του Δημήτρη Κούρκουλα
Ο κυκεώνας της Μέσης Ανατολής γίνεται ακόμα πιο περιπεπλεγμένος μετά τις συγκλονιστικές εξελίξεις στη Συρία. Βεβαίως όλοι (οι εχέφρονες) χαιρετίζουν την πτώση ενός από τα πιο βάρβαρα δικτατορικά καθεστώτα του πλανήτη που επί 50 χρόνια – με τον πατέρα και τον γιο Ασαντ – φυλάκισε, βασάνισε, απήγαγε και δολοφόνησε χιλιάδες πολιτικούς του αντιπάλους. Η πολιτική δολοφονία είχε αναδειχθεί σε συστηματικό μέσο άσκησης πολιτικής όχι μόνο στη Συρία αλλά και στον γειτονικό Λίβανο που βρέθηκε για πολλά χρόνια υπό συριακή κατοχή.
Υπάρχουν όμως και οι ενστάσεις: Μήπως τώρα το καθεστώς τρόμου του Ασαντ αντικατασταθεί από ένα ακραίο πολιτικό Ισλάμ που θα επιβάλει τον νόμο της σαρία;
Μήπως στα 8 εκατομμύρια Σύρων που κατέφυγαν στην Τουρκία, στον Λίβανο και στην Ευρώπη για να γλιτώσουν από τον πολυετή εμφύλιο προστεθούν κι άλλοι που θα αναζητήσουν καταφύγιο από τις ενδεχόμενες διώξεις και από το χάος που ίσως επικρατήσει;
Μήπως οι θρησκευτικές μειονότητες που απολάμβαναν κάποιου είδους προστασία από το καθεστώς Ασαντ, αφού και ο ίδιος προέρχεται από μια θρησκευτική μειονότητα, τους Αλεβίτες, υποστούν διώξεις σε μια Συρία που θα κυριαρχείται από σουνίτες μουσουλμάνους; Τι μέλλον θα έχουν στη νέα Συρία η κοινότητα των ελληνορθοδόξων και το Πατριαρχείο Αντιοχείας, το τρίτο στην τάξη των Ορθόδοξων Πατριαρχείων, που εδρεύει στη Δαμασκό ήδη από το 1343;
Μήπως η νέα Συρία ενταχθεί στη σφαίρα επιρροής της Τουρκίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις εύθραυστες περιφερειακές ισορροπίες που αφορούν άμεσα και την Ελλάδα και την Κύπρο;
Οποιαδήποτε απόπειρα πρόβλεψης για τη μελλοντική μορφή διακυβέρνησης της Συρίας (εφόσον διατηρήσει την εδαφική της ενότητα) πρέπει να λαμβάνει υπόψη την έλλειψη δημοκρατικής παράδοσης και θεσμών όχι μόνο στα τελευταία 50 χρόνια της μονοκρατορίας Ασαντ αλλά και στο απώτερο παρελθόν. Ηδη από τα τέλη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν άρχισε η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η ανάπτυξη του αραβικού εθνικισμού, η αδυναμία των πολιτικών δυνάμεων της Συρίας να εξασφαλίσουν ένα σταθερό σύστημα διακυβέρνησης οδήγησε τον τότε ΟΗΕ, την Κοινωνία των Εθνών, να παραχωρήσει στη Γαλλία τη διοίκηση της Συρίας, που παρέμεινε υπό γαλλική εντολή μέχρι την ανεξαρτησία της το 1946.
Εξίσου επισφαλής είναι κάθε πρόβλεψη για τους διεθνοπολιτικούς προσανατολισμούς της Δαμασκού, αφού η εξωτερική πολιτική κάθε χώρας δεν είναι αποκομμένη αλλά αποτελεί προέκταση των εσωτερικών πολιτικών ισορροπιών.
Με βάση τα σημερινά δεδομένα, αν και δεν έχουμε ολοκληρωμένα στοιχεία για τη συνεργασία της Αγκυρας με τους νέους άρχοντες της Δαμασκού, φαίνεται ότι ο μεγάλος κερδισμένος της πολιτικής ανατροπής είναι η Τουρκία.
Για πολλές δεκαετίες οι σχέσεις Τουρκίας – Συρίας ήταν εξαιρετικά τεταμένες, με βασικό παράγοντα της αντιπαράθεσης το Κουρδικό και την παρουσία του PKK και του Οτζαλάν στη Συρία, τη δυσαρέσκεια της Δαμασκού για την κατακράτηση των υδάτων του Ευφράτη από την Τουρκία, αλλά και την ιστορική αντιπαράθεση εξαιτίας της παραχώρησης της επαρχίας της Αλεξανδρέττας από τους Γάλλους στην Τουρκία το 1939, κάτι που οι Σύροι θεωρούν παράνομο.
Παρ’ όλα τα προβλήματα που βαραίνουν ιστορικά τις σχέσεις των δύο χωρών, δεν θα αποτελούσε έκπληξη μια στρατηγική συνεργασία τους που θα δημιουργούσε νέες πραγματικότητες στη γεωπολιτική ισορροπία της περιοχής. Οι δυσάρεστες εμπειρίες που προέκυψαν για τη χώρα μας από την προσέγγιση Τουρκίας – Λιβύης θα μπορούσαν άραγε να επαναληφθούν και στην περίπτωση της Συρίας;
Για τη γενικότερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και για τις σχέσεις της Αγκυρας με τη Δύση καθοριστικό σημείο θα είναι το γεγονός ότι η Τουρκία θα βρεθεί, έστω μέσω μιας τρίτης φιλικής χώρας όπως ίσως είναι η Συρία, στα σύνορα του Ισραήλ.
