του
Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Διαβάζοντας το καλογραμμένο και από κάθε άποψη διεισδυτικό βιβλίο του Κώστα Χριστίδη, με τίτλο «Νηπιαγωγείον η Ελλάς» (εκδ. Παπαζήση), πέρα από την προβληματική που αναδεικνύει ο συγγραφέας –και που είναι αυτή της πολιτικο-οικονομικής ενηλικίωσης της χώρας– ζωηρά είναι και πολλά άλλα ερωτήματα που προβάλλουν.
Το πρώτο από αυτά είναι σχετικό με τα βαθύτερα αίτια που προκαλούν και διαιωνίζουν τον παιδισμό μιας κοινωνίας. Στην δε ελληνική περίπτωση, αν δεχθούμε την άποψη του Κ.Χριστίδη ότι η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε φάση παιδικής ηλικίας, τότε θα πρέπει να απαντήσουμε τα αίτια αυτής της κατάστασης, τα οποία ως φαίνεται έχουν πίσω τους και κάποια διακόσια χρόνια ζωής –όσα δηλαδή και το σύγχρονο νεοελληνικό κράτος. «Παρότι ως σύγχρονο κράτος πλησιάζουμε να συμπληρώσουμε διακόσια χρόνια ζωής, διατηρούμε μια παιδική ανωριμότητα που εκφράζεται κυρίως με μειωμένο αίσθημα ευθύνης, έλλειψη εμπιστοσύνης, ανασφάλεια, υπερβολική προσκόλληση στην οικογένεια, τις τοπικές κοινωνίες και τους πολιτικούς πάτρωνες, εγωκεντρισμό, έλλειμμα ορθολογισμού και περίσσευμα συναισθηματισμού. Καλά, είμαστε δηλαδή γεμάτοι ελατώμματα, θα διερωτηθεί κάποιος από εμάς. Είμαστε παιδιά και τα παιδιά είναι αξιαγάπητα πλάσματα, με αισιοδοξία για την ζωή και με μεγάλες δυνατότητες. Οι δυνατότητες, όμως, αυτές συνήθως αναπτύσσονται όταν οι Έλληνες βρίσκονται εκτός ελλαδικού χώρου και η πραγματικότητα τους αναγκάζει να στηριχθούν όχι στην οικογένεια, στους φίλους και στα πολιτικά μέσα, αλλά αποκλειστικά στις δικές τους δυνατότητες», γράφει ο συγγραφέας.
Όσο για τις εκφράσεις της παιδικής ανωριμότητας, ο Κ. Χριστίδης επισημαίνει ότι τα αίτιά τους δεν είναι άμοιρα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε το νεοελληνικό κράτος. Για παράδειγμα, η πλήρης έλλειψη ατομικής ευθύνης όταν οι Έλληνες βρίσκονται στην χώρα τους, υπαγορεύεται, κατά την γνώμη μας, από μια μακρά παράδοση που θέλει τους Έλληνες να είναι πάντα θύματα της Ιστορίας και ποτέ ενεργοί συμμέτοχοι στην ιστορία τους. Η περίφημη θεωρία του πρώην προέδρου της Δημοκρατίας κ. Χρ. Σαρτζετάκη περί «ανάδελφου έθνους» επιβεβαιώνει την άποψή μας ότι στην χώρα αυτή η κατάργηση της ατομικής ευθύνης έχει επίσημη νομιμοποίηση και εξ αυτού του γεγονότος μύρια έπονται.
Συνεπώς, η έλλειψη εμπιστοσύνης, η ανασφάλεια και η μόνιμη αναζήτηση προστασίας –συμπεριφορές που κατά κύριο λόγο προέρχονται από την συλλογική «ανευθυνοποίηση» μιας κοινωνίας. Αυτή δε η τάση δεν είναι πρόσφατη. Έχουμε την αίσθηση ότι οι ρίζες της πάνε πολλούς αιώνες πίσω και θα πρέπει να αποδοθούν στην διαστρέβλωση του ελληνικού πνεύματος από Ρωμαίους και Βυζαντινούς. Πάνω στο θέμα αυτό, ο Κώστας Χριστίδης γράφει τα ακόλουθα:
«Το μειωμένο αίσθημα ευθύνης, η έλλειψη εμπιστοσύνης και η αδικαιολόγητη ανασφάλεια οδηγούν τον Έλληνα στην αναζήτηση προστασίας και προστατών. Όπως παρατηρεί ο βαθυστόχαστος μελετητής του Ελληνισμού Στέλιος Ράμφος (Η Λογική της Παράνοιας): Το ελληνικό πρόβλημα ξεκινάει από τον 11ο-12ο αιώνα. Η κουλτούρα μας είναι μία κουλτούρα οικογενειοκεντρική, μία κουλτούρα η οποία δεν έχει εμπιστοσύνη στο άτομο αλλά στην ομάδα, στον τόπο και στο αίμα. Αυτό υποθάλπει και η έντονη θρησκευτικότητά της … Το γεγονός ότι επικρατεί ο νόμος της συγγένειας, του κουμπάρου, του μπατζανάκη, του συγχωριανού, διαμορφώνει στενές μονάδες συμφέροντος, τοπικού ή οικογενειακού, που επιβραδύνουν ή δυσκολεύουν αφάνταστα την κοινωνική συνοχή. Ενθαρρύνει έναν κοινωνικό κατακερματισμό και διαγκωνισμό του οποίου στόχος είναι η κατάληψη και το άρμεγμα του κράτους και η κυριαρχία των τοπικών ή άλλων συμφερόντων … Θέλω [η παράδοση, η κουλτούρα, τα ήθη και έθιμά μας] να πάρουν την μορφή που επιτρέπει μία ευρύτερη κοινωνική συνοχή, που επιτρέπει δηλαδή πια αντί να υπολογίζω μόνο τον ξάδελφο και τον κουμπάρο, να σέβωμαι και έναν άγνωστο πάρα δίπλα. Έτσι θα φτιαχτεί κράτος.
