του Saul Zimet
Ίσως το πιο εκπληκτικό γεγονός σε όλη την οικονομική ιστορία είναι η άνευ προηγουμένου αύξηση του πλούτου ανά άτομο, που σημειώθηκε τους τελευταίους δύο αιώνες μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση. Ωστόσο, μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση παραμένει: ότι αυτοί οι καρποί του καπιταλισμού έχουν ωφελήσει μόνο τους πλούσιους σε βάρος των φτωχών.
Αυτή η προοπτική γίνεται πεντακάθαρη στο διεθνές μπεστ σέλερ του 2024, Slow Down: The Degrowth Manifesto. (Κόψτε ταχύτητα: Το μανιφέστο της απο-ανάπτυξης) «Στον καπιταλισμό, επιδιώκουμε συνεχώς να αυξήσουμε το ΑΕΠ πιστεύοντας ότι η οικονομική ανάπτυξη φέρνει ευημερία σε όλους. Όμως αυτή η ευημερία δεν έχει φτάσει ακόμη στον μέσο άνθρωπο», γράφει ο φιλόσοφος Kohei Saito από το Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Υποστηρίζει περαιτέρω, «Ο κόσμος υφίσταται ‘‘διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις’’ ξανά και ξανά για να προωθήσει την ανάπτυξη, κι όμως τα αποτελέσματα είναι πάντα τα ίδια: διευρύνονται τα χάσματα μεταξύ πλουσίων και φτωχών και τα ποσοστά τόσο της φτώχειας όσο και της λιτότητας αυξάνονται».
Ο Saito έχει δίκιο να συσχετίζει τον καπιταλισμό με τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης, αλλά έχει άδικο στους ισχυρισμούς του για την αναποτελεσματικότητα του καπιταλισμού στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Όπως υποδηλώνει το γράφημα, καθώς η οικονομία αναπτύχθηκε εκθετικά τους τελευταίους δύο αιώνες, η φτώχεια μειώθηκε εκθετικά. Η ακραία φτώχεια έχει μειωθεί σε λιγότερο από το 10% του ανθρώπινου πληθυσμού για πρώτη φορά. Ποτέ στην ιστορία πριν από το 1820 το παγκόσμιο ποσοστό ακραίας φτώχειας δεν ήταν λιγότερο από 80%. Μολονότι τα πιο μετρίως φτωχά τμήματα του πληθυσμού δεν έχουν βελτιώσει το εισόδημά τους τόσο γρήγορα όσο τα ακραίως φτωχά, έχουν κι εκείνα μοιραστεί ένα σημαντικό μερίδιο από τους τελευταίους αιώνες της εκθετικής ανάπτυξης στον κόσμο.
Η άνευ προηγουμένου μείωση της φτώχειας έχει συμβάλει σε κάποιες άνευ προηγουμένου βελτιώσεις στην ανθρώπινη πρόοδο, σχεδόν σε κάθε μετρήσιμη διάσταση, συμπεριλαμβανομένου του προσδόκιμου ζωής, του αλφαβητισμού, της διατροφής, της εκπαίδευσης, της ασφάλειας από φυσικές καταστροφές, της πρόσβασης στην ηλεκτρική ενέργεια και αναρίθμητων άλλων. Τα άτομα και οι κοινωνίες που έχουν περισσότερο πλούτο μπορούν γενικά να αντέξουν οικονομικά να επενδύσουν περισσότερα σε τρόφιμα, ιατρική περίθαλψη, εκπαίδευση, υποδομές, τεχνολογικές καινοτομίες, επιστημονική έρευνα και πολλά άλλα πράγματα που διευκολύνουν με μετρήσιμο τρόπο την ανθρώπινη άνθηση.
