιμήσεις η τάση αυτή μάλλον θα επιταθεί στις εκλογές του Ιουνίου 2024. Πρόσφατη μελέτη του ECFR ( Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων) και στις 27 χώρες της ΕΕ αναφέρει ότι πολιτικές παρατάξεις ευρωσκεπτικιστών και λαϊκίστικων τάσεων από το δεξιό φάσμα ,αναμένεται να καταγράψουν σημαντική άνοδο της ισχύος τους. Αντιευρωπαϊκού περιεχομένου κόμματα ενδέχεται να καταλάβουν την πρώτη θέση σε τουλάχιστον εννέα κράτη-μέλη της Ένωσης, ή και τη δεύτερη ή Τρίτη θέση σε άλλες 9 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων κρατών όπως Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία. Προειδοποιεί ότι οι συνέπειες θα είναι δυσμενείς και «θα οδηγήσουν στην παρεμπόδιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας , καθώς και σε σκλήρυνση των πολιτικών για τη μετανάστευση, τη διεύρυνση ή την υποστήριξη της Ουκρανίας ..»
Επομένως τα πράγματα δεν θα είναι εύκολα! Θυμάμαι ακόμη την αίσθηση ανακούφισης από τη συμμετοχή του σχεδόν 59% στην Ελλάδα στις ευρωπαϊκές του 2019( 50,66 ευρωπαϊκός μέσος όρος συμμετοχής), με μια σημαντική λεπτομέρεια όμως. Συνέπεσαν με τον πρώτο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών..Λιγότερο καλά νέα στις τελευταίες εθνικές εκλογές του Ιουλίου 2023 με 53,74%, καθόλου κολακευτική εικόνα για μια χώρα με παραδοσιακά πολιτικοποιημένη κοινή γνώμη ( ή τουλάχιστον έτσι θελουμε να πιστεύουμε), το χαμηλότερο δηλαδή ποσοστό συμμετοχής στη νεώτερη πολιτική ιστορία της χώρας. Πάμε λοιπόν σε σε τέσσερεις μήνες σε μια επόμενη σημαντική εκλογική διαδικασία. Τι περιμένουμε; Τι μπορεί να γίνει για να πειστούν οι πολίτες , και ιδιαίτερα οι νέοι , όχι απλά να προσέλθουν στις κάλπες αλλά και να ενδιαφερθούν, να προβληματιστούν , να μάθουν για το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας τους και των ίδιων ; Μα να αναδείξουμε, να προβάλουμε το έργο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ιδιαίτερα στους τομείς που αφορούν άμεσα την καθημερινότητα των πολιτών, να μια αυτονόητη εύκολη απάντηση. Πως όμως; Σίγουρα οι συνάδελφοι στις Βρυξέλλες και στις εξωτερικές Υπηρεσίες στις χώρες – μέλη έχουν επεξεργαστεί την στρατηγική και τα μέσα επικοινωνίας για να φτάσουν τα σωστά μηνύματα και η ενημέρωση στον πολίτη, για τη σπουδαιότητα της συμμετοχής του , για να πάει να ψηφίσει τον Ιούνιο και να εκλέξει τους εκπροσώπους του στον κατεξοχήν δημοκρατικό Θεσμό της Ένωσης. Ας ξεκαθαρίσουμε όμως, από ανάλογη εμπειρία , το εξής:
Στο δύσκολο αυτό έργο της ενημέρωσης , ευαισθητοποίησης δεν μπορεί να είναι μόνο τα Όργανα και οι Υπηρεσίες πληροφόρησης και επικοινωνίας των Θεσμών.Πρέπει οι κυβερνήσεις , τα κόμματα, ο Τύπος και τα ΜΜΕ , οι ενώσεις πολιτών, οι ΜΚΟ, όλοι οι παράγοντες του δημοσίου βίου να «μπουν στο παιχνίδι. Ενεργητικά , διαθέτοντας πόρους και χωρίς δεύτερες σκέψεις. Ας είμαστε ειλικρινείς: δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα το φαινόμενο όπου το εντόπιο πολιτικό σύστημα προσπαθεί να οικειοποιηθεί τα ευρωπαϊκά επιτεύγματα , και αντίθετα , τυχόν δύσκολες ή δυσάρεστες όμως απαραίτητες αποφάσεις και πολιτικές να φορτώνονται αποκλειστικά στους Θεσμούς της ΕΕ , λες και οι κυβερνήσεις δεν συμμετέχουν ενεργά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων εδώ και πάνω από 40 χρόνια ( στην περίπτωση της Ελλάδας ). Έχουν δε φροντίσει η « διακυβερνητική μέθοδος» να έχει το πάνω χέρι στα περισσότερα κυρία ζητήματα ευρωπαϊκών πολιτικών σε βάρος της « κοινοτικής μεθόδου». Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι επομένως. Ας πούμε , με αίσθηση ταπεινότητας και ενδεικτικά , τι κατά τη γνώμη μου τι πρέπει να αποφευχθεί:
- Οι γενικοί αφορισμοί περί λαϊκισμού και εθνικισμών – δεν αναπτύσσονται στο κενό βεβαίως.