»Εάν, όμως, η παιδικότητα του Έλληνα τον κάνει να αναζητά στήριγμα και καταφύγιο στην οικογένεια και στις τοπικές κοινωνίες, πράγμα κατανοητό ως ένα σημείο αλλά σίγουρα επιβλαβές όταν λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις, τί να πει κανείς για την δημοσιο-λαγνεία και την παθολογική εξάρτησή του από τον κρατισμό; Η θεραπεία κάθε προβλήματος αναμένεται να προέλθει από το κράτος. Υπάρχει φτώχεια; Αλλοτρίωση; Έλλειψη καταναλωτικών αγαθών, αθλητικών επιτευγμάτων ή διασκέδασης; Το κράτος πρέπει να φροντίσει γι αυτά τα θέματα και, εάν δεν το πράξει, πρέπει στις επόμενες εκλογές να φέρουμε το αντίπαλο κόμμα στην εξουσία.
»Και όμως, το κράτος δεν είναι ο γιατρός, είναι η ασθένεια. Δεν είναι η λύση, είναι το πρόβλημα. Παραφράζοντας μία γνωστή φράση του Προέδρου John F.Kennedy, θα έλεγα: Μη ρωτάς τί μπορεί να κάνει το κράτος για σένα, να ρωτάς τί …κάνει το κράτος σε σένα! (Do not ask what the state can do for you, ask what the state is doing to you). Δεν θα απαλλαγούμε από τα δεινά που μαστίζουν την κοινωνία μας εάν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που φταίει δεν είναι το κόμμα που συμβαίνει να βρίσκεται στην εξουσία, ούτε η ανικανότητα λίγων ή πολλών υπουργών. Είναι η αδυναμία του κράτους από την φύση του να επιτελέσει τα περισσότερα από τα έργα που τού έχουμε αναθέσει…».
Στην ουσία, με την παραπάνω περιγραφή του, ο συγγραφέας του «Νηπιαγωγείον η Ελλάς» περιγράφει μία ζοφερή κατάσταση μέσα από την οποίαν αναδύεται και ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας του θεσμικού πλαισίου εντός του οποίου λειτουργεί η χώρα. Μία χώρα, εξάλλου, η οποία στην ουσία, από το 1956 έως σήμερα, κυβερνήθηκε από δύο οικογένειες (Καραμανλή και Παπανδρέου), οι οποίες άσκησαν την εξουσία σωρευτικά 36 χρόνια στα 56! Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο στην Δυτική Ευρώπη φαινόμενο πολιτικής φεουδαρχίας, το οποίο εκ των πραγμάτων οδηγεί και στην αλλοίωση της δημοκρατίας.
Υπό αυτές τις συνθήκες, που είναι και βαθύτατα ψυχολογικές, ο δρόμος της εξόδου της Ελλάδας από τη κρίση θα είναι μακρύς και επίπονος. Όπως αυτό συμβαίνει ενίοτε και με την πορεία του ανθρώπου από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και στην ενηλικίωση. Στην σημερινή Ελλάδα, πάρα κάποιες πολύ θετικές ενδείξεις, οι δυνάμεις του παιδισμού και της ακινησίας είναι ακόμη ισχυρές και με σοβαρά λαϊκά ερείσματα. Αντιθέτως, οι υγιείς δυνάμεις της ευθύνης και της δημιουργίας σταδιακά δραπετεύουν από την χώρα, αναζητώντας καλύτερη τύχη εκτός αυτής –και ίσως, στην παρούσα φάση, αυτό το φαινόμενο μετανάστευσης να είναι ένα πρόβλημα πολύ πιο σοβαρό από τις αντιδικίες περί του ύψους πρωτογενών πλεονασμάτων και της μοιρασιάς τους σε …μπέμπηδες.