Ο Saito ρωτά: «Σε έναν κόσμο στον οποίο ο καπιταλισμός έχει προχωρήσει όσο έχει προχωρήσει, δεν είναι παράξενο που τόσοι πολλοί που ζουν ακόμη και σε χώρες του Παγκόσμιου Βορρά συνεχίζουν να μαραζώνουν στη φτώχεια, κι οι ζωές τους να δυσκολεύουν όσο περνά ο καιρός;» Όπως είδαμε, αυτό το ερώτημα μπορεί να προκύψει μόνο από μια ακραία άγνοια για το πόσο πραγματικά ζοφερό υπήρξε μεγάλο μέρος της οικονομικής ιστορίας. Ομοίως, η πρόταση του Saito για έναν «κομμουνισμό απο-ανάπτυξης», για τη βελτίωση του ανθρώπινου βιοτικού επιπέδου, φαίνεται να πηγάζει από μια θεμελιώδη αντιστροφή της διαφοράς μεταξύ κομμουνισμού και καπιταλισμού.
Δημιουργώντας οικονομική αφθονία, το καπιταλιστικό σύστημα επιτρέπει σε έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων από όλες τις οικονομικές τάξεις να ανεβάσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Οι επενδύσεις κεφαλαίου έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία περισσότερων επιχειρήσεων, αγαθών και υπηρεσιών και τεχνολογικές προόδους. Αυτή η αυξημένη προσφορά ευκαιριών για υλική ευμάρεια μειώνει τα εμπόδια για την είσοδο στην κατανάλωση και στην παραγωγή στην αγορά, επειδή απλώς υπάρχουν περισσότερα αγαθά, υπηρεσίες, θέσεις εργασίας και επενδυτικές ευκαιρίες.
Αντίθετα, αντί να επιβραβεύουν τις παραγωγικές επενδύσεις και να αυξάνουν το μέγεθος της οικονομικής πίτας, όλα τα άλλα οικονομικά συστήματα καταλήγουν στην μια ή την άλλη μορφή πολιτικής σύγκρουσης μεταξύ οικονομικών συμφερόντων, για να φανεί το ποιος καταφέρνει να καταναλώσει μεγαλύτερο μερίδιο της φθίνουσας προσφοράς πλούτου. Γι’ αυτό μόνο τους τελευταίους αιώνες είδαμε τόσο την άνοδο του καπιταλισμού όσο και την εκθετική άνοδο της κατά κεφαλήν οικονομικής ανάπτυξης, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία.
Υπό τον σοσιαλισμό, τον κομμουνισμό, τον φασισμό, τον κορπορατισμό, τη φεουδαρχία ή οποιοδήποτε άλλο σύστημα που αποκλίνει από την προστασία της ελεύθερης αγοράς των ατομικών δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας, έχετε λιγότερα κίνητρα για να παράγετε οικονομική αξία. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους, που είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Πρώτον, πολλά από αυτά που παράγετε σε αυτά τα οικονομικά συστήματα θα αφαιρεθούν από εσάς και θα δοθούν σε κάποιον άλλο χωρίς τη συγκατάθεσή σας. Και δεύτερον, αυτά τα συστήματα επιτρέπουν μια νέα, κερδοφόρα, αλλά κοινωνικά δηλητηριώδη, χρήση για τους περιορισμένους πόρους σας, το να επηρεάζουν δηλαδή κάποιοι το πολιτικό σύστημα της αναδιανεμητικής πολιτικής, ώστε να ευνοήσει το ιδιαίτερο συμφέρον τους σε βάρος άλλων.
Ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς είναι μοναδικός, επειδή είναι το μόνο σύστημα που, προστατεύοντας την ιδιωτική ιδιοκτησία, ανταμείβει στο μέγιστο βαθμό την δημιουργία οικονομικής αξίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο καπιταλισμός είναι το μόνο σύστημα που έχει στην πράξη αποδειχθεί ότι μειώνει την παγκόσμια φτώχεια σε μαζική κλίμακα.
*πρώτη δημοσίευση: Xpressing.substack.com