Από πρόσωπα και φορείς που θα χαρακτηρίζονταν με ευκολία ως κατεστημένο ευρωπαϊκό πολιτικο «apparatus» . Ανάδειξη επιτευγμάτων σε απλή γλώσσα και αποφυγή διδακτικού ύφους ή και υποδόριου «ηγεμονισμού».
-Προβολή του ενοποιητικού οράματος της Ευρώπης χωρίς λογικές επιβολής, με προσοχή στις ευαισθησίες χωρών και πολιτών που ανήκουν σε διαφορετικά γεωπολιτικά υποσύνολα εντός τηςΕΕ
- Προβολή της Ευρώπης ως μια πρωτίστως πολιτιστικής οντότητας, ένα τρόπο ζωής και «βίωσης» με βάση και τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές αξίες και με παραδοχή της ποικιλομορφίας σε όλες τις εκφάνσεις του τρόπου ζωής στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
- Πρακτική παρουσίαση επιτευγμάτων σε ευαίσθητα θέματα ( πχ μετανάστευση/ προσφυγικό) με αποφυγή « αφελώς αισιόδοξων» υποσχέσεων που δεν μπορούν να τηρηθούν
- «Δύσκολο να σκεφτούμε ότι οι πολίτες θα ερωτευτούν την Εσωτερική Αγορά» είχε πει χαρακτηριστικά ο Jean Claude Juncker. Και σίγουρα οι πολίτες δεν χάνουν τον ύπνο τους από το « δημοκρατικό έλλειμα» που αντιμάχεται εντός του θεσμικού συστήματος της ΕΕ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όμως η επίκληση εννοιών και αξιών όπως η συνοχή, η αλληλεγγύη, η συνεργασία και η συναίνεση, η ενίσχυση της δημοκρατικής λειτουργίας, η κοινωνική προστασία και τα δικαιώματα, με αναφορές και όρους επικαιρότητας μέσα από τη δράση των Θεσμών και ιδιαίτερα του ΕΚ μπορεί να είναι αποδοτική.
Τέλος, οι κυβερνήσεις και κυρίως τα πολιτικά κόμματα ας μην προσφεύγουν στο εντόπιο star system ή αντίστοιχα σε no name υποψήφιους για να στελεχώσουν τα κομματικά τους ψηφοδέλτια για τις ευρωπαϊκές εκλογές. Αν μη τι άλλο συνιστά μια ομολογία αποτυχίας a priori στην προσπάθεια να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των πολιτών. Και θα ήθελα επίσης να πω για μια φορά ας μιλήσουν στο δημόσιο ,έστω προεκλογικό, διάλογο για την Ευρώπη , όχι απαραίτητα μέσα από την κομματική/ εθνική ατζέντα.. Όμως το ξέρω ότι ούτε αυτή τη φορά θα γίνει.
Όμως στην όλη προσπάθεια ας μην υποτιμούμε τον Ευρωπαίο πολίτη. Όπως έγραψε ο Stefan Zweig ,ήδη από το 1932 «σε κανέναν δεν απαγορεύεται να συντάσσει ο ίδιος από σήμερα την ταυτότητα του ως Ευρωπαίος, να λέγεται πολίτης της Ευρώπης και, παρά τα σύνορα , να θεωρείται αδελφικά ως ενότητα στον πολύπλοκο κόσμο μας».
Στην πορεία και προσπάθεια για τις ερχόμενες εκλογές ας δανειστούμε την ακροτελεύτια φράση από το Manifesto di Ventotene Για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη
«Το ταξίδι που πρέπει να κάνουμε δεν είναι εύκολο ούτε ασφαλές. Πρέπει όμως να γίνει. Και θα γίνει!»
*πρώην εκπρόσωπος του Γραφείου του Ευρωκοινοβουλίου στην Ελλάδα
Από: Athanase Papandropoulos
